Morderstwo w Orient Expressie

Streszczenie szczegółowe

Głównym bohaterem Morderstwa w Orient Expressie jest detektyw Hercules Poirot. Wraca on właśnie ze swojej kolejnej podróży, podczas której mierzył się z zagadką kryminalną. Z Azji jedzie słynnym, a przez to bardzo popularnym pociągiem – Orient Express. Nie dziwi więc, że po znalezieniu się w pociągu detektyw ze smutkiem stwierdza, że wszystkie miejsca są zajęte. Pomaga mu jednak pan Bouc, który znajduje dla detektywa wolny przedział. 

Poirot długo nie musi czekać na kolejną ofertę pracy. W pewnym momencie podróży dosiada się do niego Samuel Ratchett, amerykański milioner, który od jakiegoś czasu otrzymuje niepokojące pogróżki. Mężczyzna chce znaleźć ich autora i rozprawić się z nim. Proponuje Poirotowi bardzo wysokie wynagrodzenie za podjęcie zlecenia, detektyw nie chce się jednak go podjąć. Sposób bycia i zachowanie Ratchetta od razu go do niego zniechęcają, detektyw nie zamierza więc świadczyć usług na rzecz kogoś, kogo nie darzy sympatią. Ratchett go w jakimś stopniu niepokoi. 

Następnego dnia po rozmowie między mężczyznami okazuje się, że Ratchett został zamordowany. Jego zwłoki zostały odnalezione w przedziale, który staje się miejscem zbrodni. Wiele wskazuje na to, że bohater został zasztyletowany w ataku i napadzie ogromnych emocji. Ciało jest bowiem w okropnym stanie. Po pierwszym szoku zaczynają padać podejrzenia. Kierują się one przede wszystkim w stronę pasażerów wagonu, którym podróżował Ratchett. Okazuje się bowiem, że drzwi do innych wagonów były zamknięte, więc sprawca nie mógłby łatwo uciec z miejsca zbrodni. Pociąg natomiast znajduje się właśnie w okolicy Bałkanów, gdzie utknął tej samej nocy z powodu ogromnych śnieżnych zasp. 

Detektyw Poirot podejmuje się prowadzenia śledztwa. Wykorzystuje obecność pana Bouca i prosi go o wsparcie w poszukiwaniach mordercy. Do zespołu zaprasza także pana Constantine’a – greckiego lekarza, który wydaje się bezcennym wsparciem nie tylko w kontekście analizy ran zadanych Ratchettowi. 

Zespół śledczych rozpoczyna przesłuchania 12-osobowej grupy podróżujących razem z Ratchettem w tym samym wagonie. W tej grupie znajduje się dwóch pracowników milionera: 

Hector MacQueen – młody Amerykanin, sekretarz i tłumacz oraz

Edward Masterman – kamerdyner o brytyjskim pochodzeniu. 

Oprócz tej dwójki w wagonie podróżowali także:

• Mary Bebenham – młoda Brytyjka, guwernantka, która pracowała w Bagdadzie,

• pułkownik Robert Arbuthnot – wracający z Indii oficer brytyjski, 

• Natalia Dragomiroff – rosyjska księżna podróżująca z niemiecką służącą Hildegardą Schmidt,

• Hrabia Rudolf Andrenyi – węgierski dyplomata podróżujący do Francji wraz z młodą żoną hrabiną Heleną,

• Greta Ohlsson – szwedzka misjonarka w średnim wieku, powracająca do domu z wakacji,

• Carolina Hubbard – starsza nauczycielka z Bagdadu, Amerykanka,

• Antonio Foscarelli – włoski biznesmen,

• Cyrus Hardman – Teksańczyk zajmujący się sprzedażą taśm do maszyn do pisania.

