Choroby skóry, zwane ogólnie dermatozami, mogą mieć wiele przyczyn. Występują w różnych postaciach i dotyczą różnych elementów skóry. Ich Klasyfikacja cały czas się zmienia, ponieważ poznawane są nowe przyczyny i mechanizmy zmian chorobowych.
Pod względem przyczyny (etiologicznie) choroby skórne można zaliczać do następujących grup: grzybicze, pasożytnicze, bakteryjne, wirusowe, alergiczne, autoimmunologiczne, genetyczne, wywołane czynnikami fizycznymi, wysypki polekowe.
Zmiany skórne mogą mieć charakter rumieniowy, rumieniowo-złuszczający, grudkowy, pęcherzowy, łuszczycowy i łuszczycopodobny. Obraz mikroskopowy pozwala wyróżnić ziarniaki, chłoniaki oraz nowotwory złośliwe.
Choroba i zmiany chorobowe mogą dotykać różnych struktur skórnych. Pod tym względem wyróżnia się więc choroby naczyniowe, choroby błon śluzowych, zaburzenia pigmentowe, schorzenia gruczołów potowych i łojowych, choroby włosów i paznokci.
Różnego rodzaju zmiany skórne mogą też towarzyszyć innym chorobom wewnętrznym. Mogą więc wystąpić w przypadku nowotworów narządów wewnętrznych, chorób metabolicznych (np. cukrzycy czy hiperlipidozie) oraz zaburzeń hormonalnych (np. w chorobach tarczycy czy nadnerczy), a także przy przebiegu innych chorób.
Grzybice
Choroby grzybicze skóry wywoływane są zwykle przez grzyby należące do drożdżaków oraz przez pleśniowce. Grzyby atakują naskórek, włosy, paznokcie i błony śluzowe. Identyfikacja przyczyny choroby polega na badaniu mikologicznym.
Choroby pasożytnicze
Pasożytami żyjącymi na ludzkiej skórze są owady i roztocza takie jak wesz, świerzbowiec czy nużeniec. Różne gatunki wszy wywołują choroby ogólnie zwane wszawicami, np. głowową czy łonową (w zależności od miejsca bytowania). Świerzbowiec i nużeniec to roztocza będące przyczyną świerzbu i nużycy. Chorobę pasożytniczą można łatwo rozpoznać, odnajdując na skórze samego pasożyta lub złożone przez niego jaja.
Choroby bakteryjne
Bakteriami wywołującymi choroby skóry są przeważnie paciorkowce i gronkowce, często występują też zakażenia mieszane. Zakażenie gronkowcem jest przyczyną licznych zmian skórnych. Należą do nich np. zapalenie mieszków włosowych, różnego rodzaju ropnie mnogie, czyraki, figówka. Paciorkowiec jest przeważnie przyczyną róży skórnej. Liczne są też zakażenia mieszane, gronkowcowo-paciorkowcowe: liszajec zakaźny, pęcherzyca noworodków (rodzaj liszajca), niesztowica, piodermia przewlekła czy różyca świń. Innego rodzaju bakteryjne choroby skóry tu m.in. rumień pełzający, łupież rumieniowy, lymphocytoma, borelioza, gruźlica skóry, zanikowe zapalenie skóry kończyn.
Charakterystyczne objawy histologiczne ma gruźlica skóry, wywołana przez prątki gruźlicy. Do jej wykrycia przeprowadza się próbę tuberkulinową. Inne badania diagnostyczne w przypadku bakteryjnych zmian skórnych to posiewy bakteryjne, badania serologiczne i antybiogram.
Choroby wirusowe
Do najczęstszych chorób skóry, wywołanych przez wirusy, należą m.in. opryszczka zwyczajna, ospa wietrzna, półpasiec, różnego rodzaju brodawki, mięczak zakaźny, kłykciny kończyste, guzy dojarek, krowianka przeszczepiona, pryszczyca. Zmiany skórne towarzyszą również zakażeniu wirusem HIV. Identyfikacja choroby polega zwykle na zapoznaniu się z objawami klinicznymi oraz wykonaniu badań histologicznych. W razie potrzeby przeprowadza się dodatkowe badania wirusologiczne lub molekularne.
Zmiany alergiczne
Reakcje skóry na kontakt z alergenem mogą mieć różny charakter: pokrzywka, wypryski, kontaktowe zapalenie skóry, atopowe zapalenie skóry. Przyczynę, czyli rodzaj alergenu, wykrywa się, przeprowadzając testy alergiczne na osobie chorej (in vivo) lub na pobranym od niej materiale (in vitro).
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe
Tego typu choroby pęcherzowe skóry są skutkiem zaburzeń w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Są to różnego rodzaju pęcherzyce: zwykła, liściasta, bujająca, opryszczkowata, rumieniowata, pęcherzyca IgA, parneoplastyczna. Poza tym można wymienić takie schorzenia jak: akantolityczna choroba typu rumienia obrączkowatego, pemfigoid pęcherzowy i bliznowaciejący, opryszczkowate zapalenie skóry, linijna IgA dermatoza pęcherzowa, nabyte pęcherzowe oddzielanie się naskórka, opryszczka ciężarnych. Przyczynę tych chorób można zdiagnozować przy pomocy badań immunohistochemiczych wycinków skóry oraz surowicy krwi.
Schorzenia tkanki łącznej
Choroby skórnej tkanki łącznej to: układowy, podostry i przewlekły liszaj rumieniowaty, zespół Sneddona, zespół antykardiolipidowy, twardzina układowa, twardzina ograniczona, zapalenie skórno-mięsniowe, eozynofilowe zapalenie powięzi, guzkowe zapalenie tętnic. Są to schorzenia immunologiczne, dlatego o diagnozie decydują badania surowicy (wykrywające obecność przeciwciał) oraz immunohistochemiczne badania wycinków skóry.
