Obydwa wymienione w tytule terminy należą do kluczowych pojęć z zakresu psychologii behawioralnej. Warunkowanie klasyczne (synonimy- warunkowanie pawłowa) odkrył i opisał na początku XX wieku radziecki fizjolog Iwan Pawłow.
Polega ono na wytwarzaniu się związku między wrodzoną skłonnością do reagowania a sygnałem, który współwystępuje wraz z celem reakcji. Zjawisko to obrazuje następujący przykład:
Pokarm powoduje wydzielenie śliny - czyli bodziec bezwarunkowy powoduje reakcję bezwarunkową.
Załużmy, że podajemy psu pokarm, tuż przed podaniem pokarmu włączamy dzwonek. Początkowo dzwonek nie powoduje żadnych reakcji, jest bodźcem obojętnym. Po pewnym czasie, po kilku powtórzonych próbach włączania dzwonka przed podaniem pokarmu , stwierdzamy, że wydzielanie śliny następuje na sam dźwięk dzwonka. Dźwięk dzwonka stał się zatem bodźcem warunkowym -skojarzona z nim reakcja wydzielania śliny stała się reakcją warunkową.
Z kolei odkrywcą warunkowania sprawczego był amerykański uczony Edward Thorndike. Przeprowadzał on eksperymenty na zwierzętach - prowadził obserwacje jak zwierzęta uczą się wydostawać z zamkniętej skrzynki by dostać pokarm. Zauważył, że zwierzęta uczą się stopniowo, metodą prób i błędów. Początkowo zwierzęta potrzebowały dużo czasu by wydostać się z klatki, jednak po kilku udanych próbach czas potrzebny na wydostanie się uległ znacznemu skróceniu.
Wynikiem eksperymentów przeprowadzanych przez Thorndik'a było sformułowanie tzw. "prawa efektu". Mówi ono o tym, że gdy w sytuacji bodźcowej , wystąpią pozytywne konsekwencje reakcji , reakcja ta będzie powtarzana - jeśli jednak konsekwencje będą negatywne wystąpi tendencja do zaniechania reakcji.
Najprościej różnice między warunkowaniem klasycznym a warunkowaniem instrumentalnym możemy ująć w następujący sposób - dzięki warunkowaniu klasycznemu uczymy się tego, co z czym współwystępuje, dzięki warunkowaniu instrumentalnemu natomiast tego, co zrobić aby uzyskać zamierzony efekt.
