„Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko. Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu, Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce. Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu! Miej serce i patrzaj w serce!”

Zadanie:

Udowodnij programowy dla romantyzmu charakter tych słów. Uwydatnij różnice między oświeceniowym racjonalizmem a romantyczną uczuciowością.

(Programowy, czyli przedstawiający zasady. W tym przypadku pokazujący motywy charakterystyczne dla romantyzmu)

Autorem ballady pt. „Romantyczność” jest Adam Mickiewicz. Przez cały utwór jest jedynie obserwatorem, który przytacza wypowiedzi postaci. Ujawnia się w końcowych partiach tekstu. Wypowiadając właśnie te słowa, zajmuje zdecydowane stanowisko ideowe. Solidaryzuje się z tłumem, tak jak oni wierzy dziewczynie, że widzi zmarłego Jasia i jej współczuje. Przeciwstawia się natomiast starcowi, deklarującemu poglądy rozumowe, typowe dla oświecenia (racjonalizm oświeceniowy).

Starzec postrzega dziewczynę jako osobę obłąkaną, a jako argumenty dla swej postawy przywołuje typowo oświeceniowe atrybuty - „szkiełko i oko”. Można by rzec, że Adam Mickiewicz oświadcza i wprost deklaruje, że „czucie i wiara” silniej do niego przemawiają. Są one symbolami epoki romantycznej i niestety zostają odrzucone przez ludzi oświecenia. Pisarz wie, że człowiek nie żyje tylko rozumem, ale także uczuciami. Oskarża starca, iż zna „martwe prawdy” - w przeciwieństwie do „prawd żywych” martwe symbolizują racjonalizm oświeceniowy (są pozbawione uczuć). Kto zna tylko prawdy martwe, czyli kieruje się w życiu wyłącznie rozumem, ten nie może spodziewać się żadnych cudów. („nie obaczysz cudu”). Chodzi o to, że te pierwsze umożliwiają przeniknięcie duchowego świata, odkrycia w nim metafizyki. Te drugie dotyczą jedynie namacalnej rzeczywistości, a przez to są uboższe i ograniczone.

Ostatni wers oznacza, że w życiu należy kierować się także uczuciami, bowiem nie wszystko można wyjaśnić za pomocą rozumu (racjonalnie). To polecenie, ten nakaz staje się mottem i zapoczątkowuje w Polsce epokę romantyzmu.