Higiena psychiczna jest obecnie częścią medycyny jak i psychologii. Ma na celu przede wszystkim chronienie zdrowia psychicznego. Jest nim łatwe współżycie w społeczeństwie, równowaga stanów emocjonalnych, brak zaburzeń i wyraźnych wahań nastrojów, a także zdolność do aktywnego życia, dbania o siebie i własny rozwój. Jest w głównej mierze profilaktyką, która zapobiega większym zaburzeniom, czy trudnością z radzeniem sobie z własnym życiem, ale także umożliwia pokonywanie tych trudności, stresu i przeszkód, które stawia na drodze życie.

Początki higieny psychicznej wiązały się głównie z poprawą stanu pacjentów po ciężkich urazach psychicznych, czy cierpiących na schorzenia na tle nerwowym. Nad organizacją i wytyczaniem kierunków w opiece psychologicznej czuwa od 1908 roku Komitet Higieny Psychicznej.

Jeszcze kilka stuleci wcześniej, nie wspominając o wcześniejszych okresach choroby psychiczne traktowane były ze strachem i niezrozumieniem wśród społeczeństwa, a chorych ukrywano, albo umieszczano w więzieniach uważając to za skuteczną terapię. Ale na szczęście z czasem w miarę zdobywanej wiedzy z zakresu samej neurologii, psychologii czy psychiatrii większość schorzeń może być skutecznie leczona.

Głównymi zadaniami higieny psychicznej jest stworzenie dogodnych warunków życia, tak by zapobiegały one wystąpieniu zaburzeń psychicznych. Higiena psychiczna ma także zapewnić umiejętność radzenia sobie z problemami, które bezpośrednio nas dotykają.

Z higieną psychiczną wiąże się bezpośrednio pojęcie zdrowia psychicznego. Jest to zdolność do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie oraz własnego w nim rozwoju. Za ludzi zdrowych psychicznie uważa się takich, którzy pod względem swojego zachowania nie odstają od ogólnie przyjętej, dość szerokiej normy, a działanie ich układów nerwowego, hormonalnego oraz narządów zmysłów jest prawidłowe z medycznego punktu widzenia.

Wszelkimi zaburzeniami psychicznymi zajmują się dziedziny medycyny: psychiatria i neurologia, a pomocny w leczeniu, zwłaszcza w ostatnich etapach może być także psycholog. Wiele z zaburzeń psychicznych może mieć swoje źródła w patologiach układu nerwowego (ADHD, schizofrenia, zespół rozdwojonego mózgu), toteż niezbędna jest współpraca neurologa i psychiatry.

Przyczynami zaburzeń psychicznych nie mającymi podłoża neurologicznego może być nagromadzenie trudnych, stresowych sytuacji życiowych, które przekraczają możliwości radzenia sobie z nimi zwłaszcza u osób słabszych psychicznie. Powoduje to rozchwianie emocjonalne, powstanie napięć wewnętrznych jak i pomiędzy członkami najbliższego otoczenia.

Życie we współczesnym świecie stawia przed każdym człowiekiem coraz większe wymagania, do których musi dostosować się także psychika. Przede wszystkim ważna jest odporność na sytuacje stresowe, umiejętność radzenia sobie z kilkoma trudnymi sytuacjami na raz, długotrwałej koncentracji, szybkiego i adekwatnego do sytuacji reagowania. Im bardziej wrażliwa jest jednostka, tym mniej potrafi radzić sobie z tymi wszystkimi sytuacjami i bardziej narażona jest na zaburzenia psychiczne. Dotyczą one nie tylko dorosłych, ale coraz częściej pojawiają się także u dzieci, co jest niepokojącym objawem, gdyż rozpoczyna powolną degradację społeczeństwa od najmłodszego pokolenia.

Aby zapobiegać takim sytuacjom zarówno w pracy jak i podczas nauki należy przede wszystkim dobrze ją rozplanować i zorganizować, tak by była ona przerywana odpowiednio długim odpoczynkiem i zmianą otoczenia oraz niezbędnym dla organizmu snem. Dużym ułatwieniem, zapobiegającym przeciążeniom psychiki w trakcie pracy, czy nauki jest systematyczność jej wykonywania. Należy również pamiętać o tym, że ma być ona dostosowana swym poziomem do wieku, stanu zdrowia oraz indywidualnych zdolności. W przypadku, kiedy obowiązki i zadania przekraczają możliwości danej jednostki mogą się stać źródłem frustracji, a ta z kolei źródłem poważniejszych zaburzeń.

Stres

Teoria Lazarusa i Falkman mówi, że zdarzenia, jakie mają miejsce w życiu człowieka oddziałują w pewien sposób na człowieka. Możliwe są trzy takie interakcje: zdarzenie ma obojętny wpływ na człowieka, jest dla niego przyjemne lub wymaga wysiłku adaptacyjnego do danej sytuacji. Trzecia możliwość może być odczuwana albo jako poczucie krzywdy, jako zagrożenie lub jako bodziec motywujący do działania. Jest to pierwsza, natychmiastowa ocena reakcji, zaraz później następuje oszacowanie własnych możliwości pod kątem poradzenia sobie z daną sytuacją; jej opanowaniem lub tolerowaniem. Jakakolwiek reakcja następuje, wymaga ona pewnego wysiłku psychicznego. Czynnikami stresogennymi mogą być sytuacje wywołujące strach, przemoc, sytuacje w jakikolwiek sposób ograniczające wolność osobistą, napięcia, zbyt duże obciążenie zadaniami przekraczającymi zdolności. Mogą one doprowadzić do stanów lękowych, nerwic, a te do poważniejszych chorób, nie tylko psychicznych, czy układu nerwowego. Stres przyczynia się także w znacznym stopniu do rozwoju chorób układu krążenia (zaburzenia prawidłowego rytmu serca, nadciśnienie tętnicze) w ostateczności przejawiające się zawałem mięśnia sercowego, chorób układu pokarmowego (trudności z trawieniem, biegunki, nerwica żołądkowa, choroby wrzodowe), a także zaburzenia ruchowe (jąkanie, tiki). Wówczas choroba przestaje być tylko nerwicą, ale wpływa już na cały ustrój i należy jak najszybciej zasięgnąć porady specjalisty.