Poirot przesłuchuje wszystkich bardzo dokładnie, okazuje się jednak, że właściwie każdy z pasażerów ma bardzo mocne alibi, potwierdzające jego niewinność. Oczywiście każdy każdego próbuje oczernić, zrzucając tym samym z siebie ciężar podejrzeń. Podczas rozmów okazuje się, że właściwie każdy z pasażerów widział innego pasażera poza przedziałem, gdzie dokonano zbrodni. Nie ułatwia to pracy Poirotowi, który się jednak nie poddaje i bardzo uważnie śledzi wszystkie opowieści. W międzyczasie okazuje się, że ofiara to nie amerykański milioner, a poszukiwany przez wielu przestępca Cassetti. Niepokojące przeczucia Poirota z rozmowy z nim stają się więc zrozumiałe, kiedy odnajduje on kawałek notki o porwaniu Daisy Armstrong. Casetti to przestępca dowodzący szajce porywaczy. Słynny stał się przede wszystkim podczas morderstwa córki rodziny Armstrongów – Daisy.  Wiadomość o tym nieszczęściu sprowokowała przedwczesny poród u matki Daisy, która była w zaawansowanej ciąży. Zarówno matka, jak i córka zmarły. Na tym rodzinna tragedia się jednak nie skończyła – nieszczęśliwy mąż i ojciec, dowiedziawszy się o wszystkim, popełnił samobójstwo. Historia ta była bardzo głośna i wstrząsnęła całym światem, rodzina Armstrongów była bowiem powszechnie znana i bardzo ceniona. W świetle tych informacji pojawia się u Poirota pytanie, czy ktoś w wagonie nie rozpoznał Cassettiego pod maską amerykańskiego milionera i nie postanowił samodzielnie wymierzyć sprawiedliwości za to, co przydarzyło się Armstrongom.

Poirot przedstawia zgromadzonym dwie możliwości. Albo do pociągu wdarł się ktoś zupełnie obcy i zamordował Cassettiego, albo morderstwu winni są wszyscy pasażerowie tego wagonu. Ostatecznie cała 12-osobowa grupa przyznaje się do morderstwa. Nie wzięła w nim fizycznie udziału jedynie hrabina Andrenyi – tak naprawdę siostra małej córki Armstrongów, która jako młoda kobieta nie była w stanie wziąć udziału w morderstwie. Zastąpił ją jednak mąż. Okazuje się, że każda z pozostałych 10 osób była w jakiś sposób związana z Armstrongami, a całe morderstwo zostało dużo wcześniej zaplanowane. 

• Pani Hubbrad okazuje się Lindą Arden, a tym samym babcią małej Daisy,

• pułkownik Arbuthnot to najlepszy przyjaciel Armstronga z czasów służby wojskowej,

• Hector MacQueen to dawny adorator pani Armstrong; jego ojciec prowadził rozprawy dotyczące porwania,

• Księżna Dragomiroff to przyjaciółka rodziny Armstrongów, 

• Mary Debenham okazuje się guwernantką nie tylko w Bagdadzie, ale opiekunką małej Daisy,

• Antonio Foscarelli to szofer Armstrongów, który absolutnie szalał na punkcie małej Daisy,

• Greta Ohlsson była pielęgniarką rodziny Armstrongów,

• Hildegarda Schmidt gotowała u Armstrongów,

• Edward Mastermann to kamerdyner rodziny, współpracownik i przyjaciel Armstronga,

• Cyrus Hardman – były narzeczony pokojówki Armstrongów, którą niesłusznie oskarżano o udział w przestępstwie, więc popełniła samobójstwo;

• Pierre Michael to konduktor wagonowy i jednocześnie ojciec pokojówki.

Poirot po rozwikłaniu zagadki stoi przed bardzo ciężkim wyborem – może zgłosić wszystko jugosłowiańskiej policji albo złożyć zupełnie inne zeznania. Wybór nie jest prosty, ponieważ z jednej strony liczy się prawdomówność detektywa, z drugiej – zrozumienie dla racji bohaterów, którzy zdecydowali się wymierzyć sprawiedliwość własnymi rękami. Poirot docenia także misterność całego planu. Zatrudnienie MacQueena i Mastermana u Rachetta, a także idealne dopasowanie do jego harmonogramu i lojalność wobec siebie wszystkich uczestników zbrodni. Cała grupa jest świadoma, że mimo perfekcyjnego opracowania alibi dla każdego teraz trudno będzie o oczyszczenie się z zarzutów. Mimo iż Linda Arden próbuje wziąć na siebie całą winą i przedstawić się jako pomysłodawczyni całego projektu, Poirot w to nie wierzy.

