ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA

Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego mogą stanowić ogromne niebezpieczeństwo dla środowiska naturalnego. Wśród tych zagrożeń wymienia się: dziurę ozonową, kwaśne opady i efekt cieplarniany. Przeważnie, powietrze zanieczyszczane jest przez: tlenki azotu, dwutlenek siarki i pyły.

Źródła skażenia atmosfery dzieli się na trzy grupy:

• punktowe, należą tu przede wszystkim zakłady przemysłowe, które emitują do powietrza tlenki azotu, dwutlenek siarki, tlenki węgla, pyły oraz niektóre metale ciężkie.
• powierzchniowe , inaczej rozproszone, należą tu paleniska domowe,  miejscowe kotłownie oraz małe zakłady przemysłowe, które emitują przede wszystkim  dwutlenek siarki i pyły.
• liniowe, należy tu przede wszystkim motoryzacja, która emituje tlenki węgla i azotu oraz metale ciężkie (przede wszystkim ołów).

Zanieczyszczenie powietrza to obecność w powietrzu wszystkich substancji gazowych, stałych i ciekłych, których ilości są większe od ich średnich zawartości. Wśród zanieczyszczeń są substancje naturalne, takie jak pyłki roślin i pyły pochodzące z wybuchów wulkanów, i pochodzące na skutek działań człowieka, m.in. gazy spalinowe i pyły przemysłowe. Generalny podział zanieczyszczeń powietrza jest na zanieczyszczenia pyłowe oraz gazowe.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zanieczyszczone powietrze jest wtedy, kiedy jego zawartość negatywnie wpływa na wszystkie żywe organizmy, a także na pozostałe elementy natury, m.in. wody i gleby. Zanieczyszczone powietrze jest o tyle groźne, że jest mobilne i może właściwie spowodować skażenie całego środowiska naturalnego. Wśród najczęściej zanieczyszczających atmosferę na obszarach uprzemysłowionych są następujące substancje: tlenek węgla CO, dwutlenek siarki SO₂, ozon troposferyczny O₃, tlenki azotu NO_x, węglowodory HC a także pył zawieszony oraz pył opadający, których podstawowym źródłem jest przemysł energetyczny oraz komunikacja. Do antropogennych źródeł zanieczyszczeń atmosfery zalicza się: chemiczną konwersję paliw, eksploatacja surowców oraz ich transport, przemysł chemiczny, metalurgiczny oraz rafineryjny, cementownie, motoryzację i składowiska surowców, odpadków. Do naturalnych  źródeł zanieczyszczeń atmosfery zalicza się: wybuchy wulkanów, erozję wietrzną skał, pyły kosmiczne, pożary lasów, stepów i część procesów biologicznych. Człowiek oddychając, wchłania wszelkie zanieczyszczenia z powietrza. Powoduje to choroby układu oddechowego, m.in. dychawicę oskrzelową, rozedmę płuc i zapalenie oskrzeli i występowanie alergii. Zanieczyszczenia atmosfery negatywnie wpływają na środowisko kulturowe ludzi. Przyczyniają się do powstawania korozji metali oraz materiałów budowlanych. Mają ujemny wpływ na rośliny, ponieważ zakłócają proces fotosyntezy, oddychania oraz transpiracji. Powodują wtórne skażenie wód i gleb. Mogą wpłynąć na zmianę klimatu.

• Smog

Smog jest zanieczyszczonym powietrzem o dużej zawartości trujących gazów oraz pyłów, przede wszystkim pochodzących z komunikacji i przemysłu. Istnieją dwa typy smogu:

• smog typu Los Angeles, inaczej smog utleniający, fotochemiczny. Pojawia się w czasie od lipca do października, jeśli temperatura wynosi około 24 - 35°C. Smog ogranicza widoczność do 0,8 - 1,6 km, jest to spowodowane powietrzem o brązowawym zabarwieniu. Zanieczyszczenia wpływające na wystąpienie smogu to przede wszystkim: tlenki azotu, ozon, tlenek węgla, węglowodory aromatyczne, węglowodory  nienasycone oraz pyły przemysłowe. Smog typu Los Angeles pojawia się przy silnym nasłonecznieniu powietrza, żadnego istotnego wpływu na jego pojawienie mają mgła oraz dym.
• Smog typu londyńskiego, inaczej "siarkawy", kwaśny. Pojawia się w prze zimowej, jeśli temperatura wynosi około -3¸5°C. Smog ogranicza widoczność do kilkudziesięciu metrów. Zanieczyszczenia wpływające na wystąpienie smogu to przede wszystkim: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki oraz pyły. Smog typu londyńskiego wywołuje podrażnienia skóry, duszności, łzawienie oraz zaburzenia w pracy układu krążenia. Działa silnie korozyjnie na środowisko.

