Plan pracy:

1.Węgle kopalne

2.Węgiel kamienny

3. Węgiel brunatny

4. Ropa naftowa

5. Gaz ziemny

6. Torf

7. Koks

8. Smoła węglowa

1. Węgle kopalne to skały osadowe, które powstały czasie nagromadzenia oraz przeobrażenia substancji roślinnych.

W skład węgli kopalnych wchodzą następujące pierwiastki: węgiel, wodór azot, siarka, tlen, wanad, german, gal, uran, arsen.

Zawierają także substancje mineralne takie jak: krzemiany, węglany, siarczki.

Wyróżniamy następujące rodzaje węgla kopalnego:

-  torf;

- węgiel kamienny,

- węgiel brunatny;

- antracyt;

- szungit.

Węgiel kopalny powstał w różnych geologicznych okresach (karbon, perm). Roślinami odpowiedzialnymi za powstanie węgla kopalnego były:

- widłaki;

- skrzypy;

- kordaity

- paprocie nasienne;

- rośliny nagozalążkowe;

- rośliny okrytozalążkowe.

Inny podział węgla kopalnego, ze względu na rodzaju materii pierwotnej obejmuje 3 grupy. Są to:

- węgle humusowe, tzw. Humolity, które są bardzo ważne  w gospodarce. Powstają na torfowiskach z flory lądowej;

- węgle sapropelowe, które występują w mniejszych ilościach. Powstają z flory wodnej  (glony);

- węgle liptobiolitowi, które stanowią nagromadzenie składników żywiczno-woskowych roślin. Są bardzo odporne na działanie różnorodnych czynników fizycznych oraz  biochemicznych.

W czasie powstawania węgla kopalnego możemy wyróżnić 2 fazy: biochemiczną oraz  geochemiczną.

W czasie pierwszej fazy materiał roślinny ulega procesowi rozkładu (butwienie, próchnienie, torfienie) przy pomocy drobnoustrojów.

W czasie drugiej fazy zachodzą reakcje chemiczne, które prowadzą do usunięcia lotnych składników. Proces wzbogacania masy roślinnej w węgiel to tzw. uwęglanie , odbywa się z różnorodną intensywnością. Decyduje o powstaniu określonych typów węgla kopalnego. Na ten proces wpływ ma:

- wysoka temperatura;

- czas trwania;

- ciśnienie.

Powstawanie węgla to proces długotrwały. Węgle kopalne to podstawowe, bardzo ważne surowce  energetyczne oraz chemiczne.

2. Węgiel kamienny, jako przedstawiciel węgli kopalnych, zawiera 78-92% węgla (węglem kamiennym jest także antracyt, który zawiera 97% węgla). Węgiel kamienny jest czarny, kruchy; zwarty, długo się pali błyszczącym płomieniem. Przeważająca ilość węgli kamiennych to węgle humusowe. Węgiel kamienny składa się z wielu składników. Wyróżniamy kilka odmian różniących się połyskiem oraz twardością. Witryn jest błyszczący, klaryn jest półbłyszczący, duryn jest matowy, zaś  fuzyn jest włóknisty. Największe ilości węgla kamiennego występują w  Rosji, na Ukrainie, w Kanadzie, w stanach Zjednoczonych, w Niemczech,  w Chinach, w Republice południowej Afryki, w Wielkiej Brytanii, w Polsce, w Australii, w Indiach.

Węgiel kamienny może być wykorzystywany bezpośrednio w czasie spalania, ewentualnie po chemicznej przeróbce w celach energetycznych, jest także surowcem w przemyśle chemicznym. Procesy technologiczne stosowane w chemicznej przeróbce węgla kamiennego to: odgazowanie węgla kamiennego w wysokiej temperaturze (np. gazownictwo oraz koksownictwo), odgazowanie węgla kamiennego w niskiej temperaturze (np. wytlewanie), uwodornianie węgla. W czasie tych procesów otrzymujemy: paliwa ciekłe, stałe i gazowe (paliwa silnikowe, koks, gazy opałowe), półprodukty i surowce wykorzystywane w przemyśle chemicznym (smoła węglowa, gaz syntezowy, benzol). Biorąc pod uwagę przydatność węgla kamiennego w energetyce rozróżniamy kilka typów węgla kamiennego. W Polsce występuje 10 typów tego surowca.

3. Węgiel brunatny, jako przedstawiciel węgli kopalnych, zawiera 65-78% węgla. Charakteryzuje się barwą jasnobrunatną przechodzącą w czarną. Węgiel brunatny możemy podzielić na:

- węgiel ksylitowy, inaczej węgiel lignitowy (lignit), zawierający strukturą drewna;

- węgiel miękki, czyli węgiel ziemisty, łatwo rozsypujący się na małe kawałki, oraz węgiel łupkowy, o podzielności warstwowej, mniej kruche niż węgiel ziemisty;

- węgiel twardy, wykazujący dużą zwięzłość. Do tego typu węgla należą: węgiel matowy oraz węgiel błyszczący.