Nie bez podziwu detektyw patrzy także na umiejętności aktorskie całej grupy, która przecież od początku udawała, że się nie zna. Docenia także ich odwagę kontynuowania planu, nawet w momencie, gdy on, jako nieprzewidziany element, pojawił się w wagonie i zajął w nim ostatnie miejsce. Okazuje się, że każdy z morderców (poza księżną) zadał ofierze po jednym ciosie, stąd też makabryczny stan zwłok odkrytych przez Poirota. W rozmowie z detektywem mordercy ujawniają, że wybór 12 „przysięgłych” także nie był przypadkowy i nawiązywał do ich poczucia sprawiedliwości. Okazuje się także, że w planach było także upozorowanie ucieczki rzekomego mordercy. Plany jednak pokrzyżowała obecność Poirota, a przede wszystkim utknięcie pociągu w śnieżnych zaspach. 

Poirot po odsłonięciu całej intrygi postanawia jednak nie wydawać morderców. Zdaje się rozumieć ich lojalność w stosunku do rodziny Armstrongów oraz potrzebę samodzielnego wymierzenia sprawiedliwości, skoro nie zrobili tego śledczy. Detektyw decyduje się na przedstawienie policji wersji o niezidentyfikowanym mordercy, któremu niepostrzeżenie udało się zbiec po morderstwie. Nikt poza wtajemniczonymi nie poznaje więc prawdziwych okoliczności śmierci Ratchetta.

Streszczenie krótkie

Morderstwo w Orient Expressie rozpoczyna się, kiedy Herkules Poirot wraca z Azji po rozwiązaniu kolejnej zagadki kryminalnej. Ma jednak problem. Okazuje się bowiem, że słynny Orient Express jest właściwie w pełni zajęty i trudno mu znaleźć miejsce. Z pomocą przychodzi mu przyjaciel, pan Bouc współwłaściciel kolei, który znajduje dla niego miejsce w jednym z wagonów. 

W rozmowę z bohaterem wdaje się Samuel Ratchett – amerykański milioner, który prosi o wsparcie w rozwiązaniu zagadki pogróżek, które otrzymuje. Poirot mimo atrakcyjnej oferty finansowej nie zgadza się na to zlecenie, bo postać Ratchetta nie wzbudza jego zaufania. 

Następnego dnia rano okazuje się, że Ratchett nie żyje. Zginął w swoim przedziale od wielu ran zadanych sztyletem. Poirot podejmuje się rozwiązania tej zagadkowej śmierci. O pomoc prosi Bouca oraz pana Constantine’a – greckiego lekarza. 

Pociąg stoi w śnieżnych zaspach w okolicy Bałkanów, co wyklucza właściwie możliwość ucieczki mordercy. Podejrzanymi stają więc współpasażerowie Ratchetta. Okazuje się bowiem, że przejścia do innych wagonów były zamknięte. W kręgu podejrzanych znajduje się więc łącznie 12 osób. Dwie pierwsze to pracownicy Ratchetta:  Hector MacQueen – sekretarz i tłumacz oraz Edward Masterman – kamerdyner. W wagonie oprócz nich znajdowali się także:

• Mary Bebenham – guwernantka wracająca z Bagdadu,

• pułkownik Robert Arbuthnot – oficer brytyjski, 

• Natalia Dragomiroff – rosyjska księżna i jej  służąca Hildegarda Schmidt,

• Hrabia Rudolf Andrenyi – węgierski dyplomata wraz z żoną Heleną,

• Greta Ohlsson – szwedzka misjonarka,

• Carolina Hubbard – starsza nauczyciela z Bagdadu,

• Antonio Foscarelli – włoski biznesmen,

• Cyrus Hardman – Teksańczyk sprzedający taśmy do maszyn do pisania.

Przesłuchania jednak nic nie dają, okazuje się bowiem, że każdy ma alibi, które znajduje zawsze pokrycie w narracji jakiegoś innego pasażera. Poirot wydaje się bezradny, natomiast wersja o mordercy z zewnątrz wydaje się także mało prawdopodobna. W końcu Poirot natrafia na fragment notatki o śmierci Daisy Armstrong. Szybko okazuje się, że Ratchett to nie amerykański milioner, a szef szajki, która porwała i zamordowała małą Daisy Armstrong – córkę bardzo szanowanej i poważanej na całym świecie rodziny. Matka Daisy, która była w zaawansowanej ciąży, na wieść o tym nieszczęściu zaczęła przedwcześnie rodzić, co skończyło się tragicznie dla niej i dla dziecka. Ojciec rodziny nie zniósł tej ilości cierpienia i popełnił samobójstwo. 

