Niszczenie skał
1. Zewnętrzne czynniki kształtujące rzeźbę terenu
- siła grawitacji
- działalność wody
- działalność lodu
- działalność wiatru.
2. Wewnętrzne czynniki kształtujące rzeźbę terenu
- ruchy płyt litosfery
- trzęsienia ziemi
- wybuchy wulkanów
- ruchy górotwórcze
3. Siły wewnętrzne powodują znaczne zróżnicowanie wysokości powierzchni planety.
Siły zewnętrzne powodują obniżanie się łańcuchów górskich.
4. Wietrzenie
a) wietrzenie fizyczne (mechaniczne) - powoduje kruszenie się skał, na obszarach, gdzie występują duże wahania temperatury
Wietrzenie mrozowe - zamarzająca woda w szczelinach zwiększ swoją objętość rozsadzając szczelinę.
Łuszczenie się powierzchni skalnych - skały, w dzień, pod wpływem wysokiej temperatury zwiększają swoją objętość, w nocy, gdy następuje ochłodzenie, skały się kruszą. Powoduje to zmniejszenie spoistości skał i kruszenie się ich na drobne ziarnka.
Wietrzenie powodowane jest również rozrastającymi się korzeniami drzew.
Zwietrzelina - powstające ze skał bloki skalne, następnie mniejsze fragmenty i małe drobiny.
b) wietrzenie chemiczne - prowadzi do zmiany składu chemicznego skał; powoduje zmianę rzeźby terenu, np. wapień podczas kontaktu z wodą ulega rozpuszczeniu tworząc jaskinie i inne formy.
5. Ruchy masowe - pod wpływem grawitacji zwietrzelina przemieszcza się w dół stoku
a) odpadanie
b) osuwanie
spowodowane wstrząsami tektonicznymi lub przenikaniem wody w zwietrzelinę skalną osuwanie się fragment zbocza w dół.
c) spełzywanie
bardzo wolne osuwanie. Całe stoki przemieszczają się w dół, proces ten jest niespostrzegalny dla obserwatora.
Żleby - podłużne rynny na zboczu tworzone poprzez staczające się okruchy skalne
Stożek piargowy - nagromadzony u wylotu rynny materiał skalny
Praca rzeki
Erozja - proces polegający na drążeniu i żłobieniu skorupy ziemskiej przez wodę, wiatr i lód.
Dolina - skutek erozyjnej działalności rzeki
Koryto - obręb dna doliny rzecznej (tu płynie woda)
Terasa - płaskie dno doliny, po którym kiedyś płynęła rzeka znacznie wyżej niż obecnie
Erozja wgłębna - pogłębianie doliny przez rzekę. Profil doliny-V (górny odcinek rzeki)
Erozja boczna - powoduje przesuwanie się koryta rzecznego w wyniku podcinania brzegów przez nurt (środkowy odcinek rzeki)
Meander - zakola rzeczne
Akumulacja - gromadzenie się materiału (muł, piasek) (dolny bieg rzeki)
Ławice - zmniejszenie się prędkości prądu rzeki na skutek dużej ilości materiału akumulowanego przy ujściach rzek
Delta - rozwidlenie się rzeki przy ujściu na kilka odnóg (Nil, Dunaj, Wołga, Pad, Wisła)
Ujście lejkowate - tworzy rzeka o dużych pływach, co uniemożliwia powstanie delty przy ujściu
W jaskiniach krasowych
Formy krasowe - powstałe na skutek rozpuszczania się wapienia rzeźby terenu
1. Formy krasu powierzchniowego
a) żłoby krasowe - podłużne formy wklęsłe
b) lejki krasowe
c) polja - połączone lejki krasowe
d) mogoty (ostańce krasowe- wzniesienie utworzone przez fragment skały, nie uległej erozji)
2. Formy krasu podziemnego
a) pionowe kominy
b) poziome korytarze
c) jaskinie krasowe - połączenie kominów i korytarzy
d) stalaktyty - zwisające ze stropu jaskini
e) stalagmity - rosnące ku górze
f) stalagnaty - zrośnięty stalagmit ze stalaktytem
g) ponor - podziemne korytarze którymi płynie woda
h) wywierzysko - miejsce wypływu podziemnej rzeki na wierzch
i) doliny krasowe - zapadnięte stropy korytarzy jaskiń
