A
akapit - wcięcie w tekscie, rozpoczynające nową myśl.
akcja - ciąg zdarzeń prowadzących do celu.
aforyzm - zwięzłe, błyskotliwe sformułowanie ogólnej myśli (maksyma, sentencja)
anafora - środek poetycki, rozpoczynanie wersów tym samym wyrazem, literą (w ten sam sposób)
antyteza - zestwienie przeciwstawnych znaczeniowo części zdania
apostrofa - bezpośredni zwrot do osoby, pojęcia, zjawiska
archaizm - wyraz już nie używany
absurd - niedorzeczność
B
baśń - gat. epiki zawierający elementy fantastyczne, ukazujące walkę dobra ze złem.
bajka - gat. epiki, utwór wierszowany, których bohaterami są zwierzęta, przedmioty, rośliny o cechach ludzkich, zakończony morałem.
ballada - gat. epiki, dłuższych rozmiarów, o nastroju tajemniczości, grozy, ma elementy fantastyczne, oparta na wierzeniach ludowych.
biografia - opis czyjegoś życia
bohater dynamiczny - ulega przeobrażeniom
bohater statyczny - nie ulega przeobrażeniom
C
charakterystyka bezpośrednia-gdy narrator jej dokonuje
charakterystyka pośrednia-gdy czytelnik jej dokonuje
D
dramat właściwy- (dramat obyczajowo-psychologiczny) np. Niemcy, dramat o zwartej kompozycji i wyrazistej akcji
didaskalia-tekst poboczny dramatu
dźwiękonaśladownictwo (onomatopeja)- odtworzenie zjawisk akustycznych za pomocą dźwięków mowy: głosek, słów
dziennik- zbiór różnych zapisków, oznaczonych datami, tworzonych dzień po dniu
E
epika-jeden z trzech rodzajów literackich. cechuje go obecność narratora i ukształtowanie fabuły
elegia - gat. liryki będący utworem żałobnym, pisanym na cześć osoby bliskiej lub znanej
epifora - środek poetycki, kończenie wersów w ten sam sposób
epitet - wyraz eksponujący cechę przedmiotu, osoby, pojęcia
eufenizm - złagodzenie wyrażenia np. głupi - nie mądry
elipsa-opuszczenie części wypowiedzi
epilog-końcowa część utworu/dopowiedzenie
eponim - wyraz lub zwrot pochodzący od imion i nazwisk, a także od nazw miejscowości, regionów i krajów.
etymologia wyrazów = pochodzenie wyrazów.
epopeja-dłuższych rozmiarów utwór epicki ukazujący przekrój danego społeczeństwa w ważnym dla niego momencie dziejowym, na tle istotnych wydarzeń historycznych.
F
fabuła-splot wątków i motywów utworu, powiązanych następstwem w czasie
fikcja-zmyślenie
fantastyka-nieprawdopodobieństwo
felieton-swobodna wypowiedź, często satyryczna, na aktualne tematy, w odcinkach
fraszka - krótki utwór, żartobliwy lub refleksyjny, wierszowany, w tytule ma przyimki na, do, o.
fraza-związek frazeologiczny posiadający odmienioną formę czasownika.
frazeologia-połączenie stałe wyrazów
G
groteska - wyolbrzymienie, przejaskrawienie rzeczywistości, graniczące z absurdem.
H
hymn- gat. liryki wierszowany, adresowany do Boga, bóstwa, o charakterze dziękczynnym
hiperbola- opis osoby, zjawiska, przedmiotu, który wyolbrzymia
humoreska- krótkie opowiadanie o żartobliwej treści, zakończone pointą
Epoki literackie:
1.Starożytność
2.Średniowiecze
3.Renesans (Odrodzenie)- XVI wiek
4.Barok- XVII wiek
5.Oświecenie- XVIII wiek
6.Romantyzm-1822-1863
7.Pozytywizm-1863-1890
8.Młoda Polska-1890-1918
9.20-lecie międzywojenne-1918-1939
10.Okres wojny i okupacji-1939-1945
11.Współczesność
R
recenzja-opinia o czymś
refren-powtarzająca się część tekstu
reazilm- ukazanie rzeczywistości
rym-współbrzmienie końcowych części wyrazu.
rytm- melodia wiersza polegająca na powtarzaniu się stałych elementów, sylab, wersów
reportaż-utwór publicystyczny stanowiący wiarygodne sprawozdanie z autentycznych wydarzeń
S
satyra - ukazanie rzeczywistości w tzw. "krzywym zwierciadle". Ośmieszenie panującej mody, zwyczajów.