Poirot, analizując wszystkie dane, dochodzi do wniosku, że znacznie bardziej prawdopodobne jest to, że ktoś ze współpasażerów rozpoznał w Ratchettcie Cassettiego i samodzielnie wymierzył sprawiedliwość. Pasażerowie przyparci do muru przez detektywa stopniowo zaczynają ujawniać cenne fakty. Okazuje się bowiem, że cała 12 współpasażerów (plus konduktor) była jakoś spokrewniona lub związana z rodziną Armstrongów. Najbliżej była hrabina Andrenyi – tak naprawdę siostra małej córki Armstrongów i naturalnie jej mąż oraz pani Hubbrad, która okazuje się Lindą Arden – babcią małej Daisy. Starsza kobieta próbuje całą winę ostatecznie wziąć na siebie, okazuje się jednak, że każdy ze współpasażerów miał motyw, aby sięgnąć po sztylet:

·       pułkownik Arbuthnot jako najlepszy przyjaciel Armstronga;

·       Hector MacQueen jako dawny adorator pani Armstrong i syn śledczego prowadzącego tamtą sprawę;

·       Księżna Dragomiroff jako przyjaciółka rodziny; 

·       Mary Debenham jako opiekunka małej Daisy;

·       Antonio Foscarelli jako szofer Armstrongów rozkochany w małej Daisy;

·       Greta Ohlsson jako pielęgniarka rodziny;

·       Hildegarda Schmidt jako kucharka Armstrongów;

·       Edward Mastermann jako współpracownik i przyjaciel Armstronga;

·       Cyrus Hardman jako były narzeczony niesłusznie oskarżonej pokojówki Armstrongów, która popełniła samobójstwo;

·       Pierre Michael jako ojciec pokojówki.

Okazuje się w końcu, że cała operacja została bardzo precyzyjnie zaplanowana, MacQueen i Masterman specjalnie zatrudnili się u Rachetta, aby dokładnie poznać jego plany. Cała 12 miała wszystko przemyślane. Od początku w pociągu udawali, że się nie znają. W rozmowach z Poirotem każdy jednak dawał innej osobie alibi. Nikt miał nie ponieść konsekwencji, mimo że każdy zadał ofierze jeden cios nożem. Każdy oprócz młodej hrabiny, w której imieniu wystąpił mąż. Gdyby nie pojawienie się Poirota, a także zatrzymanie pociągu w zaspach, planowano jeszcze upozorowanie ucieczki domniemanego mordercy, co zupełnie miałoby z morderców zdjąć ciężar podejrzeń. Poirot i tym razem okazał się jednak mądrzejszy i przejrzał intrygę. Ostatecznie jednak, biorąc pod uwagę racje stojące po stronie morderców, którzy uznali, że muszą wymierzyć sprawiedliwość własnymi rękami, detektyw nie decyduje się na ujawnienie tego, co odkrył. Zamiast tego przedstawia policji logiczną historię o tajemniczym mordercy, któremu jednak udało się zbiec. Rodzina i przyjaciele Armstrongów pozostają bezpieczni poza podejrzeniami. 

Plan wydarzeń

1. Detektyw Herkules Poirot po rozwiązaniu kolejnej zagadki kryminalnej w Azji postanawia wrócić do domu. 

2. W słynnym pociągu Orient Express brakuje wolnych miejsc, ale z pomocą pana Bouca Poirot trafia w końcu do wolnego przedziału. 

3. W wagonie zagaduje go amerykański milioner – Samuel Ratchett, który szuka pomocy w zidentyfikowaniu osoby, która wysyła mu pogróżki. 

4. Poirot, mimo atrakcyjnej finansowo oferty, odmawia. Coś niepokoi go w zachowaniu Ratchetta. 

5. Pociąg zatrzymuje się w okolicy Bałkanów z powodu śnieżnych zasp, których nie może pokonać. 

6. Poirota w nocy budzi krzyk dobiegający z przedziału Ratchetta. 

7. Następnego dnia rano okazuje się, że amerykański milioner nie żyje. 

8. Oględziny miejsca zbrodni ujawniają szokujące fakty – ciało jest zmasakrowane, okazuje się, że ofiara zginęła od wielu ciosów zadanych sztyletem. 

9. Poirot, wspólnie z Boucem i greckim lekarzem Constantinem, postanawia rozwikłać zagadkę morderstwa. 

10. Poirot po kolei przesłuchuje wszystkich 12 współpasażerów Ratchetta. Okazuje się, że drzwi między wagonami były zamknięte, żaden inny pasażer nie mógł się więc dostać do przedziału Ratchetta. 

