Wielu filozofów, psychologów i innych badaczy zastanawia się od dawna, co stanowi o wyjątkowości człowieka, jego wysokiej pozycji wśród innych organizmów żywych, która ukształtowała się w toku ewolucji. Wiele z zebranych przez nich dowodów wskazuje na złożoność ludzkiej świadomości, na szereg różnych funkcji psychicznych, które zachodzą gdzieś w mózgu wpływając na wszystko, co myślimy, czujemy i robimy. Jedną z wielu cech wyróżniających człowieka jest intencjonalność jego działań czyli fakt, że wykonuje je w jakimś określonym celu. Okazuje się, że ludzkie zachowania motywuje ogromna rozmaitość potrzeb, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Ich zaspokajanie nadaje sens naszemu życiu.

Każdy z nas funkcjonuje w określonych środowiskach czy systemach, niektóre z nich istnieją naprawdę w rzeczywistości, inne są obecne raczej w naszych myślach. Nieskrępowana aktywność na obu tych polach wyznacza naszą wolność, decyduje również o tym ile mamy takich wolności. Nasze funkcjonowanie obejmuje zarówno akty behawioralne jak i doświadczenia wewnętrzne, myśli i słowa. Określone wzorce postępowania są nam przekazywane stopniowo w toku naszego rozwoju przez rodziców i otoczenie.

Podobnie kształtują się nasze postawy, relacje, jakie tworzymy z innymi ludźmi, wartości, jakie wyznajemy. Wszystkie one wpływają na to, jakie stawiamy sobie cele, ile wysiłku w nie wkładamy, i co decyduje, naszym zdaniem, o sensie całego życia. Dla niektórych jest to religia, obietnica lepszego życia po śmierci, Bóg. Inni szukają tego sensu w życiu tu i teraz, w realizowaniu się, osiąganiu wyższego poziomu rozwoju, zdobywaniu wiedzy... W pewnym sensie wolność zależy więc od nas samych, od tego, w co wierzymy i co tym samym organizuje nasze działania. Zatem pojęcie wolności jest bardzo subiektywne, nabiera innego znaczenia w zależności od każdego człowieka, jego celów i stopnia świadomości własnych działań. Ważne jest zatem otworzenie się na świat naszych wewnętrznych przeżyć i emocji, uwrażliwienie na nasze często ukryte pragnienia, a także potrzeby innych ludzi. To pozwoli nam osiągnąć pełnię życia zachowując jednocześnie wolność i niezależność.

W toku naszego rozwoju, który trwa w zasadzie przez całe życie, stykamy się z wieloma ludźmi. Wszyscy są w pewnym sensie nośnikami określonych wzorców postępowania, nastawienia do życia. Obserwując ich możemy przyjąć ich sposób zachowania i wyrażania emocji, możemy też go odrzucić. Tak kształtuje się nasza tożsamość i osobowość czyli pewne unikatowe właściwości nas samych, należące tylko do nas schematy postępowania spójne w czasie i w różnych okolicznościach. Prowadząc rozważania na temat wolności, warto jeszcze raz podkreślić, że nie jest ona wartością stałą i uniwersalną, taką samą dla wszystkich ludzi. Pojęcie wolności obejmuje również naszą osobowość, w związku z tym u każdego człowieka oznacza coś innego. Niektórzy rozumieją ją dosyć prymitywnie, jako możliwość robienia i mówienia wszystkiego, czego się chce, nie zważając na innych ludzi, ich potrzeby, uczucia. Jest to dość egoistyczne podejście do wolności. Wolność jednego człowieka nie powinna bowiem naruszać wolności drugiego, nie powinna też ograniczać pragnień innych osób, ich rozwoju i dążenia do szczęścia. Ponieważ w obrębie danej społeczności funkcjonują różne jednostki, o różnym poziomie samoświadomości, w różny sposób rozumieją pojęcie wolności. Grupa musi natomiast nakładać na swoich członków jakieś reguły, które pozwolą na wzajemny szacunek i nienaruszanie wolności indywidualnej każdego pojedynczego człowieka. Moim zdaniem, powinniśmy budować wolność na wartościach, takich jak akceptacja, tolerancja, życzliwość, troska o drugiego człowieka, w przeciwnym razie będziemy podążać w stronę egoizmu i braku zainteresowania innymi ludźmi. W takich przypadkach często nadużywamy swojej wolności, albo przeciwstawiamy ją pojęciu wolności drugiego człowieka bądź też większej zbiorowości.

