Stanowią oddzielne królestwo, liczące około 250.000 gatunków. Ich pojawianie się datuje się na okres archaiku. Są organizmami kosmopolitycznymi, dostosowują się do nowych warunków życia bardzo łatwo. Zamieszkują wszelkie zbiorniki wodne. Występują jako formy wolno żyjące, prowadzące tryb życia osiadły lub pływający.

Cześć pierwotniaków to pasożyty lub symbionty zwierząt i ludzi. Organizmy te potrzebują dużo wody, w razie jej braku niektóre z nich mogą przechodzić w stan anabiozy (życia utajonego).

Ich ciało stanowi jedna komórka otoczona błoną.

Ich skomplikowana budowa jest wynikiem przystosowania się do zmieniających się warunków zewnętrznych.

Jest to cytoplazma, otoczona błona komórkowa, która dodatkowo bywa wzmocniona rożnymi tworami.

Ich system klasyfikacji opiera się na różnorodnie wykształconych organellach ruchu. Mogą być nimi nibynóżki (ameba), wici (wiciowce), rzęski (orzęski).

Odżywianie

Cześć pierwotniaków to autotrofy potrafiące same wytworzyć sobie pokarm za pomocą światła i dzięki obecności barwników jak chlorofil i aparatowi do fotosyntezy.

Pozostała większość to heterotrofy gdzie zdobywanie pokarmu odbywa się na drodze drapieżnictwa, pasożytnictwa itp.

Pierwotniaki odżywiają się na drodze fagocytozy:

Czyli pobierania dużych kawałków pokarmu wraz z woda, nierozpuszczalnych w wodzie.

Pierwotniak tworzy w swoim ciele wpuklenie, które się zamyka zamykając również cząsteczkę pokarmu. W ten sposób tworzy się wodniczka tętniąca, która przesuwa się wewnątrz ciała w kierunku lizosomu. Gdy dojdzie do połączenia się wodniczki z lizosomem następuje trawieni pokarmu z udziałem enzymów znajdujących się w lizosomie. Powstaje wodniczka pokarmowa. Następnie strawiony pokarm jest wchłaniany do wnętrza komórki a wodniczka przesuwa się ku błonie łącząc się z nią i wyrzucając niestrawione resztki.

Pinocytozy kiedy to pierwotniak pobiera mniejsze cząsteczki w postaci prostych związków jak białka, lipidy. Poprzez wytworzenie się kanalika pinocytarnego, na którego końcu jest obecna wodniczka pokarmowa. Wtedy to dochodzi do ubytku błony komórkowej.

Wchłaniania, czyli przenoszenia niewielkich pokarmu przez błonę komórkowa na drodze dyfuzji lub transportu aktywnego.

Cześć pierwotniaków wykształca zaczątki organów charakterystycznych dla wyższych organizmów, czyli cytostom pierwotny otwór gębowy i cytopyge - obszar wydalania niestrawionego pokarmu.

Oddychanie

Pierwotniaki nie wykształciły specyficznych organów do oddychania z prostego powodu nie są im potrzebne. Wymiana gazów odbywa się cała powierzchnia ciała która jest wystarczająco duża aby funkcjonować. Pierwotniaki oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie tylko formy pasożytnicze są anaerobami.

Wydalanie i osmoregulacja

Zbędne produkty są wydalane na zewnątrz komórki na zasadzie dyfuzji do wydalanych produktów należą kwas moczowy, amoniak i mocznik.. Wodniczki (w liczbie 1-30) ułatwiają regulacje ciśnienia osmotycznego przez usuwanie nadmiaru wody.

Wrażliwość na bodźce

Plazmalemma pierwotniaków wykazuje polaryzacje (na zewnątrz jest dodatnia, wewnątrz ujemna). Naruszenie jej ciągłości lub struktury powoduje jej depolaryzację. W ten sposób pierwotniak odbiera bodźce ze świata zewnętrznego. Taksją nazywany odruch będący wynikiem zadziałania jakiegoś czynnika: na przykład fototaksja, gdy czynnikiem zaburzającym (działającym) jest światło. Możemy wyróżnić taksje dodatnie w kierunku bodźca i ujemne w kierunku przeciwnym do bodźca.

Poruszanie się

Pierwotniaki poruszają się na wiele sposobów:

Za pomocą pseudopodii czyli wypustek plazmatycznych przykładem jest ameba,

Undulipodii-wici, rzęski, które występują pojedynczo lub w większej ilości w skutek pracy wici komórka porusza się wokoło własnej osi i sunie do przodu przykładem jest pantofelek,

Niektóre pierwotniaki nie poruszają się wcale.