Najważniejszymi objawami stresu są:

- trudności z koncentracją, rozkojarzenie, niemożność skupienia uwagi na jednej czynności

- uczucie pulsującego bólu głowy, niekiedy może być podobny do migrenowego

- problem z wysłowieniem się, uczucie suchości w ustach, ściśnięte gardło

- mroczki przed oczami, przewidzenia, przekrwione gałki oczne, zmęczone powieki z uczuciem piasku w oczach

- nadmierna bladość skóry twarzy lub rumieńce, czerwone plamy na skórze twarzy i szyi

- duszności, bolesność w klatce piersiowej, skurcze mięśni kończyn, karku

- ukłucia w okolicy serca, niekiedy częste powiązane z trudnością zaczerpnięcia oddechu, niekiedy promieniują do lewego ramienia, czy dłoni

- ogólne uczucie lęku, ciągłego napięcia, zdenerwowania, pogorszenie nastroju, nadpobudliwość, płaczliwość, chwiejność emocjonalna, kłopoty ze snem

- zaburzenia przewodu pokarmowego, niestrawność, biegunki, zaparcia, brak apetytu lub nadmierne łaknienie, bóle brzucha

- tiki ruchowe, obgryzanie, wkładanie do buzi paznokci, pocieranie palców, rąk jedna o drugą

- inne czynności odruchowe jak: niekontrolowane, częste wdychanie, zgrzytanie zębami, czasem nieświadome w czasie snu, napinanie mięśni twarzy itd.

Po zaobserwowaniu takich objawów należy jak najszybciej podjąć kroki, w celu przywrócenia do normy stanu emocjonalnego, należy się zrelaksować, odpocząć, wyciszyć. Często stres potęgowany jest przez niewystarczającą ilość snu i zbytni pośpiech, a pomóc niejednokrotnie mogą ćwiczenia fizyczne czy medytacja. Najważniejsze jest jednak odpowiednie podejście do życia i dobre rozplanowanie sobie zajęć, systematyka wykonywanych czynności. Wszystko to sprzyja utrwalaniu się korzystnych przyzwyczajeń, dzięki którym możemy uniknąć, lub skutecznie ze stresem walczyć. Jeśli jednak nie umiemy sami poradzić sobie z zaistniałą sytuacją, najlepszym rozwiązaniem jest kontakt ze specjalistą, który pomoże znaleźć najlepsze rozwiązanie problemu.

Aktualnym i niepokojącym problemem jest występowanie zaburzeń lękowych, nerwicowych u dzieci i młodzieży szkolnej. Najbardziej narażone są dzieci, które właśnie rozpoczynają naukę, zmieniają szkołę i młodzież w wieku dojrzewania. Stresy wywołane są wówczas nowym otoczeniem, miejscem, ludźmi, nowymi obowiązkami i zmianą trybu życia. Aby się do tego przystosować niezbędny jest czas, a także dobre chęci z obu stron. Niekiedy jednak nowych obowiązków jest zbyt wiele, a nowe otoczenie bardziej straszy niż interesuje, nie ma akceptacji ze strony rówieśników i stąd pojawiają się objawy takie jak: niepokój, drażliwość, niekiedy wymioty, lęk przed pójściem do szkoły, agresja, gniew. Należy zaznaczyć, że na relacje między rówieśnikami oraz uczeń-nauczyciel bardzo duży wpływ ma wychowanie przez rodziców, sytuacja rodzinna. Patologie rodzinne jeszcze bardziej nasilają stresy, a tym samym pogarszają stan emocjonalny dziecka, a co za tym idzie wyniki w nauce i relacje z otoczeniem. Wpływ na zachowanie dziecka mają także czynniki działające jeszcze przed jego urodzeniem: nadużywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży, palenie papierosów, choroby weneryczne, nerwice, różnorakie urazy w czasie ciąży. Wszystko to obciąża dziecko i sprawia, że ma trudności z prawidłowym funkcjonowaniem w otaczającym go świecie. Podobne skutki mają niekiedy nieświadome błędy wychowawcze rodziców, nie znających podstaw psychiki małego dziecka oraz brak okazywania uczuć.

W naszym życiu obecny jest pewien schemat, w którym praca przeplatana jest czasem odpoczynku; ważne jest żeby zachować odpowiednie proporcje pomiędzy tymi czynnościami, wówczas będziemy mogli efektywniej pracować i cieszyć się z odpoczynku. Godne uwagi jest to, czy odpowiednio jesteśmy przystosowaniu do życia w społeczeństwie XXI wieku, czy umiemy radzić sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi i stresem zależy od nas samych, ale najważniejsze wiadomości i schematy zachowań kształtowane są już od wczesnego dzieciństwa.