W pustyni i w puszczy - problematyka
„W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza to powieść bardzo wielowymiarowa, która koncentruje się wokół kilku wątków, które warto wziąć pod uwagę przy jej analizie.
Fabuła skoncentrowana na porwaniu dzieci pozwala zobaczyć ich zmaganie się z przeciwnościami losu; od początku główni bohaterowie przedstawieni są tak, aby przychylnie nastawić czytelnika do nich i zachęcić do kibicowania im podczas prób ucieczki, przetrwania na pustyni i w puszczy, próby samodzielnego powrotu do rodziców. Nel od początku prezentowana jest jako dziewczyna o bardzo empatycznym nastawieniu, co widać szczególnie przy opiece nad Kingiem. Staś natomiast jest ponad swój wiek dojrzały, do tego odpowiedzialny, mężnieje w trakcie całej historii, od początku jednak konsekwentnie chroni Nel za wszelką cenę. Bardzo wyraźnie „W pustyni i w puszczy” dzieli bohaterów na dwie grupy – złych i dobrych. Porywacze i pozostali z nimi związani są przedstawieni jako ludzie chciwi, pełni negatywnych cech, gotowi do przemocy.
Istotnym wątkiem jest sama podróż po Afryce i odkrywanie przez dzieci jej różnorodności. Henryk Sienkiewicz zadbał o wielowymiarowe zaprezentowanie kontynentu: rozpoczynając od gwarnego miasta, przez przerażającą pustynię, głąb kontynentu nękany nieustannymi wojnami, głodem i śmiercią, po groźną, a jednocześnie przepiękną puszczę.
Nie brakuje w powieści „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza odwołań do historii Afryki. Historia powracania Stasia i Nel jest osnuta wokół odwołań do historii powstania Mahdiego i konfliktu między (przede wszystkim brytyjskimi) kolonizatorami a kolonizowanym ludem Afryki. Nie da się nie zauważyć, kogo faworyzuje w tym konflikcie Henryk Sienkiewicz, dlatego dzisiaj na tę powieść trzeba patrzeć także jako na dokument wyobrażeń Europejczyków na temat Afryki na przełomie XIX i XX wieku.
Wyjątkowo ciekawą postacią, wyłamującą się z tego dość dualistycznego podziału jest Staś. Jest Europejczykiem, który jednak został wychowany w Afryce. Przekłada się to na jego doskonałą (jak na jego wiek) znajomość geografii, niebezpieczeństw związanych z konkretnym otoczeniem. Staś umie strzelać, zna jednak także lokalny język, to wszystko sprawia, że staje się naturalnym przywódcą karawany po zabiciu porywaczy. Odnosi się jednak do lokalnych mieszkańców – Kalego czy Mei – z szacunkiem, nie traktuje ich jako swoich podwładnych.
W końcu „W pustyni i w puszczy” prezentuje także brutalne konsekwencje wojny. Chodzi przede wszystkim o opis przedmieść Chartumu – doszczętnie zniszczonych, pełnych cierpienia, biedy, głodu, śladów walki i śmierci.