Węgiel brunatny można spotkać. w utworach kredy, trzeciorzędu, niekiedy, jury, triasu, karbonu. Złoża występują w Rosji, Niemczech, Czechach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australia oraz Indiach. W Polsce węgiel brunatny występuje w Turoszowie w Turoszowskich Zagłębiu Węgla Brunatnego, w Koninie w Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego, w Bełchatowie w Bełchatowskim Zagłębiu Węgla Brunatnego. Surowiec ten występuje także na Dolnym Śląsku (Legnica, Ścinawy).

Węgiel brunatny może być stosowany jako materiał opałowy.  Surowiec ten znalazł zastosowanie jako podłoże (ogrodnictwo), i jako czynnik wpływający na żyzność gleby.

4. Ropa naftowa to ciekła mieszanka naturalnych węglowodorów, takich jak: alkany (węglowodory parafinowe), areny (węglowodory aromatyczne), oraz cykloalkany (węglowodory naftenowe). W skład ropy wchodzą także związki organiczne zawierające azot, siarkę, tlen, związki metaloorganiczne, substancje mineralne, związki nieorganiczne (krzemu, żelaza, sodu, wanadu, niklu).

Barwa ropy naftowej może być różnorodna. Spotykana jest ropa zielona, żółtobrunatna, czerwona oraz czarna. Czasami ropa bywa bezbarwna. Gęstość ropy naftowej waha się w granicach 0,73-0,99 g/cm3. Do charakterystyki ropy naftowej stosujemy także wartość opałową, która wynosi 38-49 MJ/kg. Główny składnik frakcji wrzących w temperaturze do 2000C (lekkie frakcje ropy naftowej) to parafiny (węglowodory parafinowe). Wraz ze wzrostem temperatury wrzenia zawartość węglowodorów parafinowych ulega zmniejszeniu, dlatego też cięższe frakcje zawierają mniej parafin. Wraz ze wzrostem temperatury wrzenia ilość węglowodorów naftenowych ulega zwiększeniu. W temperaturze powyżej 3500C węglowodory naftenowe występują bardzo często, są to tzw. frakcje olejowe. Jeżeli zaś chodzi o węglowodory aromatyczne, to ich udział w poszczególnych frakcjach uzależniony jest od, podobnie jak w przypadku innych węglowodorów, temperatury wrzenia. Zawartość węglowodorów aromatycznych jest tym większa im większa jest temperatura. Wzrost temperatury wrzenia powoduje także wzrost pierścieni w cząsteczkach poszczególnych tworzących ropę naftową.

Azot w ropie naftowej występuje w następujących związkach: aminy cykliczne oraz acykliczne.

Tlen w ropie naftowej występuje w następujących związkach: kwasy tłuszczowe, kwasy naftenowe, żywice, fenole, asfalt.

Siarka w ropie naftowej występuje w następujących związkach: sulfidy, siarkowodór, dysulfidy, tyrole, siarka elementarna dobrze rozpuszczalna.

Ropę naftowa ze względu na ilość siarki możemy podzielić na: wysokosiarkową (ilość siarki przekraczająca 0,1%) oraz niskosiarkową (ilość siarki większa niż 0,5%). Ilość siarki może wynieść więcej niż 6%.

Ropę naftowa możemy podzielić także ze względu na rodzaj związku będącego w przewadze nad innymi (ropa parafinowa, aromatyczna, bezparafinowa, naftanowa).

Węglowodory, które stanowią 98% wszystkich składników ropy naftowej wykazują duże zróżnicowanie. Może to być metan lub związki zawierające ponad 100 atomów węgla tworzących łańcuch węglowodorowy w cząsteczce. Węglowodory dzielimy na 3 grupy:

  1. Kwasy naftenowe

Łańcuchy węglowe tych związków nie są proste, tylko tworzą pierścienie cykliczne. Ma miejsce zależność: im większa jest ilość atomów węgla w cząsteczce, tym gęstość substancji ma większą wartość.

  1. Parafiny

Są to związki węglowodorowe charakteryzujące się różną długością łańcuchów węglowych. Do tego typu związków mogą należeć alkany. W zależności od czasu powstania ropy naftowej oraz od pochodzenia alkany mogą stanowić 30-80% wszystkich składników wchodzących w jej skład. Węglowodory zawierające więcej niż 17 atomów węgla to ciała stałe, węglowodory zawierające od 6-16 atomów węgla to ciecze, zaś węglowodory zawierające mniej niż 5 atomów węgla to gazy. Maksymalna ilość atomów węgla w cząsteczkach tych związków może wynosić 40.

  1. Związki nienasycone

To grupa węglowodorów wchodzących w skład ropy naftowej, która posiada nienasycone wiązania pomiędzy atomami węgla. Nie wszystkie atomy węgla wchodzące w skład tych związków łączą się z innymi atomami za pomocą jednego wiązania. Warte do zapamiętania jest to, że ropa naftowa nie zawiera Albinów oraz alkenów.

