Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Władza to temat, który nurtuje pisarzy wszystkich epok. Każda społeczność potrzebuje bowiem króla czy lidera, aby dobrze funkcjonować. Władza jest narzędziem, które w dobrych rękach pozwala utrzymać w kraju porządek, ład, harmonię. Biblijnym wzorem króla był Salomon – dobry i sprawiedliwy władca, który zawsze wiedział, jak należy postąpić. Idealny władca był także jednym ze wzorców osobowych średniowiecza – miał być to król roztropny, sprawiedliwy, odważny, szlachetny i wierny Bogu. Taką postacią był na przykład Bolesław Chrobry czy Bolesław Krzywousty – opisywani w „Kronikach” Galla Anonima. Innym wzorowym władcą, znanym z literatury, jest król Artur – bohater legend o królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu.  

Władza jest jednak narzędziem niezwykle potężnym – również takim, które nie buduje, ale rujnuje. Niepohamowana żądza władzy może uczynić człowieka spragnionym rozlewu krwi tyranem – tak, jak stało się to w przypadku głównego bohatera szekspirowskiego dramatu „Makbet”. O tym, co robi władza z człowiekiem, bardzo wiele napisano współcześnie – najbardziej dramatyczne obrazy znajdziemy w literaturze wojennej i obozowej. Jedną z wybitnych książek na ten temat jest zbiór rozmów, które Kazimierz Moczarski przeprowadził z Jürgenem Stroopem –  prominentnym członkiem SS i dowódcą oddziałów tłumiących powstanie w getcie w 1943 roku, pt. „Rozmowy z katem”. 

Teza: Żądza władzy może doprowadzić do tego, że będziemy skłonni podjąć się działań, które krzywdzą innych.  

Rozwinięcie - „Makbet” Williama Szekspira

Rozwinięcie: Żądza władzy może prowadzić do porzucenia swojej moralności — tak jak stało się to w przypadku Makbeta. Makbet, którego poznajemy na początku utworu, jest człowiekiem żyjącym zgodnie z etosem rycerskim: jest oddany władcy, lojalny, odważny i waleczny. Nic nie wskazuje na to, aby cokolwiek mogło zachwiać jego nienaganną postawą i ugruntowanym systemem wartości. Jednak pewnego dnia  spotyka na wrzosowisku trzy wiedźmy, które przepowiadają mu, że zostanie królem. Jak się za chwilę okaże, ta przepowiednia zachwieje całym systemem wartości mężczyzny. Lady Makbet, żona Makbeta, dowiedziawszy się o przepowiedni, zaczyna motywować męża do zdobycia władzy. Podsyca w nim chęć przejęcia tronu, a ten jest gotowy sięgnąć po królewskie insygnia. Aby to zrobić, musi pozbyć się obecnego króla – zabija więc Dunkana: tego samego, za którego jeszcze niedawno był gotów oddać życie. Niestety, objęcie tronu nie daje mu szczęścia i poczucia spełnienia – w zamian pojawiają się pierwsze oznaki obłędu. Makbet nie może rządzić sprawiedliwie, mądrze i roztropnie, gdyż wszędzie doszukuje się podstępu. Lęk przed utratą władzy i tym, że morderstwo się wyda, paraliżuje go do tego stopnia, że dopuszcza się kolejnych zabójstw. Zabija Banka, a następnie syna i żonę Makdufa. Z rycerza prawego i szlachetnego, dla którego rycerski etos miał wielkie znaczenie, staje się żądnym krwi samozwańczym królem. Władza działa destrukcyjnie na jego moralność – nie liczy się dla niego nic poza utrzymaniem tronu. Znaczenie traci nawet najwyższe dobro, czyli ludzkie życie. 

Władza doprowadza Makbeta do upadku – traci przyjaciół, szacunek, żonę i swoje człowieczeństwo. Lady Makbet, która namawiała męża do zdobycia, a potem utrzymania władzy za wszelką cenę, nie wytrzymuje presji i popełnia samobójstwo. Obłąkany i oszalały Makbet zostaje zabity przez Makdufa, a na tronie zasiada prawowity następca Dunkana. Pokazuje to, że człowiek w obliczu chęci zdobycia władzy jest skłonny wykroczyć poza swój kodeks moralny i podjąć się czynów niemoralnych.  

Kontekst - „Balladyna” Juliusza Słowackiego

Kontekst: Podobny obraz osoby, którą opętała żądza władzy, opisuje Juliusz Słowacki w „Balladynie”. Tytułowa bohaterka dramatu jest siostrą Aliny – obie wychowuje matka, a w domu panuje bieda. Gdy pewnego dnia w progu ich domu staje Kirkor, obie są gotowe wyjść za niego za mąż. Mężczyzna nie potrafi jednak wybrać jednej z nich, dlatego proponuje konkurs – jego żoną zostanie ta, która zbierze najwięcej malin. Alina jako pierwsza zapełnia swój dzban. Dlatego Balladyna, której nie idzie tak dobrze, zabija siostrę i wraca do domu zwycięsko. Ogłasza, że Alina uciekła z innym mężczyzną. Kirkor daje jej pierścień, bierze za żonę i zabiera na zamek. Balladyna staje się bezwzględną królową – chce wyprzeć się przeszłości i zapomnieć o morderstwie, którego dokonała. Przepędza z zamku matkę i morduje 3 osoby, które stają na drodze do pełnego sprawowania przez nią władzy. Sprawiedliwości staje się jednak zadość – Balladyna zostaje ukarana przez naturę (a może samego Boga?). Razi ją piorun i dziewczyna umiera. Balladyna to przykład bohaterki, która chciała mieć władzę dla samej władzy – by czuć kontrolę i wyższość nad innymi ludźmi. Nie interesowało ją sprawiedliwe, mądre rządzenie. Możliwość wyjścia za księcia i zmiany swojego życia spowodowała, że była gotowa do popełnienia najgorszych zbrodni – w tym odebrania życia niewinnym istotom.  

Podsumowanie

Podsumowanie: Powyższe rozważania udowadniają, że człowiek, który jest żądny władzy, może podejmować się niemoralnych czynów, aby osiągnąć sukces. Makbet w imię władzy potrafił splamić swoje dłonie krwią i zabił wielu ludzi. Balladyna zaś pokazuje, że przed żądzą władzy nie istnieją żadne środki, które mogłyby powstrzymać od chęci sięgnięcia po władzę, która niekoniecznie ma pozytywny skutek dla innych. Można powiedzieć, że władza to temat wielowymiarowy i wieloaspektowy. Ideałem jest król czy prezydent, który rządzi sprawiedliwie, jest szlachetny, dobry, ale i stanowczy. Zarówno historia, jak i literatura pokazują, że władza rzadko kiedy zmienia człowieka na lepsze – znacznie częściej wyzwala w nim te najgorsze cechy: skłonność do tyranii, nepotyzmu czy stawiania swojego interesu ponad dobro kraju. To, jak sprawowanie rządów zmienia człowieka, niezwykle wyraźnie widać w czasie kampanii wyborczych i po wyborach. Wówczas często osoby, na które oddaliśmy swój głos, w rzeczywistości okazują się zupełnie inne niż obraz, który kreowały przed głosowaniem. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.