11. Współpasażerowie zdają się niewinni, zapewniają sobie wzajemnie alibi, (pozornie) nie zdając sobie z tego sprawy. 

12. Poirot znajduje fragment notki o śmierci Daisy Armstrong. 

13. Okazuje się, że Samuel Ratchett to tak naprawdę Cassetti – przywódca szajki, która zabiła małą Daisy Armstrong. 

14. Przypomniana zostaje głośna sprawa rodziny Armstrongów – śmierci Daisy, przedwczesnego porodu i śmierci jej matki oraz samobójstwa z rozpaczy, jakiego dokonał jej ojciec. 

15. Poirot dochodzi do wniosku, że za śmiercią Ratchetta musiał stać ktoś, kto rozpoznał w nim Cassettiego. 

16. Okazuje się, że cała 12-osobowa grupa miała powiązania z rodziną Armstrongów. 

17. Babcia małej Daisy, ukrywająca się pod postacią pani Hubbrad, próbuje wziąć winę na siebie. 

18. Poirot odkrywa, że w morderstwie wzięli udział wszyscy poza hrabiną Andrenyi, w której imieniu sprawiedliwość wymierzył mąż. 

19. Bohaterowie zmuszeni do mówienia prawdy, odkrywają przed Poirotem, jak precyzyjny był plan całego morderstwa. 

20. Poirot decyduje się nie ujawniać prawdy o morderstwie. Przedstawia policji fikcyjną opowieść o niezidentyfikowanym mordercy, któremu udało się zbiec. 

Charakterystyka bohaterów

Herkules Poirot – główny bohater Morderstwa w Orient Expressie, Belg z pochodzenia, który obecnie mieszka w Wielkiej Brytanii, wraca właśnie do Londynu, kiedy w pociągu dochodzi do zbrodni, którą stara się rozwikłać. Jest niski, inni zwracają uwagę także na jego charakterystyczną nieco jajowatą głowę. Detektyw ma swoje szczególne przyzwyczajenia, obsesję na punkcie porządku i harmonii; to nietypowy detektyw, który swoją pracę opiera przede wszystkim na psychologii; wszystkich wokół fascynuje jego ponadprzeciętna inteligencja, zdolność dedukcji, dostrzegania i łączenia ze sobą pozornie nieistotnych faktów.

Bouc – przyjaciel Poirota, współwłaściciel Orient Expressu; poproszony przez niego o pomoc, uczestniczy w rozwikłaniu zagadki morderstwa.  

Doktor Constantine — grecki lekarz, który dokonał oględzin ciała ofiary i dostarczył Poirotowi istotnych informacji, które pozwoliły poprowadzić śledztwo; również uczestniczył w przesłuchaniach.

Pierre Michele — konduktor pociągu, jak się później okazuje, także ojciec pokojówki Armstrongów, która w wyniku niesłusznych oskarżeń o udział w porwaniu Daisy odebrała sobie życie.

Pani Hubbar vel Linda Arden — gadatliwa Amerykanka, która miała wracać do domu córki, a ostatecznie okazała się jednak babcią Daisy Armstrong; w pewnym momencie próbuje wziąć całą winę morderstwa na siebie.

Hektor MacQueen: sekretarz Cassettiego, jego ojciec prowadził rozprawy dotyczące porwania Daisy, syn postanowił więc wziąć udział w morderstwie Cassettiego.

Edward Masterman — lokaj i kamerdyner Ratchetaa, jak się okazuje także współpracownik i przyjaciel ojca Daisy.

Mary Debenham — guwernantka pracująca w Belgradzie, która jedzie na wakacje do Anglii; okazuje się później guwernantką zabitej dziewczynki.

Pułkownik Robert Arbuthnot – wraca z misji w Indiach; ostatecznie okazuje się pragnącym zemsty przyjacielem pana Armstronga.

Księżna Natalia Dragomiroff – rosyjska księżna, a tak naprawdę przyjaciółka rodziny Armstrongów, wyjątkowo charakterystyczna: bardzo brzydka, a przy tym ogromnie inteligentna.

Hildegarda Shmit: pokojówka księżnej Natalii Dragomiroff, która okazuje się kucharką Armstrongów.

Helena Andrenyi – węgierska księżna, która okazuje się w rzeczywistości siostrą małej dziewczynki Armstrongów. 

Hrabia Anfrenyi – maż Heleny, który w jej imieniu zadaje jeden z morderczych ciosów.

