Z tego artykułu dowiesz się:

Nie znajdowała się na wyspie, choć mogło się tak wydawać, zwłaszcza przy wysokim stanie Wisły. W rzeczywistości wzniesiono tę willę neogotycką na Cyplu Dębnickiego w Krakowie, dokładnie naprzeciwko murów Wawelu. To stały ląd, nad samym brzegiem rzeki, i miejsce położone w niemal bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań zamkowych.

Jak to możliwe, że dosłownie w cieniu majestatycznego Wawelu wyrosła tak duża i tak niepasująca do otoczenia rezydencja? Kto w niej mieszkał i kiedy zburzono willę Rożnowskich? Za willą neogotycką na cyplu kryje się naprawdę niesamowita historia!

Historia willi Rożnowskich sięga końca XIX wieku i wiele wspólnego ma z… mydłem!

Neogotycką willę na Cyplu Dębnickim w Krakowie postawiono w 1891 r., kilka lat po wybudowaniu Mostu Dębnickiego, który z Krakowem połączył wieś Dębniki. Majestatyczna budowla powstała jako prywatna rezydencja rodziny Rożnowskich – bogatych fabrykantów, którzy zajmowali się produkcją mydła.

Rożnowscy byli jedną z najzamożniejszych krakowskich rodzin. Ciekawostką jest fakt, że to właśnie z ich fabryk (mieli je nie tylko w Krakowie, ale i w Trzebini) pochodziło słynne w całej przedwojennej (i powojennej) Polsce mydło Biały Jeleń. Willa neogotycka na cyplu była właściwie wcale nie tak małym zamkiem – miała trzy kondygnacje i czworoboczną wieżę przykrytą dachem w kształcie ostrosłupa. Elewację wykonano z czerwonej cegły. Sama wieża była tak wysoka, że górowała nawet nad murami Wawelu. 

PIC_1-S-3342-13
W tle po lewej widać Willę Rożnowskich, a za nią część Wawelu/Narodowe Archiwum Cyfrowe


Jak to możliwe, że bez przeszkód wzniesiono ogromny budynek, który tak mocno ingerował w historyczny krajobraz Krakowa? To proste – wieś Dębniki nie była wówczas częścią miasta. Budowniczych nie obowiązywało restrykcyjne krakowskie prawo budowlane, tylko ustawa budowlana z 1786 r., która zezwalała na postawienie tak dużego obiektu. 

Zamożni fabrykanci mogli więc bez problemów wznieść okazałą rezydencję nad samym brzegiem Wisły i to wprost na terenach zalewowych. To okazało się wiele lat później przyczyną zagłady budynku. W 1891 r. imponująca willa Rożnowskich, jak i sami właściciele, Ida i Edward Rożnowscy, mieli się jednak znakomicie, a Krakowianie musieli zaakceptować ekstrawagancję (niektórzy uważali, że po prostu kaprys) zamożnych producentów mydła. 

Co mogło być inspiracją do powstania willi? Masywny neogotycki gmach przypomina popularne w XIX w. romantyczne zamki, wzorowane na średniowiecznych budowlach. Wystarczy sobie przypomnieć np. słynny zamek króla Ludwika II Bawarskiego, zwany Neuschwanstein, będący inspiracją do równie sławnego zamku z czołówek filmów Disneya. Pod koniec XIX w. w Krakowie i okolicach podobnych willi nie brakowało. Najczęściej wnosili je właśnie bogaci przemysłowcy. Willa Rożnowskich była z pewnością najbardziej majestatyczną z nich, zwłaszcza że wzniesiono ją, wykorzystując lukę prawną, przy samym Wawelu.

Czytaj także: Niezwykłe miejsca w Polsce. Wybierz się tam na majówkę, a nie pożałujesz

Dalsze losy willi Rożnowskich – od sukcesu do upadku

Z biegiem czasu rodzinie Rożnowskich wiodło się coraz gorzej. Właściciele, chcąc podreperować rodzinny budżet, zaczęli willę nawet wynajmować. Niektóre źródła podają, że mieściła się tam destylarnia wódek. 

