Jednym z modnych, robiących w ostatnim czasie dużą karierę terminów psychologicznych jest asertywność.

Można powiedzieć że asertywność jest czymś, co każdy chciałby mieć jednak niewiele osób wie czym ona w istocie jest. Bywa kojarzona z pewnością siebie, stanowczością a także z agresywnością. Tak więc w potocznym rozumieniu asertywność jest czymś co pozwala jednostce realizować swoje potrzeby i zapewnia poszanowanie jej praw przez otoczenie.

W rozumieniu psychologicznym asertywność to zespół zachowań interpersonalnych poprzez które jednostka wyraża swoje uczucia, postawy, życzenia czy też prawa w sposób stanowczy, bezpośredni i uczciwy. Jednocześnie zachowanie asertywne oznacza respektowanie i poszanowanie uczuć, praw, życzeń innych osób.

Zachowanie asertywne oznacza traktowanie partnera interakcji jak partnera równorzędnego - ma on takie same prawa jak my.

Można powiedzieć, że zachowanie asertywne znajduje się w środku kontinuum uległość - agresywność.

Uległość oznacza danie przyzwolenia drugiej osobie na egzekwowanie jej własnych praw przy jednoczesnym lekceważeniu własnych praw, nieumiejętności ich wyegzekwowania.

Najczęściej z obawy przed tym jak będziemy postrzegani, z obawy przed tym, że nie będziemy akceptowani czy lubiani rezygnujemy z siebie - swoich potrzeb, swojego zdania i celów.

Zachowywanie uległe przynosi w istocie więcej strat niż zysków. Coraz bardziej narasta frustracja, spada poczucie własnej wartości, narasta poczucie krzywdy. Osoba zachowująca się ulegle jest często zdominowana przez innych i wykorzystywana. Czasami na skutek nagromadzonych negatywnych emocji i poczucia krzywdy dochodzi u niej do nagłych wybuchów złości, które przez otoczenie bywają odbierane jako irracjonalne.

Z kolei zachowanie agresywne oznacza zachowanie gdzie respektujemy własne prawa, wymagamy od innych żeby również je respektowali ale jednocześnie odmawiamy przyznania im takich samych praw. W zachowaniach agresywnych interakcje społeczne są często postrzegane jako sytuacje konfliktowe w których celem jest własna wygrana i przegrana innych uczestników interakcji. Gdy zachowujemy się agresywnie nie bierzemy innych osób w ogóle pod uwagę - nie słuchamy co mają do powiedzenia i nie liczymy się z ich uczuciami. Podobnie jak zachowanie uległe tak i zachowanie agresywne przynosi więcej strat niż zysków. W odpowiedzi na agresje inni mogą również odpowiedzieć agresją. Oprócz popadnięcia w konflikt konsekwencją zachowań agresywnych może być utrata szacunku dla siebie samego i dla innych, brak społecznej akceptacji, brak osiągnięcia zamierzonych celów.

Annie Townend wyróżniła cztery typy ludzi:

  • Typ bierny - ludzi należących do tego typu charakteryzują negatywne odczucia dotyczące samego siebie często również cechuje ich poczucie niższości. Chętnie oddają oni kontrolę innym osobom. Ich postawę wobec świata można określić jako : "Ja nie jestem ok., ty jesteś ok."
  • Typ manipulujący - ludzie zaliczani do tej grupy charakteryzują się niską samooceną a także brakiem pewności siebie. Przejawiają oni brak szacunku zarówno do samych siebie jak i do innych, są również bardzo podejrzliwi. Cechuje ich także nieuczciwość (unikanie szczerych wypowiedzi). Ich postawa wobec świata to : "Ja nie jestem ok., ty nie jesteś ok."
  • Typ agresywny - ludzie z tej grupy okazują innym brak szacunku i lekceważenie, cechują się poczuciem wyższości i potrzebą kontrolowania otoczenia, są egocentryczni. Cechująca ich postawa wobec świata to: " Ja jestem ok., ty nie jesteś ok.".
  • Typ asertywny - charakteryzuje go wysoka samoocena oraz pewność siebie, poczucie szacunku dla siebie oraz innych. Bierze on odpowiedzialność za swoje działania oraz uczucia. Postawa wobec świata to: "Ja jestem ok, ty jesteś ok".