Greata Ohlsson — szwedzka misjonarka, która pracowała jako pielęgniarka w domu Armstrongów.

Antonio Foscarelli — włoski biznesmen, a tak naprawdę dawny kierowca Armstrongów. 

Cyrus Hardman — sprzedawca taśm do maszyn do pisania, detektyw z nowojorskiej agencji detektywistycznej, a jednocześnie narzeczony niesłusznie oskarżonej pokojówki Armstrongów

Casseti vel Samuel Ratchett – przestępca, który dowodził grupą, która uprowadziła i zamordowała, Daisy Armstrong, ukrywał się pod postacią Samuela Ratchetta.

Czas i miejsce akcji

Akcja Morderstwa w Orient Expresie rozgrywa się w tytułowym luksusowym pociągu kursującym na trasie Stambuł – Paryż. Główna część akcji ma miejsce na Bałkanach, kiedy to pociąg nie jest w stanie przejechać przez śnieżne zaspy. Czas akcji to zima 1934 roku. 

Geneza utworu i gatunek

Agatha Christie napisała Morderstwo w Orient Expresie na początku lat 30. XX wieku. W 1933 roku (od lipca do września) powieść była drukowana w odcinkach gazecie "Saturday Evening Post". Z początkiem 1934 roku wydawnictwo Collins Crime wydało ją w formie książki. Inspiracją do powstania powieści miał być pobyt autorki w Stambule. Dzisiaj w miejscu słynnego hotelu Pera Palace mieści się muzeum sztuki orientalnej. 

 Morderstwo w Orient Expressie uznawane jest nie tylko za jedną z najsłynniejszych powieści Christie, lecz także za wprost czołową realizację gatunku powieści detektywistycznej, której wyznaczniki realizuje wręcz wzorcowo. 

Powieść detektywistyczna to podgatunek powieści kryminalnej, który wyróżnia:

·       fabuła skoncentrowana wokół motywu zbrodni i śledztwa, 

·       zbrodnia z reguły jest owiana tajemnicą, której poszczególne elementy stara się poskładać w jedną całość wybitny detektyw, 

·       to, że wokół detektywa i jego działań ogniskuje się cała akcja, a często to właśnie sam detektyw jest głównym bohaterem akcji (tak jest u Christie, tak było u Conan Doyle’a)

·       w czasie trwania akcji pojawia się wiele poszlak, często fałszywych tropów, mylnych interpretacji, 

·       z reguły bohater, który wydaje się idealnym kandydatem na mordercę, okazuje się niewinny, a na końcu fabuły następuje dramatyczny zwrot, kiedy to detektyw ujawnia wyniki swojego śledztwa,

·       na ostateczne rozwiązanie zagadki składają się często z pozoru nieistotne, drobne wskazówki, które lekceważą wszyscy wokół oprócz detektywa; nie omawia on jednak toku swojego rozumowania na bieżąco, a dopiero na koniec z tych małych kawałków formułuje rozwiązanie zagadki,

·       w związku z tym zakończenie powieści bardzo często bywa zupełnie nieprzewidywalne, niejednokrotnie obliczone jest na zupełnie zaskoczenie czytelnika, z którym autor przez całą powieść gra i bawi się, podsuwając mu mylne tropy,

·       zachęcanie czytelnika do podejmowania samodzielnych prób wskazania mordercy.

To wszystko sprawia, że powieść kryminalna jest jednym z najbardziej angażujących typów powieści. Tutaj tworzy się świat, w który czytelnik wyjątkowo intensywnie "wchodzi". To zaś tłumaczy ogromną popularność, którą stale cieszą się powieści kryminalne. 

Problematyka

Morderstwo w Orient Expresie tylko z pozoru wydawać by się mogło po prostu powieścią kryminalną, której celem jest odkrycie zagadki mordercy. Agata Christie w swojej książce podejmuje jednak szereg istotnych wątków, które sprawiają, że powieść stawia czytelnikowi także ważne pytania światopoglądowe. 

