Miłość to temat dominujący w literaturze romantycznej, szczególne w literaturze zachodniej, ponieważ polski romantyzm miłość romantyczną, wzniosłe uczucie do kobiety, oparte na braterstwie dusz, dosyć szybko zastąpił równie silnym i niszczącym uczuciem do zniewolonej ojczyzny. Wzór miłości romantycznej stanowiło dzieło Goethego "Cierpienia młodego Wertera" Werter jest typowym romantycznym kochankiem, wrażliwym, bardzo introspektywnym. Jego uczucia poznajemy za pośrednictwem listów, jaki pisał do przyjaciela, Werter analizuje w nich najdrobniejsze drgnienia swej duszy. Tworzy zapis swej miłości, odnotowuje każdy symptom, który mógłby świadczyć o wzajemności ze strony Lotty. Jednak to nie brak wzajemności przesądza o osie kochanka, lecz okoliczności zewnętrze - Lotta złożyła swej matce, która spoczywała już na łożu śmierci, ze wyjdzie za innego. Kiedy poznaje Wertera jest już za późno, wola zmarłej matki musi zostać wypełniona. Zrozpaczony kochanek, nie mogąc znieść życia u boku ukochanej kobiety, kiedy ona jest przeznaczona innemu, odbiera sobie życie. Jego konanie trwa długo, umiera w strasznych męczarniach, nawet śmierć przysporzyła mu dodatkowych cierpień. Powieść Goethego stała się znana na całym świecie, otworzyła nową epokę, okazał się tym, na co czekała publiczność czytelnicza. Wertep stał się symbolem i wzorem romantycznego kochanka. Nieco inny typ bohatera stworzył Byron w swojej powieści poetyckiej "Giaur" kreując bohatera aktywnego, silnego i tajemniczego. Tytułowy Giaur, utraciwszy swą ukochaną, szuka zemsty na jej oprawcy. Jego życie również straciło sens, ale ni szuka ukojenia w śmierci tylko w zemście.
Te dwa wzory ukształtowały sposób przedstawiania miłości, dały początek modelowi romantycznej miłości, który potem doczekał się wielu realizacji. Ważnym źródłem i wzorem były także tragedie Szekspira. Angielski dramaturg już w XVI wieku tworzył dzieła z ducha romantyczne. W Polsce pierwsze realizacje motywu miłosnego w konwencji romantycznej miały miejsce w "Balladach i romansach" Mickiewicza, gdzie potęga uczucia łączącego dwojga ludzi jest większa niż śmierć. Oszalała Karusia widzi swojego zmarłego ukochanego, który nawet po śmierci jest jej oddany i pragnie jej obecności.
Jednak, jak zaznaczałem na początku, polski romantyzm poszedł własną drogą, znacznie częściej polemizując z ideałem takiej miłości, niż go opiewając. Miłość dwojga kochanków coraz rzadziej stanowi główny temat utworów, występuje raczej jako przeciwwaga prawdziwie wzniosłego uczucia, jakim jest patriotyzm. Tak jest na przykład w "Konradzie Wallenrodzie" Adama Mickiewicza. Tytułowy bohater odnajduje te właściwą, jedyną kobietę, nawet ja poślubia, ale na drodze ich wspólnego szczęścia stoi tragedia ojczyzny. Bohater poświęca więc szczęście u boku kochanki i oddaje swe życie w walce o wolność Litwy.
Znamienny zwrot w kreacji bohatera romantycznego następuje w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza, kiedy to romantyczny kochanej Gustaw, przemienia się w patriotę Konrada. Ta symboliczna scena doskonale streszcza przemiany polskiego ideału miłości romantycznej.
