Artykuły

Przychodzą na świat jesienią. Poznaj zwyczaje polskich węży

W Polsce występuje zaledwie kilka gatunków węży i żaden z nich nie jest szczególnie spektakularny, jeśli chodzi o rozmiary. Jednak można się ich przestraszyć, a nawet zostać ukąszonym. Gdzie można spotkać węża Eskulapa, a gdzie gniewosza plamistego? Jak rozpoznać jadowitą żmiję zygzakowatą? Wyjaśniamy.

Zaskroniec zwyczajny ma dwie charakterystyczne plamy na skroniach/xulescu_g/CC BY-SA 2.0

Spis treści:

Jakie węże występują w Polsce?
Węże pod ochroną
Żmija zygzakowata – czy jest groźna dla człowieka?

Jakie węże występują w Polsce?

W Polsce występują 4 gatunki węży. Dzieli się je przede wszystkim na jadowite i niejadowite. Do pierwszej grupy zalicza się tylko jeden gatunek – żmija zygzakowata. Występuje ona na terenie całej Polski. Najczęściej wygrzewa się na kamieniach albo ukrywa w zaroślach, trawach, skalnych szczelinach i korzeniach drzew. Żmija zygzakowata osiąga długość maksymalnie 80-90 cm. Ma trójkątną głowę, a jej oczy przecinają pionowe źrenice. Nie wszystkie żmije są jednakowe – mogą być brązowoczerwone, szare i czarne, a ich najbardziej charakterystycznym znakiem jest ciemny zygzak na grzbiecie. Żmija zygzakowata jest jajożyworodna – jaja rozwijają się wewnątrz ciała samicy, a młode wychodzą z osłonek jajowych podczas składania jaj. Żmije zygzakowate przychodzą na świat w siepaniu lub we wrześniu.

Do węży niejadowitych zalicza się w Polsce 3 gatunki.

Zaskroniec to czarny wąż, którego dość często udaje się spotkać na spacerach, gdyż jest najczęściej występującym gatunkiem w Polsce. Nie jest dla człowieka groźny, ale może przestraszyć ze względu na swoją wielkość – największe samice mogą osiągać nawet 1,5 metra długości. Jego charakterystyczną cechą są dwie żółte plamy po obu stronach głowy (od nich pochodzi nazwa „zaskroniec”, gdyż plamy są umiejscowione za skroniami) i jasne podbrzusze. Zaskrońca można spotkać na podmokłych, bagnistych terenach blisko rzek i jezior – dobrze pływa i nurkuje. Mode zaskrońce wykluwają się z jaj nie wiosną, ale późnym latem lub wczesną jesienią i nie wymagają opieki matki. Zaskrońce mogą żyć nawet 15 lat.

Gniewosz plamisty – w przeciwieństwie do zaskrońca nie jest duży – osiąga maksymalnie 80 cm długości. Ciało tego węża jest pokryte brązowymi plamkami, co nieco upodabnia go do żmii zygzakowatej. Charakterystyczną cechą gniewosza plamistego jest wzorek w kształcie litery „V”, który znajduje się na jego głowie. Preferuje suche miejsca, można go więc spotkać w gęstych trawach i zaroślach albo wygrzewającego się na kamieniach. Okres godowy gniewosza przypada na kwiecień lub maj. Po ciąży trwającej 4-5 miesięcy młode przychodzą na świat jesienią w śluzowatych, przezroczystych osłonkach, z których uwalniają się gwałtownymi ruchami ciała. W miocie zdarza się około 4-15 osobników.
Wąż Eskulapa to największy przedstawiciel gadów tego gatunku w Polsce. Jego długość może wynosić nawet 2 metry. Eskulapy mają jednolite, zwykle brązowe ubarwienie, a ich charakterystyczną cechą jest głowa zlewająca się z ciałem. Bardzo trudno spotkać go w naturze – badacze szacują, że w całej Polsce żyje tylko około 100 osobników. Występują głównie w Bieszczadach. Polują jak dusiciele, czyli owijają swoje ofiary w splotach ciała. Wąż Eskulapa żywi się drobnymi gryzoniami i ptakami, które połyka w całości. Jest to wąż jajorodny. Młode węże wylęgają się jesienią, ważą kilka gramów i mierzą ok. 20–30 cm. Nazwa tego węża pochodzi od Eskulapa – boga sztuki lekarskiej z mitologii greckiej. To dlatego na szyldach aptek i w logo ośrodków zdrowia znajduje się właśnie wąż oplatający laskę Eskulapa.

