Karpaty - to zwarty masyw górski w środkowej Europie, ciągnący się łukiem od Bramy Morawskiej na zachodzie po Żelazną Bramę (przełom Dunaju) na wschodzie. Przechodzą przez terytoria Polski, Ukrainy, Węgier i Rumunii. Długość łańcucha Karpackiego wynosi około 1500 km a jego szerokość w zależności od miejsca od 100 do 350 km. Najwyższym szczytem Karpat jest Gerlach (2655 m n.p.m.), położony w słowackiej części Tatr Wysokich.

Podział Karpat:

Najbardziej ogólnie Karpaty podzielić możemy na Karpaty Zachodnie (od Bramy Morawskiej do Przełęczy Łupkowskiej), Wschodnie (od przełęczy Łupkowskiej do przełęczy Predeal) i Południowe (Alpy Transylwańskie). Niektórzy wyróżniają jeszcze Karpaty Środkowe (od przełęczy Tylickiej do Łupkowskiej).

Karpaty Zachodnie dzielą się na Karpaty Zewnętrzne, czyli fliszowe (Beskidy Zachodnie, Białe Karpaty, Pogórze Karpackie oraz Jaworniki) oraz Karpaty Wewnętrzne. Obie części rozdzielone są przez dolinę Wagu, kotliny Orawską, Żylińską oraz Nowotarską. Przez to szerokie obniżenie przebiega Pieniński Pas Skałkowy. Podział Karpat Wewnętrznych jest zdecydowanie bardziej skomplikowany niż Zewnętrznych. Składają się one z kilku równoległych ciągów poprzedzielanych szerokimi obniżeniami.

  • Małe Karpaty, Inowiec, Mała Fatra, Tatry, Góry Lewockie
  • Obniżenie kotlin: Turczańskiej, Nitrzańskiej, Liptowskiej i Spiskiej
  • Wielka Fatra, Tribec, Niżne Tatry
  • Rudawy Słowackie
  • Góry Szczawnickie, Ptacznik
  • Obniżenie kotlin: Ipolskiej, Łuczeńskiej, Rimawiańskiej i Koszyckiej
  • Matras, Góry Bukowe, Góry Slańsko - Tokajskie.

We wschodniej części Karpat do Zewnętrznych należą: Beskidy Wschodnie, Góry Rodniańskie i Karpaty Mołdawskie, natomiast do Wewnętrznych: Góry Marmońskie, Wyhorlat, Gutîi, Góry Kelimeńskie, Gurghiu, Harghita.

Budowa geologiczna:

Powstanie łańcucha Karpackiego wiąże się z ruchami górotwórczymi orogenezy alpejskiej, mającymi miejsce w kredzie i trzeciorzędzie. Poszczególne części Karpat różnią się od siebie pod względem zarówno tektonicznym jak i litologicznym. Karpaty Zewnętrzne zbudowane są ze skał fliszowych, czyli zalegających na przemian warstw piaskowców, łupków oraz zlepieńców. Posiadają one budowę fałdową z charakterystycznymi zasunięciami w formie płaszczowin i łusek. Karpaty Wewnętrzne zbudowane są ze skał krystalicznych (granity) oraz osadowych (wapienie) wieku mezozoicznego. Ze względu na towarzyszące każdej orogenezie zjawiska wulkaniczne, występują w Karpatach również pasma zbudowane ze skał takich jak bazalty i andezyty wieku kenozoicznego. Usytuowane są one głównie na granicy z obniżeniem panońskim. Nalezą do nich między innymi: Góry Matras, Góry Bukowe i Slańsko - Tokajskie.

Od północnej strony Karpaty graniczą z rowem przedgórskim. Jest to rozległe obniżenie wypełnione osadami trzeciorzędu. W jego obrębie np. w Dołach Jasielsko-Sanockich, częste jest występowanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego.

Rzeźba terenu:

Rzeźba Karpat, tak jak i innych pasm górskich na świecie jest wynikiem oddziaływania procesów geomorfologicznych modelujących ich powierzchnię praktycznie od momentu wypiętrzenia, czyli od około 30 mln. lat. W górach umiarkowanej strefy klimatycznej główną rolę w kształtowaniu rzeźby odgrywają procesy fluwialne (działalność rzek) oraz stokowe (osuwanie, spełzywanie, odpadanie, obrywy i inne). W wyższych partiach gór zaznaczał się, w okresie zlodowaceń, znaczny wpływ działalności rzeźbotwórczej lodowców górskich.

W rzeźbie terenu Karpat wyróżnia się kilka podstawowych typów.

  • Rzeźba pogórska - występująca przy północnej granicy masywu. Charakterystyczne są niewysokie (600 ok. m n.p.m.) wzniesienia o częściowo zrównanych szerokich wierzchowinach.
  • Rzeźba beskidzka - średniogórska - wysokości bezwzględne sięgające 1700 m n.p.m., zaokrąglone grzbiety.
  • Rzeźba wysokogórska (alpejska) - występuje w masywach krystalicznych (Tatry). Charakteryzuje się największymi wysokościami w całym łańcuchu Karpackim, dużymi nachyleniami stoków oraz występowaniem wyraźnej rzeźby lodowcowej.
  • Rzeźba średniogórska masywów krystaliczno-wapiennych o charakterystycznych spłaszczonych wierzchowinach
  • Rzeźba gór wulkanicznych - niekiedy wzniesienia występujące "Wyspowo".

Klimat:

Całość łańcucha Karpackiego leży w strefie klimatów umiarkowanych. Zachodnia jego część rozdziela obszary podlegające wpływom mas powietrza morskiego (na północy) od kontynentalnych, cieplejszych obszarów na południu (Wielka Nizina Węgierska). Natomiast wschodnia część Karpat rozdziela obszar o łagodnym, wilgotnym klimacie morskim (na zachodzie) od terenów o klimacie wyraźnie kontynentalnym; suchym i surowym (na wschodzie).

Ze względu na spore wysokości Karpat występuje tutaj zjawisko piętrowości klimatycznej. Wyróżniono 6 głównych pięter:

  • Piętro pogórza
  • Piętro regla dolnego
  • Piętro regla górnego
  • Piętro kosówki
  • Piętro hal
  • Piętro niwalne

Kryterium przy wydzielaniu pięter były średnie roczne temperatury powietrza i związany z nimi typ roślinności. W różnych częściach Karpat granice pięter przebiegają na różnej wysokości.

Stosunki wodne:

Główny grzbiet Karpat jest zarazem głównym europejskim wododziałem, oddzielającym zlewiska Morza Bałtyckiego od zlewiska Morza Czarnego. Rzeki spływające z Karpat ku północy (Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłoka, San) należą do dorzeczy Wisły oraz Odry. Rzeki spływające na południe (Prut, Seret, Jałomica, Ardżesz, Aluta, Jui, Keresz, Cisa) dopływają do Dunaju. Jedynie niewielkie skrawki obszaru Karpat należą do dorzecza Dniestru.

Rzeki Karpat posiadają typowe cech rzek górskich strefy umiarkowanej. Posiadają duże spadki, znaczne przepływy oraz znaczne roczne wahania stanów wody. Ich zasilanie głównie zalicza się do deszczowo-śnieżnego. Naturalne jeziora występują jedynie w wyższych partiach gór (najliczniejsze w Tatrach) i maja charakter polodowcowy. Nieliczne są jeziora pochodzenia osuwiskowego. W obrębie Karpat występują też jeziora sztuczne - zaporowe, np.: Czorsztyńskie, Rożnowskie, Liptowskie i inne.