  Dziura ozonowa

Dziura ozonowa charakteryzuje się spadkiem ilości ozonu O₃, występującego na wysokości około 15 do 20 km. Największy jego spadek obserwuje się przede wszystkim na terenie bieguna południowego, przy końcu lat 80. ubytek ozonu szacuje się na blisko 3% w ciągu roku. Duży wpływ na pojawienie się dziury ozonowej mają freony, czyli związki chlorofluorowęglowe. W wyniku działania promieniowania ultrafioletowego z freonów uwalnia się chlor, który atakując cząsteczki ozonu powoduje uwolnienie tlenu O₂ i tlenku chloru ClO. Działalność człowieka przyczynia się do globalnego spadku zawartości ozonu stratosferycznego (oprócz Antarktydy), wynoszącego 0,4-0,8% w skali roku na szerokości geograficznej północnej, umiarkowanej oraz mniejszego od 0,2% na terenach tropikalnych. Warstwa ozonowa stanowi naturalny filtr, który chroni żywe organizmy przed wpływem szkodliwego promieniowania ultrafioletowego. Aby zapobiec wzrostowi dziury ozonowej, podjął inicjatywę UNEP (Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych). W 1987  reprezentanci 31 państw złożyli podpis pod Protokołem Montrealskim, umową, w której  założono 50-procentowy spadek wytwarzania freonów do 2000 roku w porównaniu do 1986. Od 1990 roku sukcesywnie zmniejsza się wzrost freonów w powietrzu atmosferycznym, zmalał z 5% do wartości poniżej 3% na rok. W 1995 roku dwóch chemików M. Molina oraz F.S. Rowland, otrzymali Nagrodę Nobla za prowadzenie badań dotyczących wpływu freonów na ozon atmosferyczny. Nagrodę przyznano również  holenderskiemu chemikowi, P. Crutzenowi za prowadzenie badań dotyczących powstawania ozonu atmosferycznego oraz  jego reakcji.

•   Freony

Freony są pochodnymi chlorowcowych węglowodorów nasyconych.  Freony zawierają głównie fluor i chlor, mogą także zawierać brom, np. dichlorotetrafluoroetan C₂C₂F₄ (F-114) i dichlorodifluorometan CCl₂F₂ (F-12). W niskiej temperaturze niższe freony charakteryzują się wysoką prężnością pary oraz dużym ciepłem parowania. Nie posiadają zapachu, albo posiadają zapach eteru, są bezbarwne, nie są trujące, nie są palne, nie wywołują korozji metali, można je łatwo skroplić, charakteryzuje je małe napięcie powierzchniowe oraz mała lepkość. Niższe freony powstają w reakcji tetrachlorometanu i fluorowodoru. Wyższe freony pełnią rolę smarów oraz olejów izolacyjnych. Kiedyś freony w postaci gazowej wykorzystywane były do urządzeń chłodniczych i pełniły rolę propelentów w rozpylaczach kosmetyków oraz gaśnicach. Teraz powoli wycofuje się freony, ponieważ niszczą powłokę ozonową (powstaje dziura ozonowa) w stratosferze. W stratosferze freony w wyniku działania promieniowania UV o długości fali z zakresu 190-220 nm ulegają reakcji fotolizy, która prowadzi do wyzwolenia atomów chloru. Następnie chlor ulega kolejnym reakcjom.

Cl + O₃ = ClO + O₂

ClO + O = Cl +O₂

Dolna stratosfera zawiera freony o stężeniu około 5 ppb, następuje w niej ciągły wzrost zawartości freonów.