Niektórzy twierdzą, że w Polsce występuje 5 gatunków węży, wliczając do nich także padalca. Należy jednak pamiętać, że padalec jest jaszczurką. Nie ma nóg, zatem z wyglądu może rzeczywiście przypominać węża.

Przeczytaj również: Drapieżne węże w Europie. Dlaczego powinniśmy je chronić?

Węże pod ochroną

Wszystkie węże występujące w Polsce są pod ochroną (całkowitą lub częściową). Oznacza to, że nie można ich łapać, zabijać ani w żaden inny sposób ingerować w ich świat. Nie można również trzymać ich w terrarium.

Objęcie występujących w Polsce węży ochroną okazało się konieczne, gdyż w ostatnich latach wyraźnie obserwuje się zmniejszanie ich liczebności. Główne powody malejącej populacji węży to między innymi zmiana sposobu gospodarowania gruntami – rozrastania się miast kosztem dzikich terenów zielonych. Wśród polskich węży najbardziej narażone na wyginięcie są węże Eskulapa oraz gniewosze plamiste.

Co ciekawe, wężom nie sprzyja ocieplenie klimatu. W wysokiej temperaturze metabolizm gadów przyspiesza, co oznacza wyższe zapotrzebowanie na pokarm. Wraz z ociepleniem klimatu skraca się pora zimowa, a wydłużają się okresy wysokich temperatur, zatem węże wydatkują, ale także potrzebują więcej energii. Stanowi to problem w sytuacji, kiedy w ich środowisku brakuje pokarmu.

Żmija zygzakowata – czy jest groźna dla człowieka?

Żmija zygzakowata – choć dość głośno i niepokojąco syczy, by odstraszyć potencjalnego wroga, nie jest z reguły groźna dla człowieka. Podczas spotkania z człowiekiem w lesie, raczej ucieka, niż go atakuje. Atak w starciu z człowiekiem jest tak naprawdę ostatecznością. Jeśli jednak z jakiegoś powodu zaatakuje, pozostawia charakterystyczny ślad ukąszenia – 2 ranki, jedna obok drugiej. Ugryzienie żmii jest szczególnie niebezpieczne dla dzieci i osób starszych. U zdrowych osób dorosłych bardzo rzadko bywa śmiertelne, co nie oznacza, że jest niegroźne.

Czy po ukąszeniu przez żmiję trzeba podjąć jakieś działania? Przede wszystkim należy wezwać pogotowie ratunkowe, a także unieruchomić ugryzioną kończynę i położyć ją poniżej serca. W ten sposób ograniczy się rozprzestrzenianie jadu w ciele. Ranę dobrze jest przykryć jałowym opatrunkiem i w żadnym razie nie wysysać ani nie wyciskać jadu! Nie zawsze ukąszenie żmii jest tak samo groźne, gdyż nie za każdym razem wpuszcza ona do ciała ofiary jad.

Większość występujących w Polsce gatunków węży to odmiany niejadowite – wycieczki do lasu są więc w naszym kraju pod tym względem bezpieczne. Nie znając się na wężach, można najeść się jednak strachu. Niektóre węże niejadowite mają podobny wygląd. Pomyłki zdarzają się najczęściej w przypadku żmii zygzakowatej oraz zaskrońca, który jest zupełnie niegroźnym bywalcem lasów i łąk.

Oprac. Redakcja