Geoparki w Polsce i Europie - co można tam zobaczyć?

Geoparki to wyróżnione obszary, na których występują wybitne obiekty geologiczne o szczególnym znaczeniu dla nauk o Ziemi oraz geoedukacji. Obok zasobów geologicznych, znajdują się w nich także inne zasoby przyrodnicze oraz kulturowe. W Polsce aktualnie znajdują się 3 takie obszary, ale w planach jest kilka następnych. Kiedy i gdzie będzie można obejrzeć ślady plejstoceńskich zwierząt i najstarsze kopalnie ropy naftowej?

Spis treści:

Geoparki w Polsce z listy UNESCO
Projekty nowych geoparków
Geoparki w Europie

Geoparki w Polsce z listy UNESCO

Pomysł tworzenia geoparków – jako obszarów przedstawiających szczególne wartości geologiczne – powstał z inicjatywy Oddziału do Spraw Nauk o Ziemi UNESCO w połowie lat 90. XX wieku. W 1998 roku UNESCO uruchomiło program utworzenia Globalnej Sieci Narodowych Geoparków, mający objąć ponad 500 geoparków, rozlokowanych na całym świecie.

W programie uwzględniono także wyjątkowe regiony w Polsce. Obecnie w naszym kraju znajdują się 3 geoparki UNESCO: Europejski Geopark Łuk Mużakowa, Góra Św. Anny oraz Karkonoski Park Narodowy z otuliną.

Europejski Geopark Łuk Mużakowa

Światowy Geopark UNESCO Łuk Mużakowa jest polsko-niemieckim geoparkiem transgranicznym. Łuk Mużakowa jest strukturą glacitektoniczną, która wyróżnia się w Europie Środkowej wielkością, kształtem i stanem zachowania. Powstała w efekcie wieloetapowego oddziaływania lądolodu z okresu zlodowaceń południowo- i środkowopolskich. Szczególnie ważnym elementem tej struktury jest wał morenowy o bardzo regularnym kształcie.

Poza naturalnymi formami terenu o genezie lodowcowej, w geoparku Łuk Mużakowa widoczne są liczne ślady przemysłu wydobywczego, na przykład bardzo charakterystyczne antropogeniczne zbiorniki wodne. Oprócz naturalnego krajobrazu polodowcowego można więc zaobserwować tutaj również współczesne procesy przemian środowiskowych, zachodzące na terenie pogórniczym.

Góra Świętej Anny

Góra Św. Anny jest obecnie jednym z ważniejszych punktów geoturystycznych w Polsce, znajdującym się w makroregionie Wyżyna Śląska i mezoregionie Chełm. Niewiele osób wie, że 15 mln lat temu Góra Świętej Anny była dymiącym wulkanem pokroju włoskiego Wezuwiusza.

Obecnie wulkanu już nie ma, ale w bliskim otoczeniu góry można oglądać ciekawe typy skał, skamieniałości, przejawy metamorfizmu oraz działalności wód i lodowców. Główną część geoparku stanowią natomiast dwa kamieniołomy – wapieni w Ligocie Dolnej i nefelinitów na Górze Św. Anny.

Karkonoski Park Narodowy z otuliną

Karkonoski Park Narodowy znajduje się w Sudetach Zachodnich, w województwie dolnośląskim. Jest regionem, w którym szczególnie wyraźnie widać walory geologiczne oraz geomorfologiczne Karkonoszy, wyróżniające ten masyw na tle pasa gór średnich Europy. Geopark karkonoski wyróżnia zróżnicowanie występujących w nim odmian skalnych, jak i bogactwo zależności pomiędzy nimi. W parku można podziwiać różne rodzaje skał metamorficznych i magmowych oraz składające się na nie minerały. Karkonoski Park Narodowy to miejsce, w którym łatwiej jest zrozumieć spektakularne wydarzenia, które zdarzyły się w głębi lub na powierzchni Ziemi podczas ostatnich 500 milionów lat.

Przeczytaj również: Meteor a meteoryt – jaka jest różnica? Najciekawsze meteoryty w historii Ziemi

Projekty nowych geoparków

Na 3 geoparkach ciekawe i ważne geologicznie obszary w Polsce się nie kończą. W planach jest 5 kolejnych:

Geopark Dolina Kamiennej, zlokalizowany na Wyżynie Kieleckiej, w malowniczym przełomie rzeki Kamiennej; będzie można oglądać w nim naturalne odsłonięcia skał mezozoicznych, z bogatą fauną kopalną organizmów morskich oraz tropy dinozaurów pozostawione w okresach wynurzeń,
Geopark Dolina Wisłoka, zlokalizowany w Beskidzie Niskim (województwo podkarpackie), obejmujący najstarsze na świecie kopalnie ropy naftowej (Bóbrka, Krosno), wkomponowane w krajobraz pogórza karpackiego; Dolina Wisłoka to kolebka światowego przemysłu naftowego, stąd często nazywa się to miejsce polskim Teksasem; dodatkowym walorem regionu są liczne odsłonięcia skał fliszowych i zabytki kultury łemkowskiej,
Geopark Kanał Augustowski – Augustowskie Sandry według projektu powstanie w rejonie Puszczy Augustowskiej; na obszarze Równiny Augustowskiej znajduje się mnóstwo ciekawych stanowisk geologicznych, na przykład jeziora pochodzenia lodowcowego; region ten jest ciekawy także ze względu na rozbudowaną infrastrukturę turystyczną, z Kanałem Augustowskim na czele,
Geopark Łysogórski ma objąć tereny Wyżyny Kieleckiej; obszar ten słynie z licznych odsłonięć skał paleozoicznych ze stanowiskami paleontologicznymi i tektonicznymi; są na nim również zachowane ślady osadnictwa od epoki żelaza okresu rzymskiego, poprzez wczesne średniowiecze, aż po Staropolski Okręg Przemysłowy,
Geopark Moryń, tworzony na pograniczu polsko-niemieckim po obu stronach Odry w okolicy powiatu gryfińskiego; w miejscu tym będzie można podziwiać efekty działania lądolodu, wybrać się na spacer wokół jeziora morenowego czy przejść szlakiem plejstoceńskich zwierząt.

Geoparki w Europie

Praktyczną budowę geoparków zapoczątkowało utworzenie Europejskiej Sieci Geoparków (European Geopark Network – EGN). W roku 2000, sieć utworzyły cztery geoparki z Francji, Grecji, Niemiec i Hiszpanii. Według stanu na 2021 rok, na świecie jest 169 geoparków, zlokalizowanych w 44 krajach, w tym 81 geoparków znajduje się w Europie. W 2023 roku światowa sieć obejmie 177 lokalizacji w 46 krajach. Europejskie geoparki znajdują się między innymi w Austrii, Niemczech, Francji, Hiszpanii, Grecji, Włoszech i Wielkiej Brytanii.

Geoparki to szczególnie ciekawe obszary, w których dosłownie można dotknąć prehistorii. Niezwykle ukształtowane skały, moreny, jeziora czy pozostałości po działaniu lądolodu to tylko część atrakcji, które czekają na odwiedzających w każdym z geoparków w Polsce, Europie i na świecie.

Przeczytaj również: Skalne miasta – zadziwiające labirynty w Polsce i nie tylko

Oprac. Redakcja