•   Kwaśne deszcze

W kroplach wody kwaśnych deszczy są zawarte: tlenki azotu, dwutlenek siarki a także produkty tych tlenków, powstałych w reakcjach w atmosferze. Tymi produktami są: rozcieńczone roztwory kwasów siarki, przede wszystkim kwasu siarkowego (IV) i kwasu siarkowego (VI) oraz kwasu azotowego (V). Kwaśne deszcze pojawiają się nad terenami, nad którymi powietrze atmosferyczne jest zanieczyszczone w wyniku długotrwałej emisji SO₂ oraz tlenków azotu. Ich obecność w atmosferze jest spowodowana m.in. wybuchem wulkanów (źródło naturalne) lub spalinami emitowanymi przez duże elektrownie i elektrociepłownie zasilane zasiarczonym paliwem, najczęściej węglem kamiennym albo brunatnym (źródło sztuczne). Kwaśne opady (deszcz lub śnieg) mogą wystąpić na terenach  bardzo oddalonych od źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Stąd zapobieganie kwaśnym opadom jest problemem całego świata. Kwaśne deszcze wykazują szkodliwe działanie na całe środowisko naturalne, przyczyniają się do wystąpienia niektórych chorób układu oddechowego, wpływają na szybszy proces korozji wszelkich konstrukcji metalowych, m.in. części budynków i samochodów a także zabytków (niektóre gatunki kamieni budowlanych nie są odporne na kwaśne opady). W celu zapobiegania niszczącego działania kwaśnych deszczy buduje się instalacje, mające zdolność do wyłapywania tlenków siarki oraz azotu z wszelkich spalin uwalnianych do atmosfery  - odsiarczanie gazu, a także rezygnuje się z używania paliw o dużym stopniu zasiarczenia.

Skutki kwaśnych opadów:

•   zakwaszenie gleby

W ziemi zachodzą naturalne procesy zakwaszania, w tym przyswajanie przez roślinność pożywienia. Większą część pokarmu rośliny pobierają w formie jonów dodatnich. Rośliny wyrównują ubytek kationów oddając do gleby kationy wodorowe. Gdyby się tak nie działo, roślinność oraz gleba naładowałyby się elektrycznie. Okres wzrostu roślin przyczynia się więc do tymczasowego zakwaszenia gleby,  natomiast rozkład szczątek roślinnych powoduje działanie odwrotne. Zakwaszenie gleby prowadzi do zmniejszenia się ilości dżdżownic oraz bakterii. Stąd rozkład szczątków organicznych zachodzi z udziałem grzybów. Przyczynia się to do powolniejszego tempa rozkładu, a co za tym idzie spowolnione jest również uwalnianie substancji odżywczych. Zatem pogłębia się problem niedomiaru substancji pokarmowych w zakwaszonych glebach.

Zakwaszona ziemia traci swoje własności sorpcyjne, nie jest już naturalnym filtrem, który pochłania np. trujące związki oraz metale ciężkie. Wskutek tego, uwalniają się one do roztworu glebowego. W glebach kwaśnych wymywane są substancje mineralne, które trudno się rozpuszczają, ulegają rozpadowi także minerały. Stąd nierozpuszczalne związki aluminium dostarczają jonów Al³⁺, które są mają szkodliwy wpływ na korzenie drzew, ryby w jeziorach oraz inne żywe organizmy. Niebezpieczne substancje, uwolnione podczas wymywania, przenikają do żywych organizmów (człowieka i zwierząt) i w ten sposób wszystkie ogniwa łańcucha pokarmowego ulegają skażeniu..

Ziemia wzbogacona w wapń wykazuje właściwości buforowe, tzn. jest zdolna do samoczynnej kompensacji zakwaszenia. Wysokie pH gleby, bez względu na  kwaśne deszcze, zapewnia wietrzenie minerałów, które są bogate w wapń. Gleby ubogie w ten pierwiastek pod wpływem kwaśnych deszczy, mają obniżoną wartość pH. Proces zakwaszenia zachodzi znacznie wolniej w glebie (właściwości buforowe), niż w jeziorach oraz innych wodach. Niemniej jednak, obydwa zagadnienia są ze sobą ściśle powiązane. Jeziora i cieki wodne zawierają w 90 % wodę, która przedostała się tam po przeniknięciu przez glebę, a jedynie w 10 % wodę pochodzącą z deszczu i śniegu, wprost padające na jeziora.