NIEKTÓRE CHOROBY SKÓRY
Chorób skóry jest wiele, dlatego nie sposób opisać ich wszystkich. Poniżej omówiono jedynie schorzenia najczęstsze: łuszczycę, świerzb, bielactwo i czerniaka.
Łuszczyca
Łuszczyca jest jedną z najczęstszych chorób skóry. Jej przyczyny nie są dokładnie poznane, ale prawdopodobnie ma podłoże autoimmunologiczne. Skłonności do tej choroby są genetyczne.
Choroba polega na patologicznym rogowaceniu naskórka, szczególnie na łokciach, kolanach i w okolicy krzyżowej, również na skórze głowy. Występują też zmiany na paznokciach. Schorzenie ma charakter przewlekły, zwykle występują nawroty. Zrogowacenia przyjmują postać grudek, ostro odgraniczonych od zdrowych partii skóry. Grudki są barwy czerwonej, z białymi łuseczkami. Mogą zlewać się w większe wykwity i obejmować bardzo dużą powierzchnię. Najcięższe odmiany kliniczne to łuszczyca kostkowa oraz erytrodermia łuszczycowa. Towarzyszyć im mogą zmiany stawowe.
Leczenie łuszczycy polega na złuszczaniu rogowaciejącego naskórka za pomocą maści salicylowej 1-2% oraz miękką szczoteczką podczas kąpieli. W celu zredukowania powstawania zmian stosuje się pasty dziegciowe 5-10% lub pasty z cynogliną 1/4%, 1/2%, 1%, 2%. Niektóre odmiany łuszczycy można leczyć naświetlaniem UV lub fotochemoterapią (PUVA). W najcięższych postaciach stosuje się leki immunosupresyjne, np. metotreksat lub Tigason.
Świerzb
Świerzb jest chorobą wywoływaną przez pasożytnicze roztocze: świerzbowca ludzkiego. Jest to choroba zakaźna - nabyć ją można przez bezpośredni kontakt z chorym lub poprzez np. bieliznę pościelową. Głównym objawem jest silny świąd, szczególnie nasilający się w nocy - jest on odczuwalny, kiedy samice świerzbowca drążą w naskórku korytarze. Na powierzchni skóry widoczne są grudki, stanowiące zakończenia korytarzy - znajdują się w nich pasożyty. Leczenie polega na stosowaniu maści przeciwświerzbowych.
Wrodzony albinizm jest wynikiem zaburzeń metabolizmu tyrozyny, w wyniku czego zmniejszona jest produkcja melaniny - barwnika skórnego. Cecha ta jest dziedziczona recesywnie. U roślin albinizm polega na braku chlorofilu. Albinosi mają bardzo jasną skórę i włosy oraz przezroczyste tęczówki oczu (przeświecają przez nie naczynia krwionośne, stąd efekt "czerwonych oczu"). Jako cecha genetyczna, albinizm nie jest uleczalny. Należy chronić skórę i oczy przed działaniem promieni słonecznych, ponieważ brak jest melaniny, chroniącej organizm przed jego szkodliwym działaniem.
Bielactwo
Bielactwo, czyli niedobór lub brak pigmentu skórnego, może też być nabyte, jednak nie poznano jeszcze przyczyny tego schorzenia. Prawdopodobnie są to mechanizmy autoimmunologiczne, neurologiczne (po silnym stresie) lub uszkodzenie melanocytów w wyniku braku czynników ochronnych. Czynniki te zabezpieczają komórki barwnikowe przez działaniem toksycznych produktów melanogenezy.
Objawy mają postać różowawych plam, wyraźnie odgraniczonych od pozostałej części skóry. Przeważnie pojawiają się na odsłoniętych częściach ciała, jak twarz czy ręce. Czasami zmiana pojawia się na owłosionej skórze głowy - wówczas odbarwieniu ulegają też rosnące w tym miejscu włosy.
Skłonności do bielactwa mogą być rodzinne. Nie da się go leczyć, można jedynie stosować kremy ochronne na odbarwione miejsca.
Bielactwo paznokci
Polega na powstawaniu białych plamek w obrębie płytki paznokciowej. Wbrew wcześniejszym poglądom, przyczyną tego nie jest gromadzenie się powietrza w płytce, lecz zmiany w macierzy paznokcia, w wyniku czego zaburzone zostaje tworzenie się płytki. Do powstawania tych zmian mogą przyczyniać się mechaniczne urazy paznokci lub długotrwały kontakt z niektórymi solami (w roztworach). Bielactwo paznokci może też mieć charakter wrodzony.
Czerniak
Nowotwór rozwijający się z tkanki barwnikotwórczej. Przeważnie powstaje w miejscu wcześniej istniejących znamion barwnikowych na skórze, szczególnie tych o bardzo ciemnym zabarwieniu, drażnionych mechanicznie, jednak często rozwija się na skórze nie zmienionej w żaden sposób.
Ma postać nacieku albo guzka o barwie żółtobrunatnej, brunatnej lub czarnej. Bardzo szybko narasta i tworzy przerzuty w inne miejsca skóry oraz od narządów wewnętrznych: węzłów limfatycznych, wątroby, płuc i mózgu. Może się rozpadać - wówczas powstaje owrzodzenie. Czerniak nie jest czuły na promieniowanie, a przerzuty często pojawiają się wiele lat po usunięciu pierwotnego guza.
Czasami u dzieci przed okresem pokwitania może pojawiać się tzw. czerniak młodzieńczy. Nie jest to właściwy czerniak, ale barwnikowe znamię, aktywnie narastające. Sporadycznie może pojawiać się i u dorosłych.
