I. Geneza utworu

1. Pomysły czerpane z lektury książek pochodzących z czasów starożytnych - znaczny wpływ miała tu znajomość tekstów Tacyta.

2. Liczne podróże Sienkiewicza do Rzymu i odwiedziny w słynnych z historii miejscach; wędrówki po katakumbach, w których odbywały się nabożeństwa; kult dla postaci związanych z kulturą śródziemnomorską oraz zachwyt nad światem antycznym.

3. Chęć zderzenia ze sobą dwóch odmiennych światów: odchodzącego powoli w przeszłość pogańskiego świata antycznego oraz nowego, rodzącego się świata chrześcijan.

4. Poszukiwanie analogii pomiędzy prześladowaniami pierwszych chrześcijan za czasów Nerona a prześladowaniem, któremu podlegali Polacy w okresie zaborów.

II. Tło historyczne powieści

1. Czasy starożytne; okres panowania Nerona i prześladowań pierwszych chrześcijan. Czas akcji powieści: 63-66 r. n. e., epilog: (śmierć Nerona) - 68 r. n . e.

2. Obecność postaci historycznych: Neron, Seneka, Tigellin, Petroniusz, Poppea, apostołowie Piotr i Paweł.

3. Główne i najważniejsze wydarzenia historyczne, o których czytamy w utworze, to pożar Rzymu oraz męczeństwo chrześcijan.

III. Starożytny świat pogański

1. Przedstawienie świata starożytnych Rzymian jako wszechmocnego, groźnego imperium, odznaczającego się, mimo wszystko, wspaniałą, bogatą kulturą. Jest to świat, któremu zawdzięczamy znakomite pomniki architektury, arcydzieła literatury, podstawy filozofii i prawa.

3. Imponujący przepych i bogactwo.

4. Czasy niewolnictwa i wyzysku, licznych wojen oraz okrutnych rzezi.

5. Reprezentanci świata pogańskiego: Neron, Petroniusz, Chilon, Tigellin, Poppea oraz (do czasu swojego nawrócenia) Winnicjusz.

6. Życie pogan ukazane przez pryzmat rozpusty, nierzadko wyuzdane i ukierunkowane przede wszystkim na pomnażanie dóbr materialnych.

7. Schyłek epoki i związany z nim dekadentyzm, rozpad wartości etycznych.

VI. Świat chrześcijański

1. Świat skromny, niepozorny i dostępny tylko dla nielicznych, zaufanych ludzi.

2. Wspaniałe obrzędy, ukazujące, że miłość do Boga nie wiąże się z wykonywaniem pustych gestów (jak to bywało w przypadku rytuałów pogańskich); wyrażające tęsknotę za Bogiem jako Ojcem.

3. Dążenie do tego, by wszyscy ludzie byli wolni i równi wobec siebie, mieli takie same prawa i nikt nie był wywyższany ponad innych.

4. Najważniejsi przedstawiciele świata chrześcijańskiego: Kallina (Ligia), Ursus, Aulus Placjusz, apostołowie Piotr i Paweł oraz (po pewnym czasie, w okresie nawrócenia) Winnicjusz.

5. Życie chrześcijan prezentowane jak skromne i oparte głównie na wierze oraz miłości, koncentrujące się na Boskich przykazaniach.