Temat 4: Sektory gospodarki narodowej.

Organizacja i funkcjonowanie przemysłu w Polsce.

W polskiej gospodarce uwzględniamy podział na trzy sektory:

  • sektor pierwszy-obejmujący rolnictwo, leśnictwo oraz rybołówstwo
  • sektor drugi- obejmujący przemysł i budownictwo
  • sektor trzeci- obejmujący usługi

Niekiedy jest jeszcze wymieniany sektor czwarty obejmujący zdobywanie, przetwarzanie oraz dostarczanie informacji.

Liczba ludności zatrudnionej w poszczególnych sektorach gospodarki plasuje się w następujący sposób:

  • rolnictwo 14,8%
  • usługi 54,5%
  • przemysł 30,7%

W I kwartale 2009r przeciętne zatrudnienie wynosiło 8,04 mln osób w tym

  • 2,52 mln w przemyśle
  • 1,09 mln w handlu
  • 0,48 mln w transporcie
  • 0,43 mln w budownictwie
  • 0,16 mln w komunikacji

Udział przemysłu, rolnictwa oraz usług w wytwarzaniu PKB wynosi kolejno 31,7%, 2,8% oraz 65,5%. Polska jest jednym z najbiedniejszych krajów Uni Europejskiej, licząc PKB per capita.

Przemysł- jego funkcje oraz baza surowcowa:

  • Funkcje przemysłu
  • produkcyjna (pozyskiwanie i przetwarzanie)społeczna (miejsca pracy, polepszenie warunków życia)przestrzenna (rozwój miast, przyspieszenie procesów urbanizacyjnych)przekształcenie środowiska
  • Baza surowcowa – stanowią ją surowce jak i półprodukty. Sąsiedztwo bazy surowcowej ma znaczenie też ze względu na obniżanie się wartości surowca w czasie transportu na dużych odległościach (przemysł spożywczy).
  • Surowce mineralne można  podzielić na:
  • energetyczne:

węgiel kamiennywęgiel brunatny

torfy

ropa naftowa

gaz ziemny

  • metaliczne

rudy żelazarudy metali nieżelaznych (miedzi, cynku, ołowiu, cyny, arsenu, antymonu, bizmutu, kadmu i rtęci)rudy metali szlachetnych (srebra, złota, platyny)rudy metali lekkich (glinu, magnezu)

  • niemetaliczne

surowce chemiczne (sole, siarka rodzima, fosforyty, baryt, fluoryt)surowce skalne (granit, bazalt, porfir, marmur, piaskowiec)surowce wulkaniczne (tuf, pumeks)kamienie szlachetne i ozdobne (diamenty, szafiry, rubiny, szmaragdy, opale, granaty, turkusy, nefryty, topazy, ametysty i inne)

Surowce

Import

Eksport

Energetyczne

76,9%

48,7%

Metaliczne

14%

34,7%

Niemetaliczne

9%

16,5%
  • Zlokalizowanie zagłębi występowania surowców mineralnych
 
 

  • Czynniki lokalizacji przemysłu przetwórczego-dzieli się na przyrodnicze i pozaprzyrodnicze (społeczno-gospodarcze).
    •   Czynniki przyrodnicze

Baza surowcowa – najważniejsza baza surowcowa jest w przypadku przemysłu wydobywczego. Istnieją też zakłady przemysłowe, które dla obniżenia kosztów produkcji lokalizowane są w pobliżu bazy surowcowej (hutnictwo miedzi).

Dostęp do wody – większość gałęzi przemysłu zużywa dużo wody. Lokalizacja z dala od rzek czy jezior podnosi koszty produkcji. Ważne dla przemysłu włókienniczego, papierniczego, spożywczego czy hutniczego.

Klimat - ukształtowanie terenu, właściwości fizjograficzne – obecnie nie są one najważniejsze, bowiem zostały przełamane przez postęp naukowo-techniczny. Za przykład można wziąć górnicze miasta Alaski, czy Syberii o bardzo niekorzystnych warunkach klimatycznych. Dzięki nowoczesnym metodom eksploatacji możliwe jest wydobycie surowców zalegających głęboko czy też znajdujących się pod dnem morskim.

  • Czynniki pozaprzyrodnicze:

Baza energetyczna – zakłady o energochłonnym profilu produkcji zlokalizowane są w sąsiedztwie elektrowni o dużej mocy. Są to huty metali nieżelaznych (np. huty aluminium - 18 tys. kWh na 1 t aluminium hutniczego), czy zakłady chemiczne, stosujące energochłonne procesy produkcji.

Zasoby pracy – mimo postępującej mechanizacji przemysłu jest to nadal ważny czynnik. Opłacalna jest lokalizacja przemysłu na obszarach gdzie istnieje bezrobocie i nadwyżka siły roboczej (aspekt ilościowy czynnika pracy). Zmniejsza to koszty robocizny, jednakże pod warunkiem, że jednocześnie przeciętna wydajność pracy jest na poziomie zadowalającym.

