1. TERMINY OPISUJĄCE KULTURĘ ŚREDNIOWIECZA:
Teocentryzm - uważanie Boga za centrum zainteresowań (Ad maiorem Dei gloria - wszystko ku powiększeniu chwały Boga);
Teologia - nauka o rzeczach Boskich, uważana na królową nauk
Scholastyka - tzw. szkolna filozofia; próba uzgodnienia wiary i rozumu, uzasadnianie prawd wiary na drodze logiki.
Uniwersalizm chrześcijański - cecha średniowiecznego uniwersum, poczucie przynależności do wspólnoty wierzących, wyznających te samy prawdy i zasady moralne.
Symbolika i numerologia - przekonanie o szczególnym porządku świata, w którym każdy element ma ukryte znaczenie i przypisaną mu liczbę.
Wzorce parenetyczne (średniowieczne wzorce osobowe):
- święty - asceta (św. Aleksy, św. Szymon Słupnik),
- rycerz (Roland, Zawisza Czarny; ideały: honor, wiara w Boga, wierność, męstwo),
- władca (Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty opisani przez Gala Anonima);
2. UTWORY - BOHATEROWIE, WAŻNE MOTYWY
:
Krąg celtycki: cykl arturiański (Król Artur, królowa Ginewra, sir Lancelot), Pieśń o Rolandzie (motyw heroicznej śmierci rycerza Rolanda), Tristan i Izolda (motyw niezwyciężonej miłości przeciwstawionej honorowi rycerskiemu)
Krąg germański: opowieści o Nibelungach
Hiszpania: Pieśń o Cydzie (rycerz Cyd)
Ruś: Słowo o wyprawie Igora (tekst nie pochodzi ze Średniowiecza, ale wzorowany jest na dawnych podaniach)
Polska: Zawisza Czarny, pojawia się w kronikach
Italia: Boska komedia Dantego Alighieri (alegoryczna wędrówka człowieka i jego wyobrażenia eschatologiczne - związane z tym, co jest po śmierci)
Hagiografia (żywoty świętych):
Legenda o św. Aleksym (pochodzi z terenów Syrii, ideał skrajnej ascezy),
Kwiatki Św. Franciszka (ideał wiary radosnej, harmonii)
Liryka średniowieczna
a/ religijna - Bogurodzica, Lament Świętokrzyski (liryka maryjna)
Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią (polski przykład motywu tańca śmierci)
b/ świecka - O zachowaniu się przy stole (utwór dydaktyczny, scenka obyczajowa)
Satyra na leniwych chłopów, Pieśń o zabiciu Jędrzeja Tęczyńskiego (zapisy ówczesnych konfliktów społecznych, stanowych)
Formy teatralne:
Moralitety - alegoryczne przedstawienia życia człowieka, które miały ukazać prawą drogę Chrześcijanina.
misteria - dramaty oparte na historiach biblijnych
dramaty liturgiczne - przedstawienia odgrywane w Kościołach w okresach Świątecznych
3. ŚREDNIOWIECZNE SENTENCJE
Cokolwiek czynisz, dobrze czyń i bacz końca Quidqvid agis, prudenter agas et respice finem!
Żadna władza nie jest pewna, o ile nie upewnia ją przychylność obywateli Nullum est imperium tutum nisi benevolentia menitum
(O człowieku) Niespełna rozumu Non compos mentis
Pamiętaj o śmierci Memento mori
4. STYLE ARCHITEKTONICZNE
X-XIII Styl romański: duże, kamienne budowle o funkcjach obronnych, zaprojektowane na planie kwadratu lub koła, z półokrągłymi sklepieniami, bardzo dekoracyjnymi portalami, raczej ciemne z powodu małych okien.
Przykłady: katedra Notre Dame w Paryżu, katedra w Pizie, kościół św. Andrzeja w Krakowie
XII-XVI Styl gotycki: jasne, strzeliste budowle, oparte na planie krzyża, z charakterystycznymi oknami witrażowymi, sklepienia (ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie).