Ropa naftowa może także zawierać szkodliwe składniki. Niepożądanymi związkami wchodzącymi w skład ropy naftowej są te które zawierają chlor oraz siarkę. Związki te mogą spowodować korozje sprzęty używanego w rafineriach, dlatego też zaraz po wydobyciu ropy naftowej surowiec ten musi ulec odsiarczeniu oraz odwodnieniu. Surowce pokrewne ropie naftowej to: gaz ziemny oraz bitumen (lepka, gęsta substancja-asfalt).

Są głoszone 2 teorie odnośnie pochodzenia tego wykorzystywanego na wielka skalę przemysłowa surowca.

  1. Nieorganiczne pochodzenie ropy naftowej

Twórcy tej teorii:

Mendelejew (1877), Ross (1891), Moissan (1896), Kudriawcew (1951), Kropotkin (1955).

Założenia teorii:

Naukowcy Ci twierdzą, że ropa powstała na skutek różnych reakcji chemicznych, które miały miejsce w głębinach ziemskich. Przykładowa reakcja to działanie wody na węglik metalu ciężkiego, reakcja polimeryzacji, które są wydzielane z ziemskiego jądra. Część z tez teorii głoszącej nieorganiczne pochodzenie ropy naftowej głosi, że magmy zasadowe biorą udział w tym procesie. Hipotezy o nieorganicznych korzeniach ropy naftowej pomimo racjonalnych przesłanek nie mają wielu zwolenników.

  1. Organiczne pochodzenie ropy naftowej

Twórcy tej teorii:

Radziszewski (1877), Engler oraz Höfer (1890), Hackford (1932), White (1935).

Założenia teorii:

Ropa naftowa wiele lat temu na skutek przeobrażenia szczątków organizmów zwierzęcych oraz roślinnych, które gromadziły się z okruszkami mineralnymi w morskich osadach. Główne czynniki umożliwiające przekształcenie się substancji pochodzenia organicznego w bituminy gaz ziemny, ropę naftową, ozokeryt oraz asfalt) to: określone ciśnienie oraz temperatura, otoczenie redukujące. Korzystny wpływ bakterii oraz oddziaływanie substancji radioaktywnych. W wyniku przekształcenia substancji organicznej powstaje kerogen, a niego na skutek reakcji diagenezy oraz przekształceniu uzyskujemy ropę naftową oraz gaz ziemny. Proces powstawania oraz gromadzenia ropy naftowej ma ścisły związek z obecnością basenów sedymentacyjnych gazo- oraz roponośnych. Baseny te mogą obniżać się w stosunku do terenów sąsiednich. Proces ten trwa kilka okresów geologicznych. Skały oraz osady w skład których wchodziły szczątki organiczne w czasie osiadania mogły być w strefie, w której ciśnienie oraz temperatura przeszkadzały, a nawet pomagały w procesie przekształcenia w ropę naftową. Baseny możemy podzielić ze względu tektonikę na: śródfałdowe, śródplatformowe, przyoceaniczne platformowe oraz fałdowo-platformowe. Jak dotąd odkryto 350 basenów roponośnych (powierzchnia obejmująca obszar 10000-500000 km2), w skład których wchodzi 150 o bardzo dużym znaczeniu przemysłowym, przynoszących ogromne zyski. Pierwotnymi skałami ropy naftowej są skały węglanowe oraz ilaste, w skład których wchodzi więcej niż 0,5% kerogenu. W wyniku ruchów górotwórczych, zmiany temperatury, ciśnienia warstw, które nagromadzają się w skale macierzystej, ropa uwalnia się z miejsca, w którym powstała i migruje oraz gromadzi się w skałkach porowatych, ewentualnie bardzo spękanych (kolektory). Najważniejsze tego typu skały to: dolomity oraz wapienie. W tych właśnie skałach ulokowana jest ponad połowa wszystkich geologicznych zasobów tego surowca oraz osady piaszczyste, łupki oraz piaskowce. Warunkiem koniecznym do spełnienia, aby nastąpiła nagromadzenie ropy naftowej w części warstwy przepuszczalnych oraz gazy ziemnego i wody, jest występowanie określonych geologicznych struktur, takich jak: monoklina, wysad solny, antyklina oraz uskok. Struktury te umożliwiają gromadzenie ropy naftowej w kolektorze dzięki warstwom nieprzepuszczalnym (ekran). Do warstw tych należą: margle, iły, kwarcyty oraz łupki ilaste. W monoklinach oraz antyklinach antyklinach innych tego rodzaju strukturach geologicznych mogą występować rozległe złoża ropy naftowej. 50% odkrytych dotychczas złóż ropy naftowej występuje w utworach mezozoicznych, zaś 25% odkrytych dotychczas złóż w trzeciorzędowych utworach.

Już w starożytności ropa była wykorzystywana do różnych celów (balsamowanie ciał, lecznictwo, oświetlenie, płonące dzidy oraz strzały, ogień grecki- mieszanina siarki, ropy naftowej oraz wapna, która zapala się w kontakcie z wodą). Ropa naftowa w tamtych czasach była wydobywana z płytkich otworów lub zbierana na obszarach, gdzie w naturalny sposób wypływa z roponośnej warstwy.