Największym problem okazała się jednak niefortunna lokalizacja budynku. Niefrasobliwie postawiono go w miejscu, w którym Wisła bardzo często wylewała. Wielka woda na największej polskiej rzece zdarzała się regularnie co kilka lat – willa Rożnowskich była więc regularnie uszkadzana przez powodzie. Stało się tak w roku 1903, 1925 i 1934. Powodziom sprzyjało ukształtowanie linii brzegowej oraz fakt, że w tamtym czasie rzeka nie była jeszcze dostatecznie uregulowana. 

Co gorsza, willę wybudowano na pokaźnym cyplu. Powodował on niebezpieczne wiry, wyjątkowo utrudniał żeglugę i sprawiał, że woda niebezpiecznie podmywała nawet wawelskie wzgórze. Ostatecznie rodzinę Rożnowskich wywłaszczono (przyznając fabrykantom odszkodowanie) i w 1920 r. budynek stał się własnością państwa. 

Czytaj także: „Kiedyś to była matura” – tak kiedyś wyglądały matury w Polsce

Kiedy zburzono willę Rożnowskich?

Co ciekawe, nawet po wywłaszczeniu prywatnych właścicieli nie zdecydowano się na zburzenie problematycznej budowli. Zamiast tego do willi wprowadziła się Dyrekcja Dróg Wodnych, która urzędowała w tym miejscu przez kolejne 18 lat. 

Dlaczego budynek ocalał, choć był problemem dla żeglugi na Wiśle i dla samego Wzgórza Wawelskiego? Trudno powiedzieć. Być może urzędników skusiło niezwykłe otoczenie i majestat pobliskich murów Wawelu, a może brakowało atrakcyjnych lokalizacji dla szybko rozrastającej się kadry urzędniczej? Dopiero po katastrofalnej, długotrwałej powodzi w 1934 r. podjęto decyzję o wyburzeniu willi. Ostatecznie historia willi Rożnowskich skończyła się w 1938 r., kiedy budowlę rozebrano.

Czytaj także: Zdarzyło się w maju. Jakie ważne wydarzenia miały kiedyś miejsce w tym miesiącu?

Cypel Dębnicki w Krakowie – dalsze losy

Po rozbiórce willi Rożnowskich pozostał w tym miejscu wrzynający się w bieg Wisły cypel. Skrócono go i wyprofilowano, aby nurt nie zagrażał już statkom pływającym po rzece oraz nie podmywał Wawelskiego Wzgórza. Powstała w tym miejscu bardzo popularna wśród mieszkańców Krakowa plaża „Wawel”. Było to ulubione miejsce wypoczynku dzieci i dorosłych, z imponującym widokiem na zamkowe mury. 

Ciekawostką jest fakt, że plaża miejska w pobliżu istniała już w XIX w., natomiast była przeznaczona wyłącznie dla mężczyzn. Dla pań założono oddzielne kąpielisko w 1875 r. na Groblach. Do początku XX w. kobiety kąpały się jednak nie w strojach kąpielowych, a w specjalnych koszulach i nie na otwartym powietrzu i w specjalnych koszach, które ukrywały je przed wzrokiem postronnych osób. 

Plaża „Wawel”, która powstała po dawnej willi Rożnowskich, była jednak już w pełni koedukacyjna. W takiej formie funkcjonowała aż do lat 60., kiedy po spiętrzeniu Wisły na Stopniu Wodnym Dąbie w 1965 r. zniknęła bezpowrotnie. Możemy ją podziwiać, podobnie jak neogotycki zameczek Rożnowskich, na licznych archiwalnych zdjęciach. Dysponuje nimi np. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa czy Narodowe Archiwum Cyfrowe. Warto tam zajrzeć, by zobaczyć, jak współczesny Kraków różni się od tego sprzed kilkudziesięciu czy nawet ponad stu lat!

 

Odpowiedzi do zadań z podręczników z historii znajdziesz tutaj:

Historia – rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń

Odpowiedzi do zadań z podręcznika z historii

Ćwiczenia z wyjaśnieniami – podręczniki z historii