sonet- gat. liryki o układzie wersów 4433
symbol-znak ukrytych treści
scena w dramacie-część aktu w dramacie związana z ilością osób
strofa-układ wersów w wierszu
Ś
średniówka-przedział na oddech
świat przedstawiony-wszystkie ukazane w utworze zjawiska będące przedmiotem narracji
T
tekst główny - wszystkie wypowiedzi postaci dramatu: ich dialogi i monologi
tekst poboczny - didaskalia- wszystkie wskazówki, uwagi autora dotyczące sposobu inscenizacji
tren - gat. liryki, utwór żałobny, pisany na cześć bliskiej osoby lub znanej, wychwalający zalety zmarłego
tragedia - utwór dramatyczny wywodzący się z antyku, kończący się śmiercią głównego bohatera, wierszowany
U
uosobienie - personifikacja - nadanie cech ludzkich
W
wątek-wyobrażenia związane z 1 bohaterem
wyrażenie - zw. frazeologiczny nie posiadający czasownika
wiersz biały-bezrymowy
wolny-zostały w nim odrzucone wszelki rygory wiersza regularnego
ciągły-stychiczny - jego wersy nie zostały połączone w strofy
stroficzny-wersy nie zostały połączone w strofy
sylabiczny-zbudowany z wersów o jednakowej liczbie sylab
sylabotoniczny-w wersie: jednakowa liczb sylab i stały rozkład sylab akcentowanych
wykrzyknienie-środek poetycki polegający na zdaniu wykrzyknikowym
wywiad-przeprowadzenie rozmowy ze znaną osobą na konkretny temat
Z
zwrot-związek frazeolog posiadający czasownik w bezokoliczniku
zw. frazeologiczne - stałe połączenie wyrazów
złota myśl -sentencja - zwięzłe błyskotliwe sformułowanie jakiejś myśli
inwokacja-rozbudowana apostrofa
ironia-ukryta drwina w wypowiedzi pozornie dodatniej
K
komedia-ma dobre zakończenie dla bohaterów głównych
komizm-sprzeczność między naszymi oczekiwaniami a rzeczywistością
kontrast-przeciwieństwo
L
liryka-jeden z trzech rodzajów literackich;
rezygnacja z fabuły zastępuje ją monolog
(podmiot liryczny ,bohater liryczny)
legenda-opowieść o przeszłości z elementami fantastyki(odwołuje się do rzeczywistych miejsc i zdarzeń) inaczej podanie
M
mit - gat. epiki oparty na wierzeniach starożytnych greków i rzymian, bohaterami są bogowie
motyw-element świata który powtarza się w wielu utworach
metafora-przenośnia
mowa zależna-jest w formie zdań złożonych podrzędnie, jest przekształceniem czyichś słów we własną wypowiedź
mowa niezależna-ma formę dialogu i jest dosłownym przytoczeniem czyichś słów
mowa pozornie zależna-występuje w tekstach narracyjnych. Posiada formę III os i zbliżona jest do opisu przeżyć wewnętrznych.
morał-myśl wynikająca z tekstu
makaronizmy-charakterystyczne dla epoki baroku i częściowo oświecenia wtrącenia zwrotów i wyrażeń łacińskich w polskie zdania.
N
narracja-opowiadanie
narrator wszechwiedzący-dysponuje pełną i wiarygodną wiedzą na temat świata przedstawionego
nowela - gat. epiki jednowątkowy o wyraźnie zaznaczonym punkcie kulminacyjnym i jednoznacznym zakończeniu
O
opowiadanie - gat. epiki ma formę luźnej kompozycji, jednowątkowym bez wyraźnego punktu kulminacyjnego i bez jednoznacznego zakończenia
opis sytuacji-forma pośrednia między opisem a opowiadaniem
ożywienie-nadanie cech ludzkich
oksymoron- środek poetycki, obejmujący dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy np. gorący lód.
P
przeżycie wewnętrzne-inaczej stan psychiczny, to utrzymujący się przez jakiś czas (minuta-tydzień) ogólny stan uczuciowy, charakteryzujący się przewagą uczuć pewnego rodzaju i charakterystycznym sposobem reagowania na bodźce.
powieść - gat. epiki wielowątkowy
pamiętnik-osobiste zapisy (utwór opisujący wydarzenia współczesne autorowi, takie w których sam uczestniczył lub których był świadkiem)
parafraza-omówienie tekstu
pieśń- gat. liryki, wierszowany, liczne powtórzenia, wyraźny rytm
podmiot liryczny-stworzona przez autora fikcyjna postać przedstawiająca w utworze lirycznym własne przeżycia, refleksje, doznania, wrażenia, oddająca własną wizję świata
porównanie-na zasadzie podobieństwa ("jak, jakby")
przypis-to dopisek do tekstu, wyjaśnienie jego źródła umieszczony u dołu strony
pytanie retoryczne-takie na które nie oczekujemy odpowiedzi
prolog-początkowa część utworu
przenościa- metafora
proza-teksty pisane mową niewiązaną (epika)
punkt kulminacyjny-moment w którym napięcie akcji jest szczególnie wysokie, a istniejący konflikt ulega szczytowemu zaostrzeniu
poakcja- wprowadzona do utworu informacja o dalszych dziejach postaci
przedakcja- informacje o wydarzeniach poprzedzające moment zawiązania akcji
peryfraza - środek poetycki, zastąpienie 1 wyrazu kilkoma
podanie=legenda
przemówienie-wystąpienie 1 osoby mające na celu zwrócenie uwagi słuchaczy na podejmowane tematy czy opisywane zjawiska
przerzutnia-połączenie w liryce w jedną całość dwóch kolejnych wersów
posłowie-dopowiedzenie do tekstu, końcowa cześć utworu
przedmowa-przed utworem, początkowa cześć utworu