Ropa naftowa zaraz po wydobyciu to tzw. surowa ropa naftowa. Ulega ona później procesowi rektyfikacji, czyli destylacji frakcyjnej/frakcjonowanej ropy naftowej. Ropa jest wprowadzana do pieca destylacyjnego. Składniki wchodzące w skład ropy naftowej charakteryzują się różnymi temperaturami wrzenia, dlatego tez rozdzielają się na poszczególne frakcje. Lżejsze pary migrują do górnych części pieca. Tam ze wzrostem wysokości maleje temperatura. Skropleniu w kolejnych zbiornikach ulegają pary cięższe, a następnie są magazynowane. Do najwyższych części pieca docierają tylko najlżejsze gazy rafineryjne.

Człowiekiem, który jako pierwszy dokonał destylacji ropy naftowej był polski badacz Ignacy Łukasiewicz. Frakcje ropy naftowej: nafta oraz oleje ciężkie mogą być poddane krakingowi. Proces ten polega na ogrzaniu pod wysokim ciśnieniem. Następuje rozerwanie długich łańcuchów węglowodorowych.

Surowiec ten jest wykorzystywany m.in.: w przemyśle, transporcie i innych gałęziach gospodarki. Ropa jest wykorzystywana w produkcji smarów, paliw, olejów silnikowych, nawierzchni asfaltowych, kosmetyków, barwników, substancji wybuchowych, leków, nawozów oraz włókien sztucznych, substancji owadobójczych, kauczuku, atramentu, plastiku i wielu innych produktów. Dzięki ropie naftowej mógł nastąpić szybki rozwój cywilizacji.

Pomimo tego, że życie bez ropy byłoby znacznie utrudnione, surowiec ten niesie ze sobą wiele niebezpieczeństw. W wyniku katastrof morskich zatonięciu ulegają tankowce. Wyciekająca z nich ropa, tworzy duże plamy na wodzie. Opadająca ropa wyrządza wiele krzywd organizmom wodnym. W wyniku konfliktu zbrojnego w Zatoce Perskiej miał miejsce wyciek ropy obejmujący obszar jednego m3. Szkodliwe działanie ropy jest także widoczne w dużych aglomeracjach miejskich. Coraz więcej osób posiada swój własny samochód. Silniki samochodowe napędzane na benzynę emitują do atmosfery szkodliwe węglowodoru, tlenki azotu, tlenek węgla oraz związki ołowiu. W wyniku tych zanieczyszczeń może tworzyć się smog- zanieczyszczona mgła unosząca się w powietrzu.

Ropa naftowa może spowodować skażenie dużych składników wodnych podczas: katastrof morskich, czyszczenia tankowców, awarii na platformach wiertniczych. Największe szkody wyrządzają zatopione tankowce, które uległy uszkodzenia. Wyciekająca ropa naftowa może spowodować śmierć wielu gatunków ptaków oraz ryb i innych zwierząt morskich. Woda nie miesza się z woda naftową, gdyż jest cięższa od niej.

Benzyna stosowana do napędzania silników samochodowych powoduje skażenie powietrza. Spaliny pochodzące z samochodów składają się z tlenku azotu, tlenku węgla, ołowiu, węglowodorów. Zanieczyszczenia te są wynikiem powstałego smogu w dużych aglomeracjach miejskich (Meksyk, Los Angeles, Nowy York). Przyczyną kwaśnych deszczy jest wydzielany ze spalin samochodowych tlenek azotu. Kwaśne deszcze powodują skażenie jezior, rzek, niszczą obszary zalesione. Obecnie panuje tendencja do ograniczenia emisji spalin. Stosowana jest benzyna bezołowiowa. W wielu samochodach stosowane są specjalne katalizatory spalin, których zadaniem jest zredukowanie szkodliwych gazów emitowanych do atmosfery.

Pod koniec XIX wieku miał miejsce rozwój przemysłu naftowego. Ignacy Łukasiewicz w roku 1854 w okolicach krosna buduje kopalnie ropy naftowej. Była to pierwsza kopalnia tego typu, gdzie ropa naftowa była wydobywana w sztolni. Pierwszy szyba naftowy został wywiercony w roku 1859 w Pensylwanii w Stanach Zjednoczonych. Od tego momentu możemy mówić o początku współczesnego przemysłu naftowego. Ropa naftowa w późniejszym okresie była wydobywana w Kanadzie, Rosji, Rumuni, Iranie, Indonezji.

