Wulkanizmem możemy nazwać ogół zjawisk związanych z wydobywaniem się produktów magmowych na powierzchnie ziemi. Należy on do procesów endogenicznych , gdyż jest genetycznie związany ze zjawiskami wewnątrz skorupy ziemskiej.
Na początku zajmijmy się definicją wulkanu.
Jest to punkt w którym wydobywają się bądź wydobywały się w przeszłości produkty magmowe na powierzchnie ziemi. Erupcje wulkanów są wywoływane przez gazy znajdujące się w magmie, które rozszerzając się gwałtownie doprowadzają do wybuchu. Wulkany tworzą pojedyncze wzniesienia lub całe wulkaniczne kompleksy górskie.
Na głębokości około 1 kilometra znajdują się ogniska (rezerwuary) magmowe, tworzone przez gromadzącą się tam magmę. Gorąca magma stapia otaczające ją skały i jednocześnie zwiększa swoje ciśnienie oraz kieruje się ku górze. Tworzy ona w ten sposób komin (kanał), który wyprowadza magmę na powierzchnię ziemi. Zakończony jest on kraterem, który ma kształt dużego lejka. Magma płynąca kominem głównym może czasem tworzyć odgałęzienia boczne, które budują na zboczu wulkanu tzw. kratery pasożytnicze.
Aktualnie na Ziemi istnieje kilkaset czynnych wulkanów. Strefa ich występowania obejmuje głównie obszar wokół uskoków tektonicznych, obszary młodych gór oraz tereny styku płyt kontynentalnych. Największym skupiskiem wulkanów jest Wokółpacyficzny Pierścień Ognia znajdujący się na Pacyfiku, gdzie doliczono się około 340 wulkanów. W Polsce czynne wulkany nie występują jednak w przeszłości erupcje wulkanów towarzyszyły wszystkim orogenezom, które objęły tereny Polski.
Produkty erupcji możemy podzielić na: ciekłe, stałe i gazowe.
Produktem ciekłym jest oczywiście lawa, która jest najczęstszym głównym produktem wybuchu. Temperatura wylewającej się lawy wynosi przeciętnie około 1000 °C i krzepnie w temperaturze 600-700°C. Zastygła lawa tworzy skały magmowe takie jak np. bazalt.
Błoto wulkaniczne również należy do ciekłych produktów erupcji. Powstaje w wyniku zmieszania popiołów wulkanicznych i pary wodnej.
Wśród produktów stałych możemy wyróżnić:
- Popioły wulkaniczne- drobny materiał piroklastyczny zbudowany z pyłów i piasków wulkanicznych.
- Lapille- nieduże kawałki lawy o wielkości nie większej niż orzech włoski
- Bomby wulkaniczne- to duże fragmenty skał lub zastygłej lawy
- Pył i piasek
Produkty gazowe, czyli ekshalacje (wyziewy) gazów i pary. Wśród nich wyróżniamy:
- Fumarole- bardzo gorące ekshalacje (200-1000°C) pary wodnej, par siarki, dwutlenku węgla, chloru i fluoru
- Solfatary- o temperaturze (100-200°C), składają się z pary wodnej, dwutlenku węgla oraz siarkowodoru
- Mofety- ich temperatura nie przekracza 100°C, a skład to przede wszystkim dwutlenek węgla
Ilość oraz jakość wyrzucanych materiałów, jak również sposób w jaki się wydobywają wpływa na kształt wulkanu oraz jego rozmiar. Możemy wyróżnić następujące rodzaje wulkanów:
1. Wylewne albo lawowe- erupcje polegają jedynie na wylewie lawy, którym nie towarzyszy większa eksplozja. Kształt wulkanu jest uzależniony od rodzaju lawy. Lawa o charakterze zasadowym ma małą lepkość i prowadzi do utworzenia płaskich wulkanów tarczowych o łagodnych stokach. Najsłynniejszym wulkanem tego typu jest hawajski Mauna Loa.
Jeśli w trakcie erupcji wydobywa się lawa kwaśna o dużej lepkości prowadzi to do spiętrzenia jej i powstania kopuł lawowych. Przykładem takiego wulkanu jest amerykański Lassen Peak.
2. Wulkany eksplozywne - silne i gwałtowne erupcje, którym towarzyszy bardzo duża
ilość materiału piroklastycznego wyrzucana z wulkanu. Nie następuje tu wylewanie się
lawy. Ma on kształt wysokiego stożka z głębokim i szerokim kraterem.
3. Stratowulkany, - czyli wulkany mieszane. Erupcje charakteryzują się zarówno
wylewaniem się lawy jak i wyrzucaniem różnego rodzaju materiału piroklastycznego.
Zbudowane są na przemian z warstw tufowych i warstw utworzonych przez lawę. Często
tworzą duże kaldery.
Ze względu na aktywność możemy wulkany podzielić na 3 rodzaje:
- Czynne- są to wulkany, których erupcje są stosunkowo częste
- Drzemiące- są to wulkany, które po wielu nawet setkach lat bez żadnych oznak aktywności mogą wybuchnąć, np. japoński wulkan Fudżi
- Wygasłe- są to wulkany, które w swym wnętrzu nie przejawiają żadnej aktywności i najprawdopodobniej nigdy już nie wybuchną.
A oto krótkie opisy dwóch bardzo ciekawych i godnych uwagi wulkanów.
COTOPAXI (5897 m.)
Położony jest na Kordylierze Środkowej w Andach. Jest najbardziej znanym wulkanem w Ekwadorze i jednym z najsłynniejszych na świecie. Tworzy niemal idealny symetryczny stożek. Jest to dobre miejsce do zdobywania doświadczenia wspinaczkowego. Pod względem technicznym trasa nie należy może do ciężkich, ale przez chmury zasnuwające ciągle ten ogromny stożek wymaga od wspinaczy dobrego przygotowania i aklimatyzacji. Wysiłek ten zostanie nam wynagrodzony przepiękną panoramą okolicy jaka rozpościera się ze szczytu. Pokryte śniegiem szczyty jak i bujną Nizinę Amazonki widać stąd gołym okiem. Jest to w końcu najwyższy czynny wulkan na Ziemi.
CHIMBORAZO
Jest to wulkan wygasły, ale zasługuje na uwagę z innych względów. Jest to najwyższe wzniesienie Andów Ekwadorskich 6310 m n.p.m. Biorąc pod uwagę, że jest on położony bardzo blisko równika zasługuje on również na miano najdalszego punktu na powierzchni Ziemi mierząc od jej środka. Najwyższy szczyt świata Mount Everest ustępuje mu pod tym względem o 2150 m. Jego zdobycie stanowi duże wyzwanie dla alpinistów. Długie wejście na szczyt wymaga bardzo dużej siły zarówno fizycznej jak i psychicznej. Prawdziwym sprawdzianem jest pionowa 1300 metrowa ściana. Wyprawa na szczyt łącznie z jego zejściem zajmuje szacunkowo około 20 godzin.
