Wszelkie choroby zakaźne wywoływane są czynnikami, które mogą przenosić się z zarażonego organizmu na organizm zdrowy. Do takich czynników zalicza się: bakterie (np. Salmonella), wirusy (np. HIV), grzyby (np. Candida sp.), pierwotniaki (np. Plasmodium).
Drobnoustroje chorobotwórcze mogą dostać się do organizmu człowieka w różny sposób. Niektóre pobierane są z pokarmem (skażoną żywnością), inne wnikają przez rany. Często powietrze zawiera zarazki, które są wdychane i rozprzestrzeniają się w organizmie. Dużo chorób przenoszonych jest przez owady (pisząc o przenoszeniu chorób mamy na myśli przenoszenie mikroorganizmów wywołujących choroby), np. malaria. Dość często dochodzi u ludzi do zakażeń bakteriami symbiotycznymi (flora oportunistyczna), które stale żyją w organizmie człowieka i nie szkodzą mu (np. bakteria Escherichia coli żyjąca w jelitach może wywoływać ciężkie stany zapalne dróg moczowych, gdy się do nich dostanie; Staphyloccocus aureus żyje w przedsionku nosa i nie powoduje szkód, natomiast gdy dojdzie do spadku odporności, gronkowiec może wywołać bardzo niebezpieczne infekcje). Aby ustrzec się zakażeń, należy prowadzić higieniczny tryb życia i stosować profilaktykę, np. poprzez szczepienia ochronne. Nauką zajmującą się masowymi zachorowaniami ludzi na danym terenie oraz przyczynami i okolicznościami tych zachorowań jest epidemiologia. W epidemiologii wyróżnia się choroby zaraźliwe (przenoszące się z ludzi chorych na ludzi zdrowych już poprzez samo ich przebywanie ze sobą, np. gruźlica, żółtaczka) oraz niezaraźliwe, którymi nie można się zarazić nawet przez dotyk, np. AIDS. Choroby zakaźne mają to do siebie, że wywoływane są przez zarazki ( nie można zachorować na gruźlicę, nie mając kontaktu z prątkiem gruźlicy ani nie posiadając tej bakterii w organizmie). Choroby zakaźne przebiegają zazwyczaj z gorączką, gdyż organizm reaguje na obecność zarazka podwyższoną temperaturą, która ma pomóc w zwalczeniu mikroorganizmu chorobotwórczego. Organizm stara się sam walczyć z zarazkami przy pomocy układu odpornościowego. Jeśli układ immunologiczny radzi sobie z czynnikiem infekcyjnym, to organizm wyzdrowieje. Jeśli natomiast organizm jest zbyt słaby (ma niedostateczną odporność), to nie wybroni się sam (bez leczenia) przed zarazkami i przegra (przegrana oznacza śmierć).
Duża część bakterii wydziela w zainfekowanym organizmie toksyny (jady), które roznoszone są z krwią po całym organizmie i mają niejednokrotnie bardzo silne działanie toksyczne, prowadzące do śmierci. W przypadku tężca to nie sama bakteria jest niebezpieczna dla organizmu człowieka, ale jej egzotoksyna, która -delikatnie mówiąc- zakłóca działanie układu nerwowego. Leczenie polega na wczesnym podaniu surowicy przeciwtężcowej, która unieszkodliwia toksynę bakteryjną. Również laseczka jadu kiełbasianego wydziela toksynę (jad kiełbasiany) wywołującą silne zatrucia.