Główna problematyka zogniskowana jest wokół zbrodni. Te jednak są dwie: dokonana na Ratchetcie (a właściwie Cassettim) i ta, której dokonał on przed laty. Osoba ofiary, a wcześniej atakującego, łączy te dwie sprawy i tym samym stawia pytanie o istotę zbrodni. Christie doprowadza bowiem do konfrontacji dwóch zupełnie odmiennych sposobów przedstawiania morderstwa:

Pierwsze, dokonane na Daisy Armstrong było wynikiem świadomego i celowego działania, które miało przynieść zyski i korzyści szajce, którą dowodził Cassetti. W pewnym momencie jednak sprawa wymknęła się spod kontroli; dodatkowo była to zbrodnia dokonana na dziecku, a więc istocie niewinnej. Ponadto, w efekcie doprowadziła do rodzinnej tragedii. 

Druga zbrodnia dokonana na Cassettim także była wynikiem świadomego i zaplanowanego działania, tutaj podobnie jak w przypadku pierwszej, nie wszystko jednak poszło zgodnie z planem. Zbrodnia ta nie była jednak podyktowana chęcią zysku, a potrzebą moralnego wyrównania rachunków i przywrócenia sprawiedliwości, dokonanych jednak niezgodnie z prawem, w formie samosądu i w końcu po prostu zbrodni. 

Agata Christie w Morderstwie w Orient Expressie pokazuje więc istotę zbrodni – to, że zawsze wypływa ona z takich czy innych pobudek osobistych. Bez wartościowania jednego i drugiego zachowania można uznać, że obydwa morderstwa wiele łączy, mimo że jednocześnie są one tak bardzo różne i o ile tego pierwszego nie jesteśmy w stanie zaakceptować, to morderców w drugim przypadku jakoś łatwiej przychodzi nam usprawiedliwić. 

Morderstwo w Orient Expressie prowokuje więc do pytania o zbrodnię, jej powody, przyczyny. Skłania do refleksji nad różnymi jej obliczami, nad zupełnie także innymi pobudkami, które popychają ludzi do tego typu działań. Christie w swojej powieści pokazuje, że nie wszystko jest tutaj czarno-białe, jakby się mogło z pozoru wydawać. Ofiara bowiem staje się przestępcą, a mordercom Ratchetta jesteśmy w stanie wiele wybaczyć. Wielowymiarowość zbrodni to bardzo ważny temat Morderstwa w Orient Expressie. 

Kolejnym ważnym tematem powieści jest z pewnością problem sprawiedliwości. On także uruchomiony zostaje na kilku poziomach:

·       sprawiedliwość chcą wymierzyć Cassettiemu bliscy i przyjaciele rodziny Armstrongów, już sam wybór 12 „przysięgłych”, którzy nawiązują zarówno do apostołów, jak i ławy przysięgłych osądzającej zbrodniarza, jest bardzo znaczący. Co ważne, bohaterowie biorący udział w morderstwie Cassettiego bronią się nawzajem, mniej natomiast samych siebie; tutaj jednoznaczna zgoda co do winy zabójcy Daisy Armstrong zdaje się funkcjonować jako bezdyskusyjne założenie, że zasługuje on na śmierć;

·       pojęcie sprawiedliwości i zasłużonej przez Cassettiego kary zdaje się tłumić samą brutalność morderstwa; o ile na początku dużo się mówi o zmasakrowanych zwłokach i przerażającym stanie ciała ofiary, o tyle później wątek ten w ogóle nie powraca, nawet gdy bohaterowie przyznają się, że jeden po drugim zadawali Cassettiemu śmiertelne ciosy;

·       sprawiedliwość dotyczy w ogóle także samego procesu sądowego, działań policji, śledczych – zarówno w kontekście zbrodni na Daisy Armstrong, jak i na Cassettim; bardzo ciekawe okazuje się, że zarówno w przypadku jednej, jak i drugiej sprawy sprawiedliwość nie zostaje wymierzona przez organy ścigania, winny nie zostaje wskazany i osądzony zgodnie z prawem;

·       decyzja samego Herkulesa Poirota, który w swoim sumieniu musi rozstrzygnąć, czy sprawiedliwe będzie ujawnienie policji tożsamości morderców, czy też nie; ostatecznie postanawia on przedstawić historiię o niezidentyfikowanym sprawcy, któremu udało się uciec. To czytelnik jest zmuszony ostatecznie do rozstrzygnięcia, czy decyzja Poirota była słuszna i sprawiedliwa. 

