Otyłość jest poważną chorobą, dotykającą coraz większy odsetek ludzi. Polega ona na odkładaniu nadmiernych ilości tłuszczu w organizmie. Trójglicerydy gromadzą się w istniejących już komórkach tkanki tłuszczowej, powodując zwiększenie ich objętości, lub tworzą się nowe komórki wypełnione tłuszczami. Często bywa tak, że występują oba te mechanizmy jednocześnie. Prawidłową masę ciała określa się najczęściej za pomocą wskaźnika BMI (Body Mass Index - wskaźnik masy ciała). Oblicza się go, dzieląc aktualną masę ciała w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu.

BMI = masa [kg] / wzrost2 [m2]

Prawidłową masę ciała wyznacza wartość BMI w zakresie od 20 do 25 kg/m2. Dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Wartości pomiędzy 25 a 30 kg/m2 wskazują na lekką nadwagę, natomiast BMI przekraczający wartość 30 kg/m2 to już otyłość. Wartości powyżej 40 kg/m2 oznaczają bardzo silną otyłość - w tym przypadku organizm ma ogromne kłopoty z prawidłowym funkcjonowaniem. Do określania prawidłowej masy ciała stosuje się specjalne tabele, oparte na wartościach BMI. Tabele są ujednolicone - dla kobiet i mężczyzn takie same.

Otyłość rozwija się, kiedy organizm przez długi czas, systematycznie otrzymuje więcej energii, niż wydatkuje. Określa się to mianem dodatniego bilansu energetycznego. Sprzyjają temu mała aktywność fizyczna oraz indywidualnie warunkowane tempo spoczynkowej przemiany materii oraz wielkość termogenezy poposiłkowej. Niska termogeneza i wolna przemiana materii przyczyniają się do zwiększania masy ciała. Spożycie tłuszczów jest w tym przypadku szczególnie niebezpieczne, ponieważ jego nadmiar łatwo odkłada się w tkance tłuszczowej. Dla organizmu jest to wygodniejsze niż przekształcenie w materiał zapasowy węglowodanów. Ponadto spożyte węglowodany pobudzają odpowiednio układ nerwowy, który stymuluje termogenezę i prawidłową gospodarkę pokarmową. Często w przypadku gromadzeniu dużej ilości tłuszczów, tkanki wykształcają oporność na insulinę, co z kolei jest przyczyną insulino-niezależnej odmiany cukrzycy. Występuje ona przeważnie w otyłości typu brzusznego i przyczynia się do innych powikłań, np. do rozwoju miażdżycy.

W przypadku stwierdzenia nadwagi, czyli masy ciała w pewnym stopniu tylko przekraczającej normę, nie jest konieczne podejmowanie drastycznych kroków. Jeśli nie występują inne czynniki zagrażające zdrowiu, wystarczy uświadomić takiej osobie, jak powinna postępować, by utrzymać organizm w dobrym stanie zdrowia. Ważne jest zalecenie regularnej aktywności fizycznej oraz prawidłowe odżywianie się. Wpłynie to korzystnie nie tylko na obniżenie masy ciała, ale na ogólną kondycję organizmu.

Jeśli natomiast chory ma znaczną nadwagę lub silną otyłość, należy koniecznie dążyć do znacznego zredukowania masy ciała. W takich przypadkach bowiem zazwyczaj oprócz otyłości występują też zaburzenia w metabolizmie węglowodanów i lipidów oraz liczne dolegliwości układu krwionośnego (miażdżycę, nadciśnienie, przerost mięśnia sercowego). W innych chorobach, nie związanych bezpośrednio z nadwagą, mogą wystąpić powikłania wynikające z niej, np. w chorobach zastawek sercowych. Nadwaga jest niebezpieczna również dla osób, w których rodzinie występowała w młodym wieku choroba niedokrwienna serca, cukrzyca, dna, kamica pęcherzyka żółciowego oraz nadciśnienie tętnicze. W przypadkach otyłości ze wskaźnikiem BMI powyżej 30 kg/m2, redukcja masy ciała jest konieczna bez względu na występowanie towarzyszących czynników ryzyka. Często jest to trudne, ale za sukces uznaje się już spadek wagi o 10% w stosunku do wagi wyjściowej. Już ta różnica powoduje znaczną poprawę metabolizmu. Inne czynniki zagrożenia zdrowia również ulegają zmniejszeniu, a więc walka z otyłością jest ważnym elementem profilaktyki wielu schorzeń. Szczególnie dotyczy to otyłości brzusznej, gdyż ten typ otłuszczenia stanowi znaczne ryzyko wystąpienia miażdżycy i cukrzycy.

Podstawą odchudzania jest właściwa dieta. Elementem dodatkowym są regularne ćwiczenia fizyczne. Zaleca się uprawianie ćwiczeń według zasady 3x30x130, czyli 3 razy w tygodniu po 30 minut ćwiczeń, zwiększających tętno do 130/min. Jako że mierzenie tętna jest niekiedy kłopotliwe, stosuje się odpowiadającą temu skalę oddechową, mającą cztery stopnie. Taki system ćwiczeń zapewnia regularny wysiłek fizyczny o stopniu średnio ciężkim. Regularna aktywność fizyczna powoduje:

  • spalanie tkanki tłuszczowej nagromadzonej w organizmie
  • wzmocnienie serca i układu krwionośnego oraz płuc
  • wzmocnienie i ukształtowanie mięśni
  • ukształtowanie sylwetki ciała
  • zredukowanie stresu i przemęczenia
  • ogólną poprawę samopoczucia

Szczególnie popularną, prostą i korzystną formą aktywności fizycznej jest jazda na rowerze. W naszym klimacie jeździć można przez większość roku (8-9 miesięcy), choć są i tacy, którzy nie porzucają roweru nawet zimą. Oprócz ćwiczeń fizycznych, jazda w terenach pozamiejskich pozwala na korzystanie z czystego, bogatego w tlen powietrza, o co trudno jest w siłowni czy sali fitness. Głębokie oddychanie nie jest w żaden sposób utrudnione, więc organizm silnie się dotlenia. Poprzez różne ułożenie rąk na kierownicy można wspomagać poszczególne fazy oddechowe. Jazda na rowerze uruchamia wszystkie grupy mięśni - najsilniej pracują mięśnie pośladków, ud oraz łydek. Silnie angażowane są też mięśnie kręgosłupa i brzucha, a nawet ramion i obręczy barkowej. Wysiłek można samemu regulować, w sposób płynny przechodząc od jazdy spacerowej do intensywnego wyścigu "na czas" i odwrotnie.

Należy jednak pamiętać, że same ćwiczenia nic pomogą, cały czas najważniejsza jest dieta! Toteż małe, kaloryczne przekąski podczas ćwiczeń lub po ich zakończeniu są zdradzieckie! Nawet one powodują, że bilans energetyczny staje się dodatni. Każda forma aktywności fizycznej wpływa korzystnie na zdrowie - nie tylko osób otyłych. Ćwiczenia wzmacniają układ krwionośny i oddechowy, kształtują mięśnie i kości i mają wiele innych zalet, których wszystkich nie sposób wymienić. Pamiętajcie - "ruch może zastąpić każdy lek, ale żaden lek nie zastąpi ruchu"!