• zakwaszenie wód powierzchniowych

Nie tylko zakwaszenie wody przyczynia się do chorób i śmierci roślin i zwierząt. Kwaśne środowisko posiada duże stężenie jonów aluminiowych bardzo toksycznych dla żywych organizmów. Zanik ryb w zakwaszonych jeziorach jest konsekwencją zaniżonej wartości pH oraz skażenia aluminium (rezultat zakwaszenia). Zakwaszone jeziora mają także w składzie zwiększoną ilość metali, m.in. cynk, kadm oraz ołów. Organizmy żywe pochłaniają je, ulegając zatruciu. Aluminium, podobnie jak pozostałe metale, przedostaje się do jezior w wyniku wymywania z gleb z pobliskich zakwaszonych lasów oraz pól. Zmiany biologiczne zachodzące w zakwaszonych jeziorach nie tylko są wynikiem zmiany w składzie chemicznym wody. Wymieranie ryb przyczynia się do zwiększenia liczby owadów, które są pokarmem dla ryb. Wśród tych owadów są: niektóre chrząszcze wodne, pluskwiaki oraz larwy jętek. Tak więc głównymi zwierzętami jezior stają się owady. Taka sama sytuacja ma miejsce w jeziorach, w których wymieranie ryb ma różną przyczynę od zakwaszenia. Dla owadów kwaśna woda nie jest korzystna, ale czują się tam dobrze ze względu na brak ryb. W kwaśnych jeziorach istnieje fauna i flora, z tym że panują w nich inne warunki biologiczne.

W celu zmniejszenia zakwaszenia jezior, m.in. w Szwecji doraźnie wykonuje się wapnowanie. Kationy glinu oraz metali ciężkich ulegają dzięki temu wytrąceniu z roztworu w formie nierozpuszczalnego osadu, który wykazuje toksyczne działanie na organizmy żyjące na dnie jezior. Proces wapnowania przyczynia się do wzrostu pH wody, spadku zawartości szkodliwych kationów metali ciężkich i powoduje rozwój nowego życia. Aby taki stan się utrzymał, konieczne jest stosowanie wapnowania dopóki tworzą się kwaśne deszcze. W innym wypadku skumulowane na dnie jezior toksyczne jony, które uwolnią się gwałtownie z powodu zakwaszenia, spowodują wymarcie wszystkich żywych organizmów. Wapnowanie jest zatem metodą kłopotliwą i drogą, w dodatku nie jest poznany jej wpływ na cały wodny ekosystem.

• niszczenie budowli i konstrukcji metalowych

Kwaśne opady nie stanowią tylko zagrożenia dla żywych organizmów. Zanieczyszczona atmosfera negatywnie wpływa na witraże, wszelkie materiały budowlane, metale oraz tworzywa sztuczne. W szczególności zagrożone są stare

budynki z wapienia oraz piaskowca, mineralny te ulegają rozkładowi i rozpadają się. Wśród takich budowli są zabytki, m.in.. pochodzące ze średniowiecza w Krakowie, świątynie na Akropolu w Atenach oraz katedra Lincolna w Anglii. Ostatnio, obserwuje się zjawisko korozji, na którą ma wpływ m.in. zakwaszenie atmosfery. Kwaśne opady niszczą także hartowane materiały. Budynki muszą być często malowane, a niestety zanieczyszczone powietrze szkodliwie działa na pigmenty zawarte w farbach. Torowiska i stal (także ocynkowana)  na terenach o dużym  uprzemysłowieniu w bardzo szybkim tempie ulegają korozji, stąd konieczność częstych renowacji. Zanieczyszczenia niszczą również starodruki, obrazy oraz litografie znajdujące się w galeriach sztuki, muzeach oraz w bibliotekach.

Skażone powietrze przyczynia się do zwiększonej kwasowości wody pitnej. Konsekwencją jest obecność w wodzie wysokich stężeń cynku, ołowiu, glinu, miedzi oraz kadmu. Kwaśne wody uszkadzają instalacje wodociągowe i w ten sposób ulegają wypłukaniu rozmaite szkodliwe substancje.

Wpływ zanieczyszczeń na organizmy żywe.

• wpływ zanieczyszczeń na florę i faunę 

Zanieczyszczone powietrze ma szkodliwy wpływ na faunę i florę. Wpływ ten może być zarazem bezpośredni i pośredni.

Bezpośrednie uszkodzenia są widoczne w formie uszkodzenia igieł oraz liści. Suchy opad SO₂, kwaśne opady a także ozon uszkadzają warstwę ochronną wosku, którym są pokryte liście i igły i uszkadzają aparaty szparkowe, regulujące proces transpiracji. Ulegają również uszkodzeniu wewnętrzne membrany igieł i liści, co przyczynia się do powstawania zakłóceń w sposobie odżywiania, a także zakłóceń w gospodarce wodnej. Najczęściej, zanieczyszczenia działają w sposób synergiczny.