Na początku XX wydobycie ropy naftowej sięgało 20 milionów ton na rok. Liczba ta wraz z czasem uległa zwiększeniu i w roku 1913 wynosiła 54 miliony ton. Tuz przed II wojną światową wynosiła 300 milionów ton. Taki gwałtowny wzrost wynikał z dużego zapotrzebowania na ten surowiec. Coraz częściej stosowane były silniki spalinowe, które wymagały tego surowca do funkcjonowania. Zostały odkryte nowe złoża ropy naftowej w Kalifornii, Texasie, ale także na terenie Meksyku, Związku Radzieckiego i Wenezueli. Po zakończeniu II wojny światowej głównym producentem ropy naftowej były Stany Zjednoczone (60%), ale także Związek Radziecki, Rumunia, Wenezuela, Meksyk. W tamtym okresie ma miejsce intensywny proces szukania nowych złóż. Miało to nierozerwalny związek ze wzrastającym zastosowaniem tego surowca w coraz liczniejszych gałęziach przemysłu (energetyka, chemia, lotnictwo, motoryzacja). Dzięki wzmożonej pracy badaczy brytyjskich oraz amerykańskich, i wyniku ich badań geofizycznych i geochemicznych, zostały odkryte złoża ropy na Bliskim Wschodzie oraz Afryce, ale także w Zatoce Meksykańskiej, Morzu Północnym. Wykorzystana także złoża ulokowane w Związku Radzieckim oraz Chinach.

Globalne zasoby ropy naftowej w roku 1990 wynosiły 135,5 miliardy ton. 70% z tych zasobów przypadało na Bliski Wschód oraz Afrykę Północną, 15% na Amerykę Południową oraz Północną, 12% na Eurazje.

Najwięcej złóż ropy naftowej występuje na terenie Zatoki Perskiej (65% globalnych zasobów ropy naftowej). Złoża występują: na platformach arabskich, szelfie zatoki, osadach w okolicach gór Zagros. 25% globalnych zasobów ropy naftowej (35,4 miliardy ton) występuje na terenach Arabii Saudyjskiej. Są to pola naftowe Abu Hadrija, Abu Hadrija oraz podmorskie As-S. Inne tereny zasobne w ropę naftową to Irak (13,6 miliardów ton- są to pola naftowe Kirkutu i Ar-Rumajla), Zjednoczone Emiraty Arabskie (13 miliardy ton- są to tereny Mubarraz, Umm asz-Szaif oraz Az-Zakkum), Kuwejt (13 miliardów ton- są to tereny Al-Burkan), Iran (12,7 miliardów ton- są to tereny: Gacz Saran, Aga Dżari oraz rejony koło wyspy Chark). Liczne złoża naftowe są obecne ponadto w Bahrajnie, Katarze oraz Omanie.

Na kontynencie afrykańskim obszary zasobne ropę naftową to: północna część Sahary, Zatoka Gwinejska. Do krajów z Afryki z największą ilością ropy naftowej zaliczamy: Libia (3,1 miliardy ton- są to tereny Sari oraz Altan), Nigeria (2,4 miliardy ton- są to tereny delty Nigru oraz Okanu) oraz Algieria (1,8 miliardów ton- są to tereny Hasi Masud).

Na kontynencie amerykańskim do terenów najbardziej zasobnych w ropę naftową należy Morze Karaibskie oraz Zatoka Meksykańska, które obejmują tereny w Texasie, Midland, Luizjanie, Meksyku (stan Tabasco oraz Veracruz), Kolumbii oraz Wenezueli (delta Orinoko oraz okolice jeziora Maracaibo). Ropa jest także obecna w: stanie Kansas, Alaska, Oklahoma (wszystkie leżą w Stanach Zjednoczonych) oraz w prowincji Alberta (Kanada).

W Eurazji duże ilości ropy naftowej są w posiadaniu (7 miliardów ton są to tereny Mamontowskie, Samotłorskie Fiodorowskie, Sa-marska Łuka oraz Tujmazy).

Na terenie Azji duże ilości ropy naftowej posiadają Chiny (3,2 miliardy ton- są to tereny w okolicach Mandżurii, delty Huang He, Morze Żółte oraz Wschodniochińskie), Indonezja oraz Indie.

W Europie Norwegia posiada miliard ton tego surowca. Innym państwem zasobnym w ropę naftowa jest Wielka Brytania (Morze Północne- pola naftowe Forties, Rent, Piper oraz Ekofisk.

Polska posiada tylko około 2 miliony ton tego surowca. Taka sama sytuacja występuje w większości krajów europejskich. Zasoby ropy naftowej w Zagłębiu Naftowym w Krośnieńsko-Jasielskim są już całkowicie wyczerpane. W okolicach Bochni występują bardzo niewielkie złoża tego surowca. Troszkę większe złoża występują w Kamieniu Pomorskim oraz w szelfie Bałtyku (przylądek Rozewie).