Ciekawym wątkiem pojawiającym się w Morderstwie w Orient Expressie jest oczywiście charakterystyka samego detektywa i metod prowadzenia śledztwa. Warto podkreślić, że Poirot stworzony przez Christie to zdecydowany przeciwnik tradycyjnych metod śledczych. Oczywiście nie lekceważy on poszlak i zbieranych tropów, korzysta z doświadczenia lekarza, wykorzystuje wnioski wysnuwane przez innych obserwatorów, ale sam jednak w swoich rozważaniach kieruje się przede wszystkim wiedzą psychologiczną. To ona pozwala mu dostrzec w pozornie nieistotnej notatce o śmierci Armstrong trop, którym warto podążać. Wiedza psychologiczna pozwala mu dostrzec, że pasażerowie nawzajem się wspierają, zapewniają sobie alibi, chronią się. Dzięki temu dostrzega on ich współpracę, a stąd już tylko krok do odpowiedzi na pytanie, kto i jak dokonał zbrodni. 

Pytania i odpowiedzi z podręczników, w których omawiana jest ta lektura, znajdziesz na stronie Skul.pl

Język polski. Nowe słowa na start! Klasa 7. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi

Biografia autora

Agata Christie urodziła się 15 września 1890 roku w Torquay. Kształciła się na pensjach, między innymi w Paryżu. Zdobyła tradycyjne wykształcenie, uczyła się także rysunku, śpiewu, muzyki. W wieku 22 lat poznała swojego przyszłego męża pułkownika Archibalda Christie. W 1914 roku wzięła z nim ślub. 6 lat później zadebiutowała powieścią — Tajemnicza historia w Styles. To w niej po raz pierwszy pojawił się najsłynniejszy bohater stworzony przez Christie, czyli Herkules Poirot. W 1922 roku Christie razem z mężem udała się w podróż dookoła świata, która przyniosła jej niemało inspiracji do tworzenia kolejnych dzieł literackich. 4 lata później spadło na nią właściwie jednocześnie kilka rodzinnych problemów – śmierć matki i konflikt w małżeństwie. W efekcie Christie zniknęła na 10 dni. Nikt nie miał pojęcia, co się z nią działo. Był to skandal, natomiast niektórzy twierdzą, że także doskonale obliczony chwyt marketingowy mający podbić jeszcze bardziej zainteresowanie postacią autorki kryminałów. Okazało się jednak, że w tym czasie Christie ukrywała się przed całym światem w hotelu. Mimo że wróciła do domu, małżeństwa nie dało się już uratować. Christie i jej mąż rozwiedli się w 1928 roku. Po tym wydarzeniu pisarka wyjechała na Wyspy Kanaryjskie. Potem odbyła także samodzielną podróż na Bliski Wschód luksusowym pociągiem Orient Express, który później miał stać się miejscem akcji jednego z jej najsłynniejszych kryminałów. Fabułę Morderstwa w Orient Expressie Christie miała wymyślić jednak dopiero w hotelu w Stambule. Na Wchodzie Christie poznała swojego drugiego męża, młodszego o 14 lat (co w tamtych czasach było dla europejskiego społeczeństwa bardzo szokujące) archeologa — Maxa Mallowana. Razem z nim wyjechała na wykopaliska do Syrii i Iraku. Po wybuchu II wojny światowej pracowała jako ochotnik w aptece przyszpitalnej. Po zakończeniu wojny na życzenie królowej Christie napisała słuchowisko radiowe Trzy ślepe myszki. W 1950 r. przyjęto ją do Londyńskiej Akademii Nauk. Od 1958 r. Agatha Christie przewodniczyła Klubowi Detektywów. W 1975 roku napisała ostatnią powieść. Zmarła w Wallingford 12 stycznia 1976 roku. 

Do dzisiaj Agatha Christie jest najpopularniejszą pisarką kryminałów i powieści detektywistycznych na świecie. Jej powieści przetłumaczone są na wiele języków świata. Tylko po angielsku wydano ponad miliard egzemplarzy jej książek, po francusku ponad 40 milionów. Co ciekawe, Christie pod pseudonimem Mary Westmacott wydała też kilka bardzo popularnych powieści obyczajowych. Najważniejsze jej dokonania to jednak publikacje kryminalne i detektywistyczne, choć pisała także sztuki teatralne. Łącznie to ponad 90 utworów. Christie swoją popularność zawdzięcza stosowaniu wielu ciekawych rozwiązań fabularnych, których nikt przed nią nie wykorzystał. Fabuła Morderstwa w Orient Expressie jest tego doskonałym przykładem. Jeśli chodzi o sztuki teatralne, to na szczególną uwagę zasługuje Pułapka na myszy.