Pośrednie uszkodzenia powstają w wyniku zakwaszenia gleby. Wtenczas, ulega zmniejszeniu osiągalność substancji odżywczych, jednocześnie, zwiększa się  ilość toksycznych dla drzew metali obecnych w roztworze glebowym, m.in. aluminium. Wzrost zakwaszenia środowiska i szkodliwe działanie metali, powoduje uszkodzenie korzeni roślin. Utrudnia to pobieranie potrzebnych substancji odżywczych oraz wody i powoduje ograniczenie w symbiozie korzeni oraz grzybów mikoryzowych (może ona nawet zaniknąć). Konsekwencją jest zmniejszona żywotność drzew i zmniejszona wytrzymałość na wszelkie choroby oraz szkodniki. Szkodniki w takiej sytuacji bardzo łatwo uszkadzają osłabione wcześniej drzewa.

Drzewa liściaste wykazują się większą odpornością na działanie szkodliwych czynników, aniżeli drzewa iglaste. Po części jest to spowodowane tym, że liście mają całkowitą powierzchnię mniejszą (powierzchnia podatna na działanie szkodliwych zanieczyszczeń jest mała), aniżeli igły. Drugą przyczyną jest opadanie liści na jesień, czyli liście są krócej narażone na działanie zanieczyszczeń w porównaniu z igłami.

Jak na razie, największych uszkodzeń odczuły buk, sosna oraz świerk.

Bardzo przykrym przypadkiem są zniszczenia lasów w Górach Izerskich, powstałe w wyniku działania kwaśnych opadów. Wieloletnie szkodliwe działanie zanieczyszczeń powietrza, m.in. dwutlenek siarki, tlenek azotu, pyły oraz fluor, przenoszonych z Czech, Niemiec oraz ze Śląska , m.in. przyczyniły się do całkowitego zniszczenia terenów leśnych. Proces niszczenia może się rozszerzać na odległe pasma górskie Sudetów Wschodnich, Zachodnich oraz Środkowych. Dowodzi to, że kwaśne opady są problemem międzynarodowym.

Oprócz drzew, uszkadza się inna roślinność w wyniku zakwaszonego oraz  zanieczyszczonego powietrza atmosferycznego. Rośliny, które są najbardziej wrażliwe na zakwaszenie środowiska są porosty oraz mchy. Rośliny te nie posiadają woskowej warstwy ochronnej. Wodę przyswajają wprost przez pędy oraz liście. Gwałtowny okres wzrostu mchów i porostów przypada na jesień, czyli wtedy gdy jest największy stopień zanieczyszczenia. Wielokrotnie porosty pełnią funkcję wskaźników stopnia zanieczyszczenia atmosfery, zwłaszcza zanieczyszczeń dwutlenkiem siarki. Różne formy morfologiczne porostów charakteryzują się różną wrażliwością na zanieczyszczenia - najbardziej wrażliwe są porosty posiadające plechy krzaczkowate. Umożliwia to wyodrębnienie stref o różnych stopniach zanieczyszczenia powietrza w miastach  oraz w pobliżu dużych ośrodków uprzemysłowionych. W miejscach o intensywnym skażeniu, nie występują prawie wcale porosty, natomiast tam, gdzie powietrze jest czyste rośnie dużo różnych gatunków porostów.

Można zauważyć, że rośliny, które są uodpornione na zakwaszenie oraz opady azotu szybko ulegają rozprzestrzenianiu w przyrodzie, natomiast te gatunki, wymagające do normalnego rozwoju podwyższonej wartości pH, dobrego dojścia do substancji odżywczych  lub źle reagujące na podwyższoną zawartość azotu wymierają. Roślinom motylkowym przyswajającym wolny azot z powietrza grozi wyginięcie. Zwiększony opad azotu w formie anionów azotanowych ma niekorzystny wpływ na bakterie brodawkowe, które żyjąc w symbiozie z korzeniami tych roślin, mają zdolność przyswajania wolnego azotu oraz przetwarzania tego azotu w taką formę, jak jest potrzebna dla roślin.

Takie zmiany występują niezauważalnie, ze względu na to, że dojrzałe rośliny mogą znosić duże dawki zanieczyszczeń. Niemniej jednak, rozmnażanie oraz wzrost następnych pokoleń roślin jest o wiele trudniejsze.

