Wirus HIV (ang. Human Immunodeficiency Virus) to retrowirus powodujący AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome), który został po raz pierwszy opisany w 1981 roku. Z badań archiwalnych surowic z lat 50. i 60. XX w., pochodzących od mieszkańców Afryki wynika, że jeden z typów wirusa HIV (tzw. HIV-1) występował już 30 lat przed jego odkryciem przez współczesną naukę. Na podstawie analiz historii chorób określono przypuszczalny czas jego przeniknięcia do Europy na lata 70. XX w. Znany jest także przypadek wcześniejszy - w końcu lat 50. XX w. norweski marynarz zmarł na chorobę zbliżoną do AIDS, a w zachowanej surowicy jego krwi stwierdzono przeciwciała anty-HIV. Rozprzestrzenienie HIV było w dużej mierze związane z jego przeniknięciem do grup homoseksualistów w USA i Europie, a ujawnienie się na większą skalę w latach 80. XX w. wielu przypadków klinicznych spowodowane było zapewne kilkuletnim okresem upływającym zwykle od momentu zakażenia do rozwoju AIDS.

SPOSÓB TRANSMISJI

Do zakażenia wirusem dochodzi najczęściej na skutek kontaktów seksualnych, gdy płyny ustrojowe osoby chorej mają bezpośredni kontakt z osobą zdrową. Niebezpieczne są zarówno kontaktu homo- jak i heteroseksualne. Za najgroźniejsze uważa się stosunki analne, podczas których zwykle uszkodzeniu ulega błona śluzowa i naczynia krwionośne, co prowadzi do wypływu krwi, która u nosicieli zawiera wiele ciał wirusa.

Zagrożenie w pewnym stopniu zmniejsza stosowanie prezerwatyw lateksowych. Nie dają one jednak pełnej ochrony przed przenikaniem wirusa, podobnie jak stosowanie różnego rodzaju wkładek dopochwowych.

Innym sposobem zarażenia jest stosowanie igieł, na których znajdują się resztki zakażonej krwi, a także transfuzje i wykonywanie preparatów z takiej krwi. Dla personelu medycznego niebezpieczne może się okazać wykonywanie różnego rodzaju inwazyjnych zabiegów u zarażonych wirusem. Ryzyko z tym związane jest jednak niewielkie, gdy zastosowane zostaną zasady higieny oraz ostrożność podczas wykonywania zabiegu.

Należy zauważyć, iż najbardziej prawdopodobne jest zarażenie się przez kontakt z krwią lub spermą nosiciela, zakażenie dziecka przez matkę w czasie ciąży, porodu lub karmienia piersią, zaś zagrożenie ze strony kontaktu ze śliną czy wydzieliną z nosa, choć teoretycznie możliwe, jest w rzeczywistości mało prawdopodobne. Tak więc codzienny (poza seksualny) kontakt z chorym nie grozi zakażeniem.

OBJAWY ZAKAŻENIA WIRUSEM

Okres bezpośrednio po zakażeniu mija bezobjawowo, gdyż organizm osoby zakażonej nie jest w stanie w tym czasie uruchomić mechanizmu odpornościowego i produkować przeciwciał. Wirus gwałtownie się namnaża i w ciągu kilku tygodni u 30-60% nosicieli wywołuje objawy pierwotnego, tzw. ostrego zakażenia retrowirusem (inaczej zwanego zespołem serokonwersji). Zakażenie to często mylone jest z grypą lub mononukleozą zakaźną ze względu na podobieństwo objawów. Do najważniejszych należą: ogólne osłabienie, gorączka, wysypka i zaczerwienienie skóry, bóle stawów, powiększenie węzłów chłonnych oraz aftowe owrzodzenia jamy ustnej. Na tym etapie rzadko obserwuje się objawy związane z niedoborem odporności, a wykrycie wirusa nie jest jeszcze możliwe, gdyż stężenie przeciwciał we krwi jest zbyt niskie. Objawy serokonwersji ustępują po około 2 tygodniach, za wyjątkiem powiększenia węzłów chłonnych, które z reguły utrzymuje się znacznie dłużej.

Kolejny etap określany jest jako zacisze kliniczne - ostre objawy ustępują, a przeciwciała są już możliwe do wykrycia. Na tym etapie chory staje się nosicielem HIV. U niektórych zakażonych osób występują wtedy takie nie charakterystyczne objawy, jak osłabienie, biegunki, stany podgorączkowe. Mogą pojawić się przejawy autoimmunizacji, takie jak spadek liczby płytek krwi, anemia czy spadek liczby leukocytów. Bezobjawowe (lub prawie bezobjawowe) nosicielstwo może mieć różny czas trwania. W tym okresie jedynie badania laboratoryjne pozwalają na stwierdzenie zakażenia.

Do pierwszych objawów rozwoju AIDS należą uszkodzenia w układzie nerwowym, występujące zarówno na skutek działania wirusa, jak również w wyniku infekcji oportunistycznych czy nowotworów.

SPOSÓB DZIAŁANIA

Badania naukowe prowadzone na całym świecie mają doprowadzić do dokładnego opracowania sposobu w jaki HIV uszkadza ludzki układ immunologiczny.

Do tej pory zdołano ustalić, że wirus atakuje różne rodzaje komórek, m.in. leukocyty Th 4, tzw. komórki pomocnicze, ale również inne kom. układu immunologicznego, normalnie pomagające chronić organizm człowieka przed infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi, grzybiczymi i innymi.

Układ immunologiczny reaguje na wniknięcie czynnika chorobotwórczego przez produkcję specjalnych przeciwciał, które unosząc się w płynach ustrojowych oraz we krwi unieszkodliwiają zarazki.

Proces ten zachodzi również gdy organizm atakowany jest przez wirus HIV. Początkowo układ odpornościowy wytwarza przeciwciała i dzięki temu w początkowej fazie w badaniu krwi można wykryć zarażenie i nosicielstwo HIV. W testach wykrywa się bowiem nie same wirusy, ale wytworzone przez organizm przeciwciała. Jeśli obecność przeciwciał zostanie stwierdzona, wynik określany jest jako "pozytywny", wskazujący na bytność wirusa w ustroju. W dalszych etapach infekcji wirusy przechodzą w fazę utajoną, w czasie której ulega zmianie materiał genetyczny w komórkach organizmu.

Po jakimś czasie wirus HIV zaczyna mnożyć się i zaczyna się faza produktywnego zakażenia, rozwija się pełno objawowy AIDS. Obrzmiewają gruczoły limfatyczne na szyi. Układ odpornościowy broni się, ale spada liczba leukocytów.

BUDOWA WIRUSA

Dojrzały wirion wirusa typu HIV-1 jest kulisty i ma średnicę od 120 do 260 nm. W środku kapsydu znajduje się rdzeń o kształcie stożkowatym i długości około 100 nm. Zawiera on dwie nici materiału genetycznego w postaci RNA. Niektóre wiriony posiadają dwa lub trzy rdzenie. Przypuszczalnie nie występuje ścisłe połączenie między rdzeniem wirionu a jego otoczką.

Ryc.1 Budowa wirusa HIV