HIV (ang. Human Immunodeficiency Virus), czyli ludzki wirus upośledzenia odporności atakuje ludzki system immunologiczny, którego zadaniem jest zwalczanie infekcji i chorób, przez wiele miesięcy namnaża się w jego elementach prowadząc do spadku liczby komórek odpornościowych, co w rezultacie prowadzi do silnego uszkodzenia układu odpornościowego. Zakażenie wirusem HIV nie zawsze prowadzi do rozwoju AIDS. W większości jednak przypadków choroba prędzej czy później atakuje wyniszczony organizm nosiciela.
Wirus HIV zbudowany jest z białek oraz kwasu RNA. Wyróżniamy dwa jego warianty: uważany za groźniejszy HIV-1 i łagodniejszy HIV-2. W największym stężeniu wirus występuje we krwi oraz w spermie. Do ludzkiego krwiobiegu przedostaje się poprzez błony śluzowe i w wyniku kontaktu krwi osoby zainfekowanej z krwią człowieka zdrowego.
Budowa cząsteczki wirusa HIV
AIDS (ang. Acquired Immune Deficiency Syndrome) to nabyty zespół niedoboru odporności. AIDS nie jest pojedyncza chorobą, ale zespołem objawów przeróżnych chorób, które atakują nosicieli wirusa HIV w ostatnich etapach zakażenia. Najczęściej choroby te nie są groźne dla ludzi ze sprawnie funkcjonującym układem immunologicznym, a atakując osoby z uszkodzonym systemem odporności mogą spowodować nawet śmierć. Istnieją jednak choroby, które mogą nie nadwyrężyć poważnie już uszkodzonego układu odpornościowego, a przez to nie odbić się negatywnie na ogólnej kondycji zdrowia osoby chorej na AIDS. Taki człowiek może, mimo infekcji, czuć się całkowicie dobrze i nawet nie przypuszczać, że choruje na AIDS. Tak ważne dlatego, głównie z epidemiologicznego punktu widzenia, są badania wykrywające w organizmie wirus HIV, bowiem pozytywny wynik testu być może uchroni przed zakażeniem kolejne osoby z otoczenia nosiciela. Po raz pierwszy AIDS zdiagnozowano w USA w roku 1980, a rejestrację ludzi chorych rozpoczęto w połowie roku 1981.
Nowe zakażenia wirusem HIV występują najliczniej w grupie osób w wieku 15 do 40 lat. Najbardziej narażeni na infekcję są narkomani przyjmujący środki narkotycznie dożylnie, prostytutki i homoseksualiści. Wirusem HIV zarazić się można bowiem drogą:
Najpowszechniejszą drogą szerzenia się wirusa HIV wśród dorosłych są kontakty płciowe. Cząsteczki wirusa występują bowiem w znacznych ilościach w wydzielinie żeńskich narządów rozrodczych oraz w spermie. Wirus rozprzestrzenia się najłatwiej, gdy tkanki w obszarze narządów płciowych uległy uszkodzeniu lub, gdy stosunek seksualny ma miejsce podczas miesiączki. Wysokim ryzykiem przekazania wirusa obarczone są kontakty analne, gdyż towarzyszą im często uszkodzenia błony śluzowej odbytu. Przez wzgląd na anatomię oraz fizjologię narządów rozrodczych, to kobiety w wyższym stopniu narażone są na zainfekowanie.
Do zakażenia wirusem HIV może dojść podczas transfuzji zakażonej krwi albo preparatów krwiopochodnych, przeszczepów, sztucznych zapłodnień czy używania zainfekowanych narzędzi chirurgicznych w tym igieł i strzykawek. W Polsce procent osób zakażonych podczas działań medycznych jest mniejszy niż 1. Poprzez zakażone igły oraz strzykawki wirus atakuje najczęściej narkomanów, którzy niejednokrotnie używają niesterylnego sprzętu. Narkotyki, jak również alkohol mogą osłabić zdolność oceny sytuacji i prowadzić do zachowań, które mogą przyczynić się do zakażenia.