Jeżeli człowiek nie zmniejszy emisji zanieczyszczeń do atmosfery, w najbliższym czasie roślinność ulegnie zubożeniu.

Analogiczna sytuacja istnieje wśród zwierząt. Ryby  są wyjątkowo wrażliwe na zbyt dużą zawartość aluminium, który dostaje się do wód i odkłada się w skrzelach ryb, przyczyniając się do utrudnionego oddychania i często do ich śmierci. W wyniku zakwaszenia jezior, ulega także poważnemu zaburzeniu proces rozmnażania żab oraz rozwój ptaków, dla których jeziora są naturalnym siedliskiem. Badania szwedzkie dowiodły, że jaja muchołówek oraz piecuszków posiadają znacznie cieńszą skorupkę. Jest to konsekwencja żywienia się owadami, zamieszkującymi zakwaszonych wody. Takie odżywianie spowodowało przenikanie nadmiernej ilości aluminium do organizmu ptaków i zastąpienie wapnia w skorupkach.

Wielkim problemem jest zdobywanie pokarmu przez ptaki, które żywią się rybami. Badania przeprowadzone wśród niektórych gatunków zwierząt, m.in. łosi, saren i zajęcy, które odżywiają się roślinami porastającymi zakwaszone obszary wskazały, że mają one podwyższoną ilość kadmu w wątrobie oraz nerkach. Natomiast u ślimaków lądowych występują kłopoty z budowaniem skorupki, w przypadku gleby ubogiej w wapń. Pewne gatunki ciem, zamieszkujące lasy iglaste, np. brudnica mniszka, przejawia oznaki karłowacenia. Jest to także związane z zakwaszeniem środowiska. Wskutek zmian w składzie roślinności, wywołanej skażeniem powietrza atmosferycznego zachodzą zmiany w życiu zwierząt żyjących na danym terenie.

• zanieczyszczenia atmosferyczne

Wskutek szybkiego rozwoju przemysłu oraz wzrostu liczby ludności uległ znacznemu pogorszeniu stan powietrza atmosferycznego. Wraz z podwyższającym się zapotrzebowaniem na energię, wzrosło zanieczyszczenie powietrza, pochodzące z procesów spalania – jest to źródło zanieczyszczeń antropogeniczne. Głównymi zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego są: tlenki azotu - NO_x, dwutlenek siarki - SO₂, ozon troposferyczny  - O₃, tlenek węgla – CO, pyły oraz ołów - Pb.

W miastach występuje zjawisko  smogu fotochemicznego, który powstaje w  złożonych reakcjach chemicznych, zachodzących między rozmaitymi zanieczyszczeniami, pod wpływem promieniowania słonecznego. W 1952 roku, w Londynie, zanieczyszczone mgły (smog) przyczyniły się do śmierci blisko 4000 ludzi. Podstawowym składnikiem smogu jest ozon, który w wysokich warstwach stratosfery stanowi gaz chroniący żywe organizmy przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym. Ozon gromadzący się w niskich powłokach atmosfery, staje się toksyczny dla organizmów. W  latach 80 główni członkowie OECD podjęli z dużym sukcesem zmagania z podwyższonym poziomem zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym. Oczyszczali emitowane do atmosfery gazy, zredukowali zużycie energii wskutek szoku paliwowego oraz zredukowali zużycie węgla. Podjęli również ważne działania dotyczące środków transportu, będących jednymi z głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza.

Na rozległych terenach Europy Wschodniej oraz w krajach uprzemysłowionych  nie zauważono istotnej poprawy stanu powietrza atmosferycznego. W Europie Wschodniej (zwłaszcza w dużych miastach „czarnego trójkąta” – Śląsk, Czechy oraz Zagłębie Ruhry), występuje ogromne zanieczyszczenie dwutlenkiem siarki wskutek występowania na tym terenie przemysłu ciężkiego i głównie braku właściwych przepisów. W krajach o szybkim rozwoju gospodarczym i przemysłowym znacznie pogarsza się stan powietrza atmosferycznego, ponieważ przemieszcza się do nich zanieczyszczone powietrze z innych terenów uprzemysłowionych a także brak odpowiednich środków umożliwiających modernizację produkcji.

Stężenie zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w niektórych miejscach na świecie na dzień dzisiejszy znacznie przekracza dopuszczalne wartości  określone przez WHO.