W latach 60 XX wieku ropa naftowa jest najważniejszym surowcem energetycznym w światowej gospodarce. Udział ropy naftowej w światowym bilansie energetyczno paliwowym, przeliczając na umowne paliwo, wzrósł do 40% z poziomu 25%. W latach 80 wzrósł do poziomu 45%. W 1991 roku wyniósł 37%. W krajach rozwiniętych widoczny jest wzrastający udział tego surowca w produkcji paliw oraz energii. Ma to istotny wpływ na dynamikę oraz częstotliwość wydobycia ropy naftowej. Po roku 1950 wydobycie oraz produkcja ropy naftowej rosła w zawrotnym tempie. W przeciągu 20 lat (lata 1950-1970) jej ilość wzrosła czterokrotnie z 520 milionów ton do 2,4 miliardów ton. W roku 1980 ta ilość wynosiła 3 miliardy ton. Podobna wartość zanotowano 1994 roku. Połowa światowego wydobycia tego surowca w latach 60 XX wieku pochodziła z Wenezueli, Stanów Zjednoczonych oraz Związku Radzieckiego. W latach 70 ilość ta uległa zmniejszeniu dzięki odkryciu złóż naftowych na terenach Zatoki Perskiej (Kuwejt, Arabia Saudyjska, Irak, Iran) i w Afryce (Algieria, Nigeria, Libia). Na te państwa przypadało około 40% światowego wydobycia ropy naftowej. Lata 80 to dominacja Stanów Zjednoczonych oraz Związku Radzieckiego w światowym wydobyciu tego surowca. Ilość wydobycia ropy naftowej w krajach bliskiego wschodu oraz Afryce zmniejszyła się do 30%. Nowe złoża odkryto w takich państwach jak Wielka Brytania, Meksyk, Chiny oraz Norwegia. Państwa, które w światowej produkcji odegrały także znaczącą rolę to: Indie, Brazylia, Malezja, Syria oraz Egipt. W światowym handlu ropa naftowa jest jednym z najważniejszych towarów. Ropa bywa eksportowana (około połowa wydobywanej ropy-1,4 miliarda ton). Państwa, które zaliczają się do największych dostarczycieli ropy naftowej to kraje stale rozwijające się oraz zrzeszone w OPEC, czyli Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową. 80-90% wydobywanych w tych krajach ropy naftowej trafia na eksport, zaś wpływy z tego procesu. Wpływy wynoszą około 70-90% ogólnej wartości eksportu.

Ponad połowa występującej ropy naftowej na świecie wywodzi się z krajów Bliskiego Wschodu (Arabia Saudyjska- 23% globalnego eksportu, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Iran, Kuwejt). Przed wybuchem wojny w Zatoce Perskiej ważnym dostawcą tego surowca był Irak. Do grup bardzo istotnych państw transportujących ropę naftową zaliczamy: Wenezuelę, Nigerię, Libię oraz państwa, które nie należą do OPEC (Rosja, Meksyk, Wielka Brytania oraz Norwegia). Ropa naftowa jest eksportowana głównie do krajów Europy Zachodniej (Niemcy, Francja, Holandia, Włochy oraz Hiszpania), Stanów Zjednoczonych, Japonii. W tych krajach zapotrzebowanie na ten surowiec jest bardzo duże, a własne wydobycie nie pokrywa tego zapotrzebowania. Innymi importerami są Korea południowa oraz Singapur. Kraje Europy Środkowej wraz z Rosją, także zmuszone są importować ropę naftową. Ponadto także kraje południowej Azji, Afryki i Ameryki Środkowej i Południowej. Wraz z dużym rozwojem branży rafineryjnej i petrochemicznej w krajach charakteryzujących się bardzo dużą dynamiką wzrostu gospodarczego w latach 70 ceny ropy naftowej nie były wysokie (3 USD za baryłkę). Import tego surowca do krajów rozwiniętych był dosyć wysoki. Koncerny, które kontrolowały wydobycie oraz dystrybucje ropy naftowej w poszczególnych państwach to: Shell- koncern brytyjsko-holenderski, British Petroleum- koncern brytyjski oraz Aramco, Exxon, Mobil,  Gulf, Chevron, Standard Oil of Kalifornia- koncerny amerykańskie.

Wraz z upływem lat cena za jedną baryłkę ropy naftowej zaczęła rosnąć do wartości niemalże dziesięciokrotnie większej niż ta która miała miejsce w 1973 roku. Wzrost cen ropy naftowej wraz z ograniczeniem wydobycia tego surowca musiał spowodować kryzys energetycznych w poszczególnych gospodarkach światowych. Ropa musiała być zasępiona w krajach, w których ten surowiec jest wykorzystywany innymi paliwami (elektrownia gazowa). Rozbudowaniu uległa także energetyka jądrowa, inwestowano w rozwijanie energooszczędnych technologii. Kraje arabskie dzięki dużym dochodom, jakie uzyskiwały w czasie sprzedaży ropy naftowej spowodowały natychmiastowe wzbogacenie się tych państw. Doprowadziło to do takiej sytuacji, że państwa te przejmowały udziały innych koncernów naftowe.

Wraz ze wzrostem cen ropy naftowej z krajów, które nie należą do OPEC spowodował wzrost cen ropy za baryłkę. W roku 1994 cena jednej baryłki ropy naftowej wynosiła 15 USD

Przeważająca część wydobywanej ropy naftowej na kuli ziemskiej jest wykorzystywana przez kraje wysoko rozwinięte, takie jak: Stany Zjednoczone, kraje Europy Zachodniej (Holandia, Wielka Brytania, Francja, Włochy Niemcy oraz Hiszpania), Japonię. W tych krajach występuje około 60% globalnego potencjału branży rafineryjnej. Znakomicie rozwinięta jest ta gałąź przemysłu w: Rosji oraz w niektórych krajach azjatyckich (Korea Południowa, Singapur). Dosyć słabo rozwinięta jest część obejmująca kraje wchodzące w skład OPEC.