Wirus może przenieść się także z organizmu zakażonej matki na rozwijające się w jej łonie dziecko. HIV może na drodze przejść przez łożysko (droga wewnątrzmaciczna), zainfekować dziecko podczas porodu, w czasie którego dopuści się do kontaktu krwi matki nosicielki z dzieckiem (najczęstsza droga zakażeń noworodków) oraz podczas karmienia piersią. Ryzyko zainfekowania dziecka największe jest w 2-4 tygodniu po zakażeniu się kobiety oraz wówczas, kiedy weszła już ona w zaawansowane stadium choroby.
Wirus HIV nie rozprzestrzenia się drogą pokarmową czy oddechową. Nie przenoszą go też owady. Pot, łzy, korzystanie ze wspólnej toalety i przedmiotów tj. telefon komórkowy i używana odzież nie niosą ze sobą ryzyka zakażenia. Zakażeniu HIV można uniknąć między innymi przestrzegając podstawowych zasad higieny oraz dochowując wierności partnerowi seksualnemu.
Przebieg choroby u każdego zarażonego może być inny. Krótko po infekcji wystąpić może choroba retrowirusowa charakteryzująca się ostrą wiremią. Na tym stadium choroby nosiciel zagraża osobom zdrowym, ponieważ najczęściej nie jest jeszcze świadomy swego stanu, bowiem wynik testu, z powodu zbyt wczesnego wykonania go od momentu wniknięcia wirusa do organizmu, może być fałszywie ujemny. Ostra choroba wirusowa objawia się bólami głowy, gorączką, nocnymi potami, kaszlem i powiększeniem węzłów chłonnych. Zespół mononukleazopodobny, bo tak nazywa się grupa tych objawów, trwa od 2 do 4 tygodni. Po ustąpieniu objawów osoba zarażona może przeżyć przez 6 miesięcy do ponad 12 lat bez ujawniania się kolejnych objawów świadczących o zakażeniu. Okres bezobjawowy utrudnia jednak diagnostykę, a nieświadomy nosiciel może w tym czasie zarażać innych ludzi. Badania przeprowadzone w USA dowodzą, iż średnio po upływie 10 lat od zakażenia, 50% nosicieli wirusa HIV zapada na AIDS. Po tym czasie rozwijają się w organizmie tzw. schorzenia wskaźnikowe (jest ich ok. 30) o charakterze zakażeń oportunistycznych. Najczęściej są to:
- pneumocystozowe zapalenie płuc
- gruźlica (u 50-60% zakażonych)
- cytomegalia
- zakażenia grzybicze ust, gardła, przełyku, oskrzeli i płuc
- grzybica pochwy
- opryszczka
- mięsak Kaposiego
- rak szyjki macicy oraz inne nowotwory.
Choroba AIDS przyjęła charakter pandemiczny, bowiem przypadki zachorowań notowane są na całym świecie. W Polsce po raz pierwszy zakażenie HIV zdiagnozowano w roku 1985, a chorobę AIDS w 1986 roku. Najczęstszą przyczyną zakażeń były wówczas stosunki homoseksualne. W roku 1991 problem zakażeń pojawił się w grupie narkomanów.
Niepokojące są tendencje obserwowane w czasie kilkunastu lat rozwoju pandemii HIV/AIDS:
- wzrost ilości zachorowań na AIDS
- spadek średniego wieku zainfekowanych
- wzrost liczby zakażeń na drodze kontaktów heteroseksualnych
- wzrost ilości zakażeń w populacji kobiet.
Dane zgromadzone przez Światową Organizację Zdrowia mówią, że obecnie większość zakażeń wirusem HIV następuje w wyniku kontaktów heteroseksualnych. Wciąż jednak panuje mylne przekonanie, iż HIV jest problemem homoseksualistów i narkomanów. Tymczasem zakażenie grozi także osobom spoza tych środowisk, dlatego konieczne jest uświadamianie, zwłaszcza ludziom młodym, ryzyka i dróg przenoszenia się wirusa.
Symbolem solidarności z osobami zarażonymi wirusem HIV i chorującymi na AIDS, ich rodzinami i przyjaciółmi jest czerwona wstążeczka. Powinna ona przypominać, że nosiciele HIV posiadają takie samo prawo do tolerancji jak osoby zdrowe i powinni być akceptowani w społeczeństwie.
