Najpiękniejszy polski chrząszcz. Populacja jelonka rogacza się zmniejsza

Jelonek rogacz to nie tylko największy polski chrząszcz, ale także jeden z największych owadów występujących w Polsce. Jego nazwa pochodzi od wielkiego „poroża”, które nosi na głowie. Gdzie występuje i czym się żywi ten niezwykły gatunek?

Spis treści:

Jelonek rogacz – charakterystyka gatunku
Długi cykl rozwojowy jelonka rogacza – larwa może rozwijać się kilka lat
Gdzie w Polsce występuje jelonek rogacz?
Czy jelonek rogacz jest chroniony?

Jelonek rogacz – charakterystyka gatunku

Jelonek rogacz (Lucanus cervus) to jeden z najbardziej charakterystycznych owadów spotykanych w Polsce. Ze względu na bardzo duże żuwaczki, wyglądające jak poroże jelenia, trudno pomylić go z jakimkolwiek innym gatunkiem. Samce jelonków mogą osiągać wielkość nawet 8 cm, zaś samice – maksymalnie 5 cm.

Na jego charakterystyczny wygląd składają się:

duża, ciemnobrązowa głowa o prostokątnym kształcie,
wygięte łukowato żuwaczki w kolorze jaśniejszym niż reszta ciała,
twarda i lekko wypukła pokrywa skrzydeł w ciemnobrązowym odcieniu – owady te potrafią latać, choć samce rzadko wykorzystują tę umiejętność, raczej latają samice.

Czym żywi się jelonek rogacz? Jelonka można spotkać na korze drzew – dorosłe osobniki żywią się wyciekającym sokiem zdrowych drzew. Natomiast larwy pożywiają się murszejącym drewnem ze starych pniaków i korzeni.

Długi cykl rozwojowy jelonka rogacza – larwa może rozwijać się kilka lat

Jelonek rogacz jest ciekawym gatunkiem nie tylko ze względu na swój nietuzinkowy wygląd, ale również na bardzo długi cykl rozwojowy podzielony na kilka stadiów. W zależności od warunków i temperatury może on trwać od 3 do 6 lat, choć najczęściej przeobrażenie zupełne następuje w ciągu 4 lat.

Na przełomie wiosny i lata samica składa w drzewie 15-36 larw, z których po około miesiącu wykluwają się larwy.
Larwy żerują w drewnie mającym kontakt z podłożem, czyli na przykład na wystającym z ziemi pniaku. W stadium larwalnym przechodzą aż 3 przeobrażenia.
W ostatnim roku żerowania, w okresie letnim tworzą kokolit – czyli podziemną komorę poczwarkową.
Jesienią larwa przepoczwarza się w owada i zimuje w kokolicie aż do wiosny.
Na przełomie maja i czerwca dorosłe osobniki wychodzą z komory i są gotowe do rozpoczęcia rójki.

Rójka jelonków jest co najmniej widowiskowa. Toczą one między sobą bardzo zacięte walki, próbując zranić przeciwnika żuwaczkami i zrzucając się z drzew. Samiec, który wygra batalię, zdobywa serce samicy i może zostać z nią na kilka dni sam na sam.

Co ciekawe, choć cykl życia jelonka rogacza jest bardzo długi, jego dorosłe życie trwa zaledwie kilka, maksymalnie kilkanaście tygodni.

Przeczytaj także: Trzmiele pomyliły pory roku? Założyły gniazda zimą

Gdzie w Polsce występuje jelonek rogacz?

Jelonek rogacz występuje w całej Europie, poza jej północnymi obszarami. Jeśli chodzi o Polskę, jeszcze nie tak dawno można było go spotkać praktycznie wszędzie, poza wyjątkowymi obszarami górskimi. Obecnie widywany jest rzadko – na terenie naszego kraju występują pojedyncze, izolowane populacje tego owada. Jednym z siedlisk z największą liczbą osobników jest województwo lubuskie, a szczególnie obszar Natura 2000 Dąbrowy Gubińskie, Stara Dąbrowa w Korytach, Rynna Gryżyny i Dębowe Aleje w Gryżnie i Zawiszach. Można go wypatrywać również:

na terenie województwa mazowieckiego (niewielka populacja została odnotowana w nadleśnictwie Kisielew),
w województwie świętokrzyskim,
w województwie pomorskim (w dolinie Brdy),
na Dolnym Śląsku (w Borach Dolnośląskich),

Czy jelonek rogacz jest chroniony?

Populacja jelonka rogacza zmniejszyła się drastycznie na skutek działań człowieka – problemem jest przede wszystkim zanikanie siedlisk tego owada. Doprowadza do tego wycinka dojrzałych drzewostanów, szczególnie tych z przewagą lubianych przed jelonka dębów i zamiana ich na monokulturowe lasy iglaste. Wycinanie starych drzew matecznych, przy których jelonek często się osiedla, powoduje, że zaczyna brakować miejsca do rójek i zimowania larw. Dodatkowym problemem wpływającym na zmniejszenie liczebności jelonka są opryski chemiczne w lasach, a także… kolekcjonerstwo. Owad ten – ze względu na swój piękny wygląd i duży rozmiar – był wyłapywany przez kolekcjonerów gatunków.

Czy jelonek rogacz jest chroniony, w związku z tym, że jego populacja jest coraz mniejsza? Tak – w 1952 roku został objęty ścisłą ochroną gatunkową, natomiast w 2014 zmieniono jego klasyfikację na jedynie ochronę częściową (choć krajowa populacja wciąż była niewielka). Gatunek ten obecnie widnieje na Czerwonej liście zwierząt zagrożonych w Polsce oraz Czerwonej liście chrząszczy Górnego Śląska. Choć wytyczono wiele obszarów (np. Natura 2000), które obejmują populacje jelonka, jego długi cykl rozwojowy powoduje, że populacja odradza się bardzo powoli.

Spotkanie jelonka rogacza w lesie to w tej chwili niemal zaszczyt. Populacja tego spektakularnego polskiego owada niestety jest obecnie niewielka. Ze względu na to lepiej jest go nie ruszać, a już na pewno nie przenosić w inne miejsce.