Przestrogi dla Polski - problematyka
Staszic kieruje swoje słowa do szlachty. To ona stanowić ma czytelników „Przestróg dla Polski”. Autor pragnie obudzić szlacheckie sumienia. Celnie diagnozuje problem, przewiduje skutki i proponuje konkretne rozwiązania. Według autora szlachta dba jedynie o własne interesy, lekceważąc trudne położenie niższych warstw społecznych. To może w krótkim czasie doprowadzić do sytuacji, w której Rzeczypospolita stanie się krajem despotycznym, a kraje europejskie uznają, że jej rozbiór był uzasadniony. Staszic postrzega naród jako całość, jedność. Dlatego postuluje to, by każdy miał równe prawa. Zwraca uwagę, że chłopi są żywicielami całego narodu, tymczasem pańszczyzna sprawia, że są w najgorszym położeniu i nie mają środków, by rozwijać rolnictwo. Fundamentalnym prawem jest dla autora prawo do wolności i do własności. Apeluje, by chłopi mieli własne sądownictwo, a mieszczanie byli ciałem doradczym w sejmie. Pragnie, by obywatele mieli swoich przedstawicieli i żeby każdy stan płacił podatki. Dzięki temu można byłoby utrzymać regularną, stutysięczną armię, która byłaby gwarantem bezpieczeństwa dla wszystkich mieszkańców. Staszic jest zwolennikiem monarchii konstytucyjnej, w której władza sądownicza jest niezależna od pozostałych. Autor proponuje konkretne rozwiązania takie jak powołanie komisji, która składałaby sprawozdanie, czy senatu, który nadzorowałby pracę sejmu. Staszic wie, że obecny stan rzeczy tworzy podziały i konflikty, które stanowią wodę na młyn dla wrogich Polsce mocarstw. Jedyną szansę, by ocalić kraj, autor upatruje we współpracy całego narodu i zreformowaniu państwa.
