Grypa (Influenza) jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez wirusy grypy A, B, C (Influenza virus A, B, C). Wirus grypy C został dokładnie opisany w II połowie lat 90 XX wieku, choć jest znany od 1949 roku. Wirus C wywołuje grypę o łagodnym przebiegu. Jest to choroba dosyć często lekceważona, tymczasem jej skutki mogą być bardzo poważne z uwagi na liczne powikłania. Na szczęście dosyć rzadko może ona doprowadzić do śmierci, niemniej jednak nie wolno jej lekceważyć. Na szczęście jest to choroba, przed którą możemy się bronić, głównie przez zastosowanie szczepień. Dlatego też, powinniśmy pomyśleć wcześniej o zaszczepieniu się, porozmawiać z lekarzem rodzinnym o naszych obawach i wątpliwościach. Lekarz wyjaśni nam, na czym polega niebezpieczeństwo grypy, zaleci jednocześnie działania profilaktyczne, określi czy i kiedy powinniśmy się zaszczepić przepisze nam odpowiednią szczepionkę.
Wirus grypy A i B ma średnicę 110 nm. i posiada osłonkę z kolcami ułatwiającymi przyczepienie się do powierzchni nabłonków. Enzym neuraminidaza (NA) umożliwia strawienie błony komórkowej nabłonka żywiciela i upłynnienie śluzu ochronnego. Wirusy grypy zawierają hemaglutyniny (HA), które są odpowiedzialne za przyczepianie wirusów do błon atakowanych komórek (Zdjęcie 1).
Zdjęcie 1 Wirus grypy (źródło: http://laekbw.arzt.de/)
Wirusy są bezwzględnymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi o bardzo niewielkich rozmiarach, niepotrafiące samodzielnie żyć poza komórką. Wirusy te przenoszone są drogą kropelkową i/lub przez kontakt bezpośredni z człowieka na człowieka (tzw. transmisja horyzontalna, pozioma). Polega to na tym, że osoba zdrowa ma bezpośredni kontakt z wydzielinami dróg oddechowych chorego, w których znajdują się wirusy. Najczęściej zastają one przeniesione na odzież lub dłonie zdrowej osoby, a stamtąd trafiają do dróg oddechowych przez jamę ustną lub nosową. Podobnie wygląda zarażenie drogą kropelkową tzn. chora osoba podczas kichania lub kaszlu wydala do powietrza cząstki śluzu wraz z wirusem, które następnie mogą dostać się w okolicę jamy ustnej i/lub nosowej, a stamtąd (podobnie jak w przypadku przenoszenia przez kontakt bezpośredni) do górnych dróg oddechowych, gdzie szybko atakują komórki błon śluzowych.
Dlatego też grypa jest chorobą bardzo rozpowszechnioną i praktycznie każdy, kto miał kontakt z chorym może się łatwo zarazić. Influenza virus atakuje głównie górne drogi oddechowe zakażając komórki błony śluzowej prowadząc ostatecznie do ich śmierci. Poza ustrojem wirusy są mało odporne na czynniki środowiskowe i szybko giną. Infekcja objawia się po 2-3 dniach, początkowo w postaci nieżytu górnych dróg oddechowych. Wirus namnaża się szybko w nabłonkach gardła, jamy nosowej i tchawicy. Pełny cykl rozwojowy wirusa odbywa się w ciągu 4-6 godzin. Po tym czasie z komórek zakażonych uwalniane są nowe wirusy, które mogą zakażać kolejne komórki. Od tego momentu człowiek staje się nosicielem wirusa mogącym zarażać kolejne zdrowe osoby.
Objawy grypy są wysoce nieswoiste, to znaczy wspólne dla wielu chorób, tak wirusowych jak też bakteryjnych. Nie pojawiają się one od razu po kontakcie z chorym gdyż musi upłynąć od jeden do sześciu dni od zakażenia (najczęściej dwa-trzy dni). Początkowo występują objawy ogólne w postaci kataru, stanu podgorączkowego, potem gorączki, bólu gardła, braku apetytu, utraty poczucia smaku i powonienia, niekiedy kaszlu, krwawienia z nosa, dreszczy, złego samopoczucia, bólu głowy, mięśni, stawów, bólu gałek ocznych. Objawy te nasilają się znacznie po około dwóch-trzech dniach od zakażenia. Czasem grypa objawia się bólami brzucha, nudnościami, zaczerwieniem twarzy, biegunką i wymiotami. Zaobserwować można zwolnienie pracy serca, niemiarowość, kłucie w sercu, przyśpieszenie oddychania. Gorączka trwa najczęściej trzy-cztery dni. Jednak przebieg grypy może być bardzo różny, od bezobjawowego, skąpo-objawowego, łagodnego do ostrego. U osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym objawy całkowicie ustępują po około tygodniu, jednakże u niektórych przez pewien czas może się jeszcze utrzymywać kaszel i uczucie zmęczenia. Należy pamiętać, iż bardzo wiele infekcji wirusowych i bakteryjnych ma bardzo podobne objawy. Niemniej jednak grypy nie należy lekceważyć, gdyż jej powikłania mogą być bardzo groźne. Do najczęstszych powikłań grypy należą: zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie ucha środkowego, zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie nerwów obwodowych, a nawet rdzenia kręgowego. Na szczęście do powikłań dochodzi dosyć rzadko, a to czy one wystąpią zależy w największym stopniu od nas samych, to znaczy, jeżeli nie zlekceważymy choroby to szanse na wystąpienie powikłań w bardzo dużym stopniu zminimalizujemy. Powikłania, jeżeli już wystąpią są najgroźniejsze dla: ludzi starszych, małych dzieci, chorych hospitalizowanych, osób chorujących na przewlekłe choroby układu oddechowego, układu krążenia, cukrzyków.