W zachowaniu asertywnym istotna jest aby wiedzieć jakie prawa ma każdy człowiek - jakie prawa mam i ja. Często jest tak, że ludzie nie zdają sobie sprawy z tego do czego mają prawo. Często w różnych opracowaniach dotyczących asertywności spotyka się listy zachowań do których ma prawo każdy człowiek. Najpopularniejszą, najczęściej spotykaną listą asertywnych praw człowieka jest lista sporządzona przez Herberta Fensterheima. Według niego każdy z nas:

  • ma prawo do wyrażania siebie czyli własnych potrzeb, opinii i uczuć o ile nie rani to innych
  • ma prawo do wyrażania siebie nawet jeśli rani to innych (jeśli intencje nie są agresywne)
  • ma prawo do wyrażania próśb (o ile szanuje prawo innych do odmowy)
  • ma prawo do dysponowania własnym czasem, ciałem i własnością
  • ma prawo do korzystania z własnych praw

Oczywiście zdarzają się sytuacje gdy kwestia praw uczestników interakcji nie jest jasna - wówczas każdy ma prawo do przedyskutowania tej sytuacji z innymi.

W zachowaniach asertywnych bardzo istotny jest sposób komunikacji. Np. asertywna odmowa powinna posiadać trzy kluczowe cechy: stanowczość, bezpośredniość i uczciwość. Powinno się w niej znaleźć na początku słowo "nie" - warunkujące tak stanowczość jak i bezpośredniość. Zamiast: "Raczej nie pójdę dziś z tobą do kina", powinniśmy raczej powiedzieć: " Nie pójdę z tobą do kina, mam inne plany".

W przypadku gdy partner interakcji nie przyjmuje do wiadomości naszej odmowy pomocna może być tzw. technika "zaciętej płyty". Polega ona na powtarzaniu w kółko swojego zdania (spokojnym głosem), bez tłumaczenia się, argumentowania czy bronienia.

W przypadku gdy podczas omawiania jakiegoś problemu rozmówca nie słucha tego co mówimy, ironizuje czy też wszystko obraca w żart warto na chwilę odejść od omawianego problemu a skupić się na zachowaniu rozmówcy ( tzw. zwrot akcji). Można wówczas powiedzieć jak się czujemy w takiej sytuacji (czuje się poirytowana twoimi żartami) i poprosić o skupienie uwagi na problemie (proszę o skupienie uwagi na problemie i poważne traktowanie tego co mówię).

W przypadku gdy temat rozmowy jest bardzo emocjonujący, partner rozmowy jest zdenerwowany można poprosić o przełożenie jej na inny termin (tzw. ochłodzenie).

Przy asertywnej komunikacji niezwykle istotna jest odpowiedzialność za własne uczucia - powinny one być wyrażane w osobie pierwszej i w wypowiedzi powinny zostać wskazane sytuacje czy zdarzenia które

powodują, , że czujemy się w określony sposób. Tak więc: "Jestem zła kiedy spoźniasz się na spotkania", zamiast: " Wkurzasz mnie!".

Dodać jeszcze warto, że asertywność to nie tylko umiejętność mówienia "nie" ale także umiejętność i prawo do mówienia "tak". Wbrew pozorom bywa to czasami równie trudne jak mówienie nie. Często ludzie mają problemy z przyznaniem sobie prawa to powiedzenia: "Tak masz rację", "Tak , też tak myślę".

Potocznie uważa się, że asertywna jest tylko ta osoba która zawsze i wszędzie broni swoich praw. Jest to jednak założenie fałszywe. Asertywność to przede wszystkim bycie w zgodzie z samym sobą. W określonych sytuacjach z takich czy innych względów możemy rezygnować z własnych praw i nie odczuwać wówczas żadnego dyskomfortu. Mamy do tego prawo- bycie asertywnym to też możliwość wyboru czy chcę czy nie chcę zachowywać się w sposób asertywny.

Czasami spotyka się opinie, że bycie asertywnym wiąże się z wysokimi kosztami: gdy jasno wyrażamy swoje uczucia możemy być źle odbierani przez innych, stanowczość może być traktowana jak zarozumiałość...

Jednakże nie ma takich zachowań, które zapewniałyby nam 100% akceptację społeczną. Jesteśmy obiektem zarówno sympatii jak i antypatii czy też obojętności. Nie warto rezygnować z asertywności w obawie przed społecznym odrzuceniem bo między obydwoma zjawiskami nie ma zależności.

Myślę, że zachowanie asertywne przynosi więcej zysków niż strat. Asertywność pomaga nam nabrać szacunku do siebie i do innych, podnosi poczucie własnej wartości i powoduje że w naszym życiu mniej jest frustracji .

Pozwala nam na lepszą samorealizację i lepsze relacje z innymi. Pozwala dostrzec i zaakceptować różnorodność otaczającego nas świata.