"Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 we dwunastu księgach wierszem" Adama Mickiewicza to epopeja narodowa. Mickiewicz pracował nad "Panem Tadeuszem" w 1832 roku we Francji. Dwanaście ksiąg zostało ukończonych na początku 1834 roku. Akcja utworu rozpoczyna się wraz z przyjazdem tytułowego bohatera do Soplicowa. Trwa od piątkowego popołudnia do wtorku, latem 1811 roku oraz obejmuje dwa wiosenne dni roku następnego. Pojawiają się również retrospekcje, wspomina się Konstytucję 3 maja, legiony Dąbrowskiego we Włoszech, Konfederację targowicką, Powstanie kościuszkowskie i Pochód Wielkiej Armii Napoleona na Rosję. Wydarzenia rozgrywają się na Litwie, w Soplicowie, zamku Horeszków, zaścianku Dobrzyńskich. Mickiewicz czyni Soplicowo centrum polszczyzny. Sędzia ceni staropolską grzeczność, tradycje.

"Takie były zabawy, spory w one lata

Śród cichej wsi litewskiej, kiedy reszta świata

We łzach i krwi tonęła, gdy ów mąż, bóg wojny,

Otoczon chmurą pułków, tysiącem dział zbrojny,

Wprzągłszy w swój rydwan orły złote obok srebrnych,

Od puszcz libijskich latał do Alpów podniebnych,

Ciskając grom po gromie: w Piramidy, w Tabor,

W Marengo, w Ulm, w Austerlitz. Zwycięstwo i Zabor

Biegły przed nim i za nim. Sława czynów tylu,

Brzemienna imionami rycerzy, od Nilu

Szła hucząc ku północy, aż u Niemna brzegów

Odbiła się, jak od skał, od Moskwy szeregów,

Które broniły Litwę murami żelaza

Przed wieścią dla Rosyi straszną jak zaraza."

Mickiewicz przedstawił w utworze stary szlachecki świat, zaprezentował wiele obyczajów staropolskich związanych ze środowiskiem ziemiańskim. Poeta podkreślił przywiązanie szlachty do tradycji, starych obyczajów. Mickiewicz ukazał obrazy z życia szlachty i magnaterii polskiej, to jak żyli Polacy na przełomie wieków. Poeta ukazał przekrój polskiego społeczeństwa przełomu wieków XVII i XIX. Arystokrację reprezentują Hrabia i Stolnik Horeszko, średnią szlachtę- Sędzia, Soplica, Tadeusz, Podkomorzy i Telimena, szlachtę zaściankową- Dobrzyńscy, szlachtę zubożałą- Wojski, Gerwazy i Protazy. Obraz Soplicowa jest sielankowy. Mickiewicz przedstawił obyczaje i zwyczaje panujące w Soplicowie. Uczty staropolskie, wieczerze były najważniejszymi wydarzeniami tamtych lat, zachowywano porządek sadzania gości za stołem na wyznaczonych miejscach według wieku i urzędu. Na ucztach nie mogło zabraknąć jedzenia, a najważniejszą potrawą był chłodnik. Były tańce i toasty. Należało usługiwać damom i zabawiać je rozmową, prowadzono dyskusje. Sędzia jako gospodarz dbał o zachowanie obyczajów przy stole. Jedną z ulubionych rozrywek szlachty były polowania. Polowano na grubego zwierza, ważne było ustawienie myśliwych na odpowiednich miejscach i gra na rogu, obwieszczająca koniec polowania. Po polowaniu był czas na dyskusje i na gotowanie bigosu. Chętnie uczestniczono w grzybobraniach, które były ulubioną rozrywką ziemiaństwa. Uczestnicy grzybobrania ubrani byli w specjalne stroje. Dwór w Soplicowie został ukazany jako ostoja szczęścia i porządku. Sędzia zachowuje polskie tradycje, jest patriotą. Sędzia Soplica to wzorowy ziemianin, jest przywiązany do dawnych obyczajów, tradycji. Jest patriotą, wyznaje zasady etykiety, tradycyjnych norm, zasady zachowania się w rożnych sytuacjach. Młodzież wychowuje się w duchu patriotyzmu. Mickiewicz ukazał piękne krajobrazy, ogrody, lasy. Szlachecki majątek Soplicowo jest ostoją tradycji, obyczajów, jest centrum polszczyzny. Na ścianach wiszą portrety sławnych Polaków, zegar wygrywa o pełnych godzinach melodię "Mazurka Dąbrowskiego". Szlachta w obliczu zagrożenia potrafi się zjednoczyć i walczyć o ojczyznę. Epopeja jest skarbnicą wiedzy o obyczajach i kultywacją szlacheckiej tradycji. Wzorem patrioty jest Sędzia, wzorem cnót szlacheckich jest tytułowy Pan Tadeusz. Najważniejszy w utworze jest patriotyzm bohaterów i staropolska gościnność, a także możliwość pogodzenia się w chwili zagrożenia i niebezpieczeństwa ze strony wroga. "Pan Tadeusz" to hołd złożony ojczyźnie przez Mickiewicza.