W Stanach Zjednoczonych branża rafineryjna występuje w okolicach ośrodków zajmujących się wydobywaniem ropy naftowej. Są to obszary rafineryjne w: Corpus Christi, Nowym Orleanie, Houston, portach atlantyckich (Filadelfia, Nowy Jork), południowej Kalifornii (San Francisco oraz Los Angeles), ogromnych rynkach zbytu (Detroit, Chicago, Minneapolis, Toledo).

W krajach Europy Zachodniej rafinerie występują w okolicach portów dowozowych ten surowiec. Są to następujące rejony: Holandia- Rotterdam (największe na całym świecie kompleksy rafineryjne z  mocą przerobową równą 90 milionów ton na rok), Francja- Marsylia oraz Hawr we Francji, Belgia- Antwerpia, Wielka Brytania- Milford Haven oraz Londyn, Włochy- Rawenna, Genua, Milazzo i Rawenna.

Największymi naftowymi ośrodkami w Japonii są porty dowozowe w: Nagoji, Tokio i Jokohamie.

Największymi naftowymi ośrodkami w Rosji są rafinerie powstałe na terenie wołżańsko-uralskim i w okręgu w okolicach Moskwy.

Dużych rozmiarów rafinerie znajdują się także w: Korei Południowej (Ulsan Josu), Singapurze, Brazylii (Săo Sebastiăo Rio de Janeiro), Meksyku (Salamanka, Ciudad Madero). W krajach należących do OPEC rafinerie występują na terenach w: Kuwejcie (Mina al-Ahmadi), Arabii Saudyjskiej (Ras Tannura), Iranie (Abadan), Wenezueli (Maracaibo), Algierii (Sakikda).

Ogromne zastosowanie ropy naftowej w światowej gospodarce odegrało znaczącą rolę w rozwoju przemysłu stoczniowego, transportu morskiego i rurociągowego. Liczna sieć rurociągowa, dostarcza ten surowiec do wielu rafinerii z ośrodków wydobywających oraz portów dowozowych. Rurociągi występują w:  Stanach Zjednoczonych o długości około 350 tysięcy kilometrów, Europie Zachodniej (rurociągi Marsylia-Karlsruhe oraz Triest-Wiedeń, ale także podmorski na Morzu Północnym), Rosji (rurociąg Przyjaźń z Baku do Białorusi, Ukrainy, Polski, Słowacji, Węgier oraz Niemiec), krajach OPEC.

Transport za pomocą rurociągów ostatnio jest rozbudowywany bardzo intensywnie w krajach Bliskiego Wschodu. Zarówno morskie, jak i  lądowe rurociągi są w stanie połączyć duże ośrodki wydobywcze z wielkimi terminalami naftowymi, takimi jak: Ras Tannura  Al-Dżubajl, Ad-Dammam oraz Janbu al-Bahr- Arabia Saudyjska, Chark-Iran, Al-Manama- Bahrajn, Abu Zabi oraz Das- Zjednoczone Emiraty Arabskie. Z północnej części Arabii Saudyjskiej oraz Iraku rurociągi transportują ropę do portów znajdujących się w Libanie oraz Syrii. Aby przetransportować ropę po morzu stosowane są tankowce morskie, które są konstruowane w stoczniach w Japonii oraz Korei). Nośność tych tankowców wynosi: 200-300 tysięcy DWT, a nawet więcej. Najważniejsze szlaki to: z Zatoki Perskiej do cieśniny Ormuz, Morze Czerwone oraz Kanał Sueski, ale także występują trasy wokół kontynentu afrykańskiego (supertankowce) do krajów Europy Zachodniej oraz Stanów Zjednoczonych. Występuje także transport z Zatoki Perskiej wzdłuż Oceanu Indyjskiego i cieśniny Malakka oraz Lombok (okolice wyspy Bali) do terenów Azji Wschodniej, zwłaszcza do Japonii. Duże ilości ropy są przewożone z Indonezji oraz Malezji do Azji Południowej oraz Wschodniej. Trasa może biegnąć także z portów północnej Afryki wzdłuż Morza Śródziemnego do terenów południowej Europy, z Wenezueli oraz Meksyku do Stanów Zjednoczonych, z Nigerii wzdłuż Oceanu Atlantyckiego do Stanów Zjednoczonych oraz krajów Europy Zachodniej. Przez zachodnią część wybrzeży Ameryki Północnej przechodzi szlak transportujący ropę naftową z Alaski do Kalifornii.

Całkowita nośność światowa tankowców w 1991 roku wyniosła 264 milionów DWT, zaś przewóz ropy naftowej oraz produktów naftowych ponad 1,5 miliardów ton na rok.

