Dla większości dóbr na rynku zmiana ceny wpływa na wielkość popytu. Zgodnie z prawem popytu wielkości te są odwrotnie proporcjonalne. Oznacza to, że wzrost ceny produktu powoduje spadek wielkości popytu na niego, zaś spadek ceny wywołuje zwiększenie wielkości popytu. Ilustruje to krzywa popytu, która jest funkcją malejącą ceny (na rysunku poniżej).
Elastyczność cenowa popytu mierzy zmianę wielkości popytu na dany produkt, wywołaną zmianą jego ceny. Znajomość elastyczności pozwala przewidzieć reakcję rynku na zmianę ceny. Oczywiście zmiany te nie muszą być proporcjonalne (i najczęściej nie są).
Elastyczność cenową popytu na dobro X oblicza się według następującej formuły:
Elastyczność popytu może przyjmować wielkość od zera do nieskończoności. Ze względu na wartość elastyczności wyróżnia się:
- popyt elastyczny - kiedy elastyczność popytu na dane dobro jest większa od 1 (E>1), oznacza to, że niewielka zmiana ceny wywołuje dużą zmianę wielkości popytu; krzywa popytu w takiej sytuacji jest nachylona łagodnie (blisko poziomej kreski); przykładem są meble, samochody i inne dobra o charakterze bardziej luksusowym;
- popyt proporcjonalny - kiedy elastyczność popytu na dane dobro wynosi 1 (E=1), oznacza to, że zmiana ceny wywołuje dokładnie taką samą procentową zmianę w wielkości popytu;
- popyt nieelastyczny - kiedy elastyczność popytu na dane dobro jest mniejsza od 1 (E<1), oznacza to, że określona zmiana ceny wywołuje stosunkowo mniejszą zmianę wielkości popytu; krzywa popytu w takiej sytuacji jest bliska pionowej kreski, przykładem są artykuły żywnościowe i odzież;
- popyt doskonale nieelastyczny - kiedy elastyczność popytu wynosi 0 (E=0), oznacza to, że zmiany ceny nie wywołują zmian w wielkości popytu, krzywa popytu jest wtedy pionowa; przykładem takiego dobra jest insulina - produkt niezbędny dla odbiorcy.
Znajomość elastyczności cenowej popytu na nasze wyroby jest bardzo istotna. Pozwala tak kalkulować zmiany ceny, by uzyskiwać maksymalne przychody
Elastyczność cenowa popytu zależy od wielu czynników, m.in. od:
- obecności bliskich substytutów - jeśli dobro nie ma wielu substytutów, jego popyt będzie nieelastyczny;
- udziału wydatków na dany produkt w dochodzie kupującego - jeśli udział wydatków na dany wyrób jest nieznaczny, to zmiana jego ceny nie odbije się znacząco na budżecie kupującego, a więc popyt na nie będzie nieelastyczny;
- charakteru dóbr - popyt na dobra pierwszej potrzeby (niezbędne dla kupującego) jest nieelastyczny, zaś popyt na dobra luksusowe jest bardzo elastyczny;
- ceny dóbr komplementarnych
- czasu - im więcej czasu ma konsument (przede wszystkim na poszukiwanie substytutów lub zmianę przyzwyczajenia), tym bardziej elastyczny staje się popyt na dane dobro.
Oprócz cenowej elastyczności występuje też mieszana (krzyżowa) elastyczność popytu. Obrazuje ona zależność między ceną jednego dobra a wielkością popytu drugiego dobra. Jej wartość informuje o tym, czy dane dobra są dla siebie substytutami czy dobrami komplementarnymi, czy też może są niezależne.
Oblicza się ją dzieląc procentową zmianę wielkości popytu na jedno dobro przez procentową zmianę ceny drugiego dobra. Jeżeli wartość elastyczności mieszanej jest ujemna, oznacza to, że analizowane dobra są komplementarne. Jeśli zaś wartość elastyczności mieszanej jest dodatnia, to mamy do czynienia z dobrami substytucyjnymi.