Rozmnażanie

U pierwotniaków występuje rozmnażanie bezpłciowe poprzez podział poprzeczny, podłużny lub ukośny. Niektóre z nich rozmnażają się płciowo, co zapewnia im zmiany w puli genowej.

Jego przebieg jest uzależniony od formy troficznej rozmnażającego się pierwotniaka.

Jeśli forma troficzna jest haploidalna, to taki pierwotniak jest traktowany jako gameta. Podczas kopulacji dochodzi do połączenia się dwóch haploidalnych pierwotniaków i powstaje jeden diploidalny, który musi przejść mejozę postgamiczna (pozapłodnieniowa), prowadząca do powstania osobników haploidalnych.

Jeżeli forma troficzna jest diploidalna, wówczas musi przejść mejozę pregamiczną (przedzapłodnieniową), tworząc haploidalne gamety, które łączą się, dając zygotycznego osobnika.

Systematyka

Królestwo: Pierwotniaki

Typ: Wiciowce

Typ: Sporowce

Typ: Korzenionóżki

Typ: Otwornice

Typ: Orzeski

Typ: Promienionozki

Wiciowce

Grupa jednokomórkowych lub kolonialnych organizmów zwierzęcych lub roślinnych, których charakterystycznym elementem jest wić stanowiąca narząd ruchu; ok. 2000 gat. podzielonych na dwie gromady: roślinne i zwierzęce; w. roślinne są najczęściej samożywne, posiadają ciałka zieleni i celulozową ściankę komórkową; zwierzęce - cudzożywne, bez ścian celulozowych; granice między gromadami są nieostre, gdyż łączy je zbyt wiele cech wspólnych; występują w wodach słodkich i morskich, glebach, pasożytują w org. roślinnych i zwierzęcych; rozmnażają się przez podział mitotyczny lub podłuż

Przedstawicielami są:

Euglena. - jest najbardziej rozpowszechnionym rodzajem. Liczy około 155 gatunków. Jego przedstawiciele wykazują wrzecionowatą formę elastyczną, umożliwiającą zmianę postaci. Niekiedy rozmnażają się tak masowo, że zabarwiają wodę w małych zbiornikach na kolor zielony lub barwią na kolor czerwony Niektóre gatunki Euglena znaleziono w przewodzie pokarmowym wrotków, nicieni i kijanek.

Rzęsistek pochwowy to pierwotniak pasożytujący w organizmie człowieka. Powoduje rzęsistkowicę - chorobę dróg moczowo - płciowych o ostrym bądź przewlekłym przebiegu. Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez kontakt płciowy z osoba chora. Objawy: ból, upławy, pieczenie warg sromowych.

Sporowce

Pierwotniaki pasożytnicze, które w stadium dojrzałym nie mają organelli ruchu.

Cykl życiowy jest skomplikowany: sporozoit - ruchoma robakowata forma chłonąca pokarm

→ trofozoit → schizont - komórka o dzielącym się jądrze → rozpad komórki → schizozoity.

Co pewien czas następuje proces płciowy poprzedzony wytworzeniem anizogamet.

Dzielą się na dwie gromady:

Gregarinida - gregaryny - hurmaczki - mają ciało złożone z 2-3 odcinków (pierwszy

służy do przyczepiania się do narządów żywiciela); pasożytują w jelicie

bezkręgowców

Coccida - ziarniaki - amebowate, okrągławe, elipsoidalne o gładkiej i cienkiej

kutikuli; pasożytują w pierścienicach, stawonogach, mięczakach i kręgowców

Orzęski

Pierwotniaki o najwyższym szczeblu organizacji morfologicznej.

Organellami ruchu są rzęski, które u form prymitywnych pokrywają całe ciało, a u

wyspecjalizowanych ulegają częściowej redukcji lub modyfikacjom.

Ciałka podstawowe rzęsek - kinetosomy - ułożone są w podłużne, równoległe rzędy - kinety.

Kinetosomy połączone są włóknem - kinetodesmą. Cała struktura mieści się pod pellikulą.

Orzęski mają stały otwór gębowy - cytostom ( z wyjątkiem niektórych pasożytów oraz

sysydlaczków).

Występuje dymorfizm jądrowy: makrojądro kieruje funkcjami wegetatywnymi, mikrojądro -

rozmnażaniem.

Rozmnażanie przez podział poprzeczny. Brak rozmnażania płciowego, wymiana materiału genetycznego za pomocą koniugacji.