Znaczna ilość statków przewożąca ropę naftową pływa pod banderą głównie panamską, Liberyjską, bahamską oraz cypryjską. Często dochodzi do katastrof tankowców na szlakach z zachodnich oraz południowych terenów Europy. W wyniku tego zdarzenia do zbiorników wodnych, w wyniku wycieków, dostają się duże ilości ropy.

5. Gaz ziemny to mieszanka węglowodorów gazowych (etan, metan, propan), węglowodorów ciekłych oraz pewnych ilości dwutlenku węgla, azotu, wodoru, siarkowodoru, gazów szlachetnych (argon, hel).

Gaz ziemny w skorupie ziemskiej występuje jako gaz lub jest związany w hydratach węglowodorów. Może także występować w formie rozpuszczonej, w wodzie podziemnej, ropie naftowej.

Istnieje kilka hipotez odnośnie pochodzenia gazu ziemnego. W myśl jednej z teorii, gaz ziemny ma takie same geologiczne pochodzenie jak ropa naftowa.

Gaz ziemny możemy także podzielić ze względu na skład. Wyróżniamy następujące gazy:

- mokry, który oprócz metanu zawiera także węglowodory wyższe;

- chudy, w skład którego w 90% wchodzi metan;

- kwaśny (zanieczyszczony siarką).

Gaz ziemny jest bezwonny, bezbarwny i mniejszą gęstość niż powietrze. Charakterystyczny zapach gazu ziemnego jest uzyskiwany w procesie nawaniania. Tylko wtedy człowiek jest zdolny go wyczuć. Może tworzyć mieszankę wybuchową w wyniku reakcji z powietrzem. Dużą zaleta gazu ziemnego jest to, że możemy go zaliczyć do bardzo wydajnych paliw ekologicznych. W czasie jego wydobycia, a następnie transportowania są przestrzegane wszystkie zasady ochrony środowiska naturalnego. Tylko przy jego spalaniu są emitowane nieznaczne ilości szkodliwych gazów.

W Polsce gaz ziemny występuje na Podkarpaciu oraz na Pomorzu Zachodnim.

6. Torf toskała osadowa o barwie barwy brunatnej przechodzącej w czarną. Powstała z martwej roślinności bagiennej w czasie biochemicznych procesów, przebiegających w nadmiernej powodujący wzbogacenie roślinnej materii roślinnej w węgiel, azot oraz części niepalne. Substancje organiczne pochodzenia organicznego w torfie to:

- bituminy;

- kwasy huminowe;

- sole kwasów huminowych;

- celuloza

- hemiceluloza;

- lignina.

Związki mineralne torfu to;

- żelazo,

- wapń;

- potas;

- fosfor;

-krzemionka;

- mikroelementy.

Wyróżniamy następujące rodzaje torfów:

- torf turzycowy;

- torf trzcinowy;

- torf mszysty;

- torf drzewny.

Torf jest w stanie wchłonąć dużą ilość wody.  Zastosowani torfu:

- gleba;

- kopalina;

- przemysł;

- medycyna (borowina);

- wyrób doniczek;

- produkcja półkoksu;

- produkcja wosku torfowego;

 - produkcja torfu opałowego.

7. Koks to stała substancja, która składa się z węgla, ale także zawiera siarkę (do 1%),wodę (5-10%), śladowe ilości oraz nieznaczne ilości gazowych składników. Koks jest otrzymywany  w czasie odgazowania węgla kamiennego i gudronu. Najważniejsze rodzaje koksu to:

- koks hutniczy, nazywany także koksem metalurgicznym. Charakteryzuje się dużą wartością opałową (29 MJ/kg, czyli 7000 kcal/kg) oraz dużą wytrzymałość;

- koks opałowy stosowany jest jako paliwo w piecach centralnego ogrzewania;

- koks generatorowy stosowany w produkcji generatorowego gazu. Charakteryzuje się dużą wytrzymałością;

- koks karbidowy, który charakteryzuje się niewielką zawartością popiołu. Stosowany jako w piecach elektrycznych;

- koks formowany, wytwarzany w Polsce, który stosowany jest jako paliwo oraz w piecach centralnego ogrzewania.

- koks pakowy;

- koks naftowy.

8. Smoła węglowa to ciemnobrunatna. ciecz charakteryzująca się specyficznym zapachem, otrzymywana w czasie przerabiania węgla kamiennego. Budowa chemiczna smoły węglowej jest uzależniona od sposobu przerabiania.  Wyróżniamy następujące rodzaje smoły węglowej:

- smoła niskotemperaturowa, zwana także smoła wytlewną;

- smoła wysokotemperaturowa.

Przeróbka wysokotemperaturowej smoły polega na destylacji. Otrzymujemy wówczas olej karbolowy, olej naftalenowy. Produkty przeróbki smoły węglowej są wykorzystywane w:

- produkcji barwników;

- produkcji tworzyw sztucznych,

- produkcji środków ochrony roślin;

- produkcji olejów smołowych;

- produkcji smół preparowanych;

- produkcji lepiku.