Rynek zbytu - lokalizacja blisko rynku zbytu oznacza niższe koszty przechowania i transportu, a także zmniejszenie strat i ubytków nietrwałych towarów, lepsze dostosowanie podaży do popytu. Można też prowadzić intensywna działalność reklamową. Czynnik ten jest szczególnie ważny dla lokalizacji przemysłu o wysokiej elastyczności dochodowej popytu oraz o dużej zmienności zapotrzebowania w rytmie tygodniowym lub dobowym - np. standardowe i nietrwałe rodzaje żywności.

Infrastruktura techniczna – obejmuję sieć komunikacyjną, energetyczną i wodno-kanalizacyjną, oczyszczalnie ścieków, rurociągi i gazociągi.

Zaplecze naukowe - ośrodki naukowo-badawcze, wyższe uczelnie, szkoły kształcenia zawodowego, obecność wykwalifikowanej kadry.

Korzyści aglomeracji zakładów przemysłowych – skupienie wielu zakładów przemysłowych o różnych specjalnościach umożliwia współprace naukowo-techniczną, wymianę doświadczeń, specjalizację produkcji, wymianę towarową. Aglomeracja stanowi duży rynek zbytu i zapewnia siłę roboczą. Ważny jest też aspekt ekologiczny. Coraz częściej planując budowę fabryk bierze się pod uwagę potencjalne zagrożenie terenów o walorach przyrodniczych, turystycznych, i uzdrowiskowych.

  • Czynniki specjalne:

Stopień ryzyka i stabilność gospodarki

Przepisy prawne, celne itd.

Ulgi podatkowe

Polityka miejscowej administracji

Wpływ związków zawodowych

Ośrodek przemysłowy- miejscowość lub aglomeracja, w której znajdują się zakłady przemysłowe. Kilka ośrodków przemysłowych tworzy okręg przemysłowy.

Okręg przemysłowy jest to skupisko wielu ośrodków i zakładów przemysłowych na silnie zurbanizowanych terenach. W tych rejonach szczególnie rozwinięty jest przemysł. Główne rodzaje ośrodków przemysłowych to regiony wydobywcze (górnicze), przemysłu high-tech (technopolis, inaczej technopolia), przemysłu różnego rodzaju (np. maszynowego, spożywczego, motoryzacyjny itp.). Wydobywcze okręgi przemysłowe w krajach wysokorozwiniętych obecnie podupadają lub zmieniają profil na regiony usługowe i nowoczesnych technologii.

  • Okręgi przemysłowe
  •  1.Górnośląski Okręg Przemysłowy 2. Warszawski Okręg Przemysłowy 3. Sudecki Okręg Przemysłowy 4. Lokalizacja dużych zakładów - Elektrownia Dolna Odra - Elektrownia Solina - Huta aluminium w Koninie - Huta cynku i ołowiu w Bukownie 
  • Czynniki lokalizacji okręgów- wyróżnia się dwie grupy czynników lokalizacji zakładów przemysłowych - czynniki naturalne i pozaprzyrodnicze, wśród których wyodrębnia się:

1. czynniki naturalne:

    •   baza surowcowa
    •   zasoby wodne
    •   inne elementy środowiska przyrodniczego, jak: ukształtowanie powierzchni,
    •   właściwości fizjograficzne działek budowlanych,
    •   warunki klimatyczne.

2. czynniki pozaprzyrodnicze:

  • zasobność w siłę roboczą
  • bliskość i chłonność rynków zbytu
  • układ stosunków społecznych
  • stopień rozwoju infrastruktury technicznej
  • poziom rozwoju zaplecza naukowo-badawczego
  • możliwości kooperacji (korzyści aglomeracji)
  • dostępność (ceny) terenów budowlanych
  • baza energetyczna
  • możliwości wystąpienia konfliktów społecznych.
  • stopień wpływów związków zawodowych
  • stan środowiska naturalnego
  • struktura podatków (ulgi itp.)
  • przepisy prawne
  • polityka miejscowej administracji
    •   Wpływ przemysłu na przekształcanie środowiska najbardziej widoczny jest w:
W zmianach powierzchni terenu, które następują głównie przez działalność górniczą. Po wydobyciu węgla zostają puste przestrzenie, które mogą się zapadać. Mówimy wtedy o szkodach górniczych.   Zmianach klimatu- wiąże się to głównie ze wzrostem ilości dwutlenku węgla, co prowadzi do efektu cieplarnianego. Głównymi przyczynami tego procesu jest spalanie, co roku setek milionów ton ropy naftowej, węgla i drewna w zakładach przemysłowych takich jak huty, elektrownie na węgiel kamienny i brunatny oraz inne zakłady. W wyniku tego Ziemia staje się coraz cieplejsza, zaburzeniu uległ rozkład opadów deszczu.

Wiek XX przyniósł trzykrotny wzrost zaludnienia, a także olbrzymi rozwój techniczny. Niszczące oddziaływanie człowieka na przyrodę nasiliło się wielokrotnie i przybrało takie rozmiary, że zrodziło obawę o przetrwanie ludzi na Ziemi. Dlatego w naszych czasach taka ważna jest świadomość ekologiczna, która pomaga w ochronie tego, co nam zostało.