Na straży zdrowia naszego organizmu stoi układ odpornościowy (immunologiczny), który z czasem niszczy wszystkie wirusy. Tak więc nasz organizm potrafi sam zwalczyć chorobę jeżeli tylko system immunologiczny jest w pełni sprawny. Obniżenie odporności, czyli zaburzenie sprawności tego układu może być spowodowane przez szereg chorób jak na przykład: AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności), nowotwory, wiele chorób przewlekłych. Niższą odporność wykazują również osoby w podeszłym wieku, dlatego też powinny one szczególnie zwrócić uwagę na profilaktykę.
Leczenie grypy powinno być prowadzone pod kontrolą lekarza. Leczenie jest zwykle objawowe to znaczy preparatami niezwalczającymi wirusów. Najczęściej takie leczenie jest przy pomocy preparatów ogólnie dostępnych (bez recepty), a jego celem jest zmniejszenie uciążliwych objawów bólowych, gorączki, kaszlu, kataru i pozostałych. Najczęściej stosowane są do tego tak zwane niesteroidowe leki przeciwzapalne jak na przykład paracetamol (w preparatach handlowych takich jak: APAP, Panadol i innych), ibuprofen (w preparatach handlowych takich jak: Ibuprom i innych), kwas acetylosalicylowy (aspiryna) oraz preparaty złożone na przykład z dodatkiem substancji ułatwiających zasypianie czy łagodzących kaszel, katar. W cięższych przypadkach lekarz może przepisać lek przeciwwirusowy, który stosuje się ściśle według wskazań lekarza.
Profilaktyka. Należy zminimalizować ryzyko zachorowania na grypę. Przede wszystkim należy unikać miejsc publicznych podczas epidemii grypy, unikać kontaktu z chorymi, często myć ręce i nie dotykać okolic ust i nosa brudnymi rękoma. To pozwoli zmniejszyć ryzyko zachorowania. Jednak nie są to metody wysoce skuteczne w walce z grypą. Najskuteczniejszym zabezpieczeniem są szczepionki przeciw grypie. Można je stosować u większości osób. Osoba chcąca się zaszczepić powinna przedyskutować ewentualne szczepienie ze swoim lekarzem rodzinnym, gdyż to on powinien zadecydować o tym, czy dana osoba może być szczepiona, o wyborze szczepionki i ewentualnych przeciwwskazaniach. Nie można samemu kupić szczepionki i jej zastosować. Pomimo faktu, iż szczepionki przeciwko grypie w większości przypadków są bezpieczne w użyciu zawsze lekarz decyduje, kto powinien być szczepiony, gdyż istnieją pewne przeciwwskazania do szczepienia jak na przykład: choroby układu oddechowego, niedobory odporności i inne. Szczepienie zawsze powinno odbywać się pod kontrolą lekarza, ponieważ mogą wystąpić (bardzo rzadko) groźne powikłania alergiczne na przykład tak zwany wstrząs anafilaktyczny zagrażający zdrowiu i życiu szczepionej osoby. Niemniej jednak większe jest ryzyko wystąpienia drobnych objawów niepożądanych niż samego wstrząsu. Do takich objawów należą między innymi: złe samopoczucie, gorączkę, zaczerwienienie i bolesność w miejscu szczepienia. Objawy te z reguły ustępują w ciągu dwóch dni. Szczepienia przeciwko grypie nie zabezpieczają jednak całkowicie i na zawsze przed grypą, ponieważ wirus grypy bardzo często zmienia swoją budowę w skutek mutacji, co sprawia, że nasz układ odpornościowy za każdym razem musi walczyć na nowo z wirusem i za każdym razem objawy są podobnie nasilone. Częste zmiany strukturalne wirusa grypy sprawiają, iż szczepienia przeciw grypie muszą być powtarzane co roku w okresie od końca lata do początku listopada. W zdecydowanej większości przypadków szczepienie jest bardzo skuteczne, jednakże może się zdarzyć, że niektóre osoby nie zareagują na szczepionkę wytworzeniem odporności przeciwko wirusowi grypy. Takie osoby niestety zachorują, ale przebieg choroby będzie znacznie łagodniejszy i krótszy.
Szczepionka przeciw grypie zawiera najczęściej tylko fragmenty wirusa, dlatego też nie można zachorować na grypę z powodu szczepienia. Dzieci mogą być szczepione przeciwko grypie już od szóstego miesiąca życia. Grypy nie leczy się antybiotykami, ponieważ antybiotyki są lekami zwalczającymi bakterie, natomiast grypa jest chorobą wirusową. Na grypę możemy chorować nieograniczoną ilość razy w życiu, co jest związane ze zmianami strukturalnymi wirusa w skutek mutacji.
Literatura:
"Mikrobiologia" G. Virella
http://laekbw.arzt.de/