Już w chwili narodzin otrzymujemy wolność, która polega na możliwości dokonywania pewnych wyborów, samodzielnego kształtowania swojego życia wokół określonych wartości, samodoskonalenia się. XXI wiek oferuje nam całą gamę różnych możliwości. Warto dążyć więc do odnalezienia właściwego sensu wolności i tym samym sensu naszego życia. Była już mowa o tym, że wszelką ludzką aktywność cechuje intencjonalność, człowiek jest "istotą symboliczną", która stale poszukuje sensu swojego życia. Złożone właściwości naszej psychiki sprawiają, że poszukujemy znaczenia i dążymy do osiągnięcia pełnej wolności. To zadanie jest wyzwaniem życiowym każdego człowieka żyjącego na Ziemi, to nasza wewnętrzna siła decydująca o woli życia

Coraz częściej mam okazję obserwować brak tolerancji wobec ludzi, którzy chcą organizować swoje życie wokół innych wartości niż większość społeczności. Paradoksem jest, że tyle prowadzi się dziś dyskusji na temat tolerancji wobec innych kultur czy narodowości, tymczasem jest w nas coraz mniej takiej akceptacji. Wyrazem troski o wolność drugiego człowieka jest np. Deklaracja Praw Człowieka utworzona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku. Deklaracja gwarantuje m.in. prawo każdego człowieka do wolności i równości, prawo do życia, pracy i wypoczynku. Jednak, w okresie intensywnego rozwoju, jaki ma teraz miejsce, powszechnej industrializacji i informatyzacji społeczeństwa, wiele z praw gwarantowanych w Deklaracji traci swoje znaczenie. Najbardziej ceni się pracę, wydajność i szybkość, ignorując inne potrzeby człowieka. Tym samym pojęcie wolności we współczesnym świecie, zwłaszcza w kulturach wysoko rozwiniętych ma dość ograniczony zakres.

Myślę jednak, że bez względu na okoliczności, wolność na zawsze pozostanie największym wyzwaniem ludzkości. Bez wewnętrznej motywacji, dążenia do wyznaczonych celów, nie można budować życia, ponieważ nie ma wtedy ono żadnego sensu. A jak już wspominałam, sens i celowość leżą w naturze człowieka i jego wszelkiej aktywności.

W toku rozwoju pojawiają się w naszym życiu różne potrzeby. Są wśród nich potrzeby o charakterze fizjologicznym, np. głód czy pragnienie, które absolutnie muszą zostać zaspokojone. Gdy tak się stanie, rodzą się inne potrzeby, nazywane często potrzebami wzrostu, ponieważ decydują o naszym samodoskonaleniu się. Są to przykładowo potrzeba miłości, szacunku, wiedzy, estetyki. W zależności od okoliczności jedne z nich dominują nad innymi i sprawiają, że dążymy do ich zaspokojenia. Życie człowieka polega więc na nieustannym realizowaniu określonych celów i pragnień, różnych u różnych ludzi, a także na dokonywaniu wyborów. Stanowi to o sensie naszego życia i oznacza naszą podstawową wolność. Warto jednak przypomnieć, że w poszukiwaniu swojej wolności powinniśmy mimo wszystko kierować się rozumowaniem moralnym, tzn. zwracać uwagę również na potrzeby innych ludzi. Pozostaje pytanie czy tak rozumiana wolność jest błogosławieństwem czy raczej przekleństwem człowieka. Z jednej strony gwarantuje nam szczęście, realizowanie naszych pragnień, marzeń, daje możliwość osiągnięcia dobrostanu psychicznego. Z drugiej jednak strony, wolności różnych ludzi często się wykluczają. To, co jest dobre dla nas niekoniecznie może oznaczać coś pozytywnego dla drugiej osoby. Wolność powinna być natomiast budowana na wzajemnej tolerancji i szacunku. Czy zatem osiągnięcie pełnej wolności jest w ogóle możliwe?

Wolność jest obecnie bardzo modnym tematem, wspomina się o nim często w debatach politycznych, społecznych. Rozumiana bywa jako możliwość robienia wszystkiego, na co się ma ochotę, co ma raczej wydźwięk utopijny albo fatalistyczny. Bardziej optymalne ujęcie wolności to traktowanie jej jako gwarancji godności człowieka, oferowanej mu możliwości wyboru spośród wielu dróg życiowych, dążenie do samodoskonalenia się. Jej przeciwieństwem jest uzależnienie od innych osób, instytucji albo środków. Osiągnięcie wolności nie jest zatem takie proste, jeśli przyjrzeć się temu bliżej, każdy z nas nie jest do końca całkowicie niezależny. Myślę jednak, że sama świadomość naszych ograniczeń wynikających nieraz z natury ludzkiej jest najlepszą drogą ku wolności. Wolność człowieka rzadko ma wymiar absolutny i uniwersalny, jesteśmy bowiem uwikłani w zbyt wiele relacji międzyludzkich, funkcjonujemy w wielu systemach, rodzinnym, instytucjonalnym, itp. Nawet nasze życie psychiczne obejmuje wiele poziomów: moralny, poznawczy, nie można zapominać też o naszej fizjologii. Wszystkie te czynniki są trudne do pogodzenia w pogoni za wolnością. Wolność jest zatem potrzebą, która zawsze będzie się odnawiać i tym samym stale motywować nas do działania nadając naszemu życiu sens.