ZDANIE jest podstawową jednostką procesu komunikacji, zbudowane jest z kilku elementów składowych. Są to:
ORZECZENIE wyrażane czasownikiem w formie osobowej albo jako związek łącznika i orzecznika, który wyraża czynność, proces lub stan określony przez zdanie. Łącznikiem nazywamy osobową formę czasownika "być", "stać się", "zostać", a orzecznikiem - rzeczownik w narzędniku albo przymiotnik, liczebnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek w mianowniku.
PODMIOT wyrażany jest przez rzeczownik lub zaimek określający czynność, poddający się procesowi albo będący w stanie opisywanym przez orzeczenie. Zwykle występuje w formie mianownika, sporadycznie w formie dopełniacza - kiedy orzeczenie jest wyrażane poprzez "nie ma" albo formy odmienne czasowników "wystarczać", "brakować", "przybywać", "ubywać". Używane są także inne części mowy.
- Piszący zachowywali się spokojnie.
- Spragniony szukał wody.
- One tego nie zrobiły.
- Druga była zawiedzona.
- Krzyczeć jest niegrzecznie
Podmiot może być domyślny - da się go określić na podstawie zdania: "Mają słuszność".
Wyróżniamy też zdania bezpodmiotowe: "Kusi nas".
PRZYDAWKA wyrażana jest rzeczownikiem w formie innej niż mianownik, przymiotnikiem albo liczebnikiem, który określa cechy podmiotu - "piękny dom".
OKOLICZNIK charakteryzuje okoliczności zdarzenia opisanego przez orzeczenie - "spacerował w nocy".
DOPEŁNIENIE wyrażane jest rzeczownikiem opisującym orzeczenie, odpowiada na pytania przypadków, oprócz mianownika i wołacza - "piszę ołówkiem".
ZDANIA ZŁOŻONE PODRZĘDNIE:
- przydawkowe,
- dopełnieniowe,
- okolicznikowe,
- podmiotowe,
- orzecznikowe - występuje w zdaniu z orzeczeniem imiennym.
Zdanie podrzędne odpowiada na pytania takie jak przydawka, dopełnienie, okolicznik, podmiot albo orzecznik. Szczególny typ zdania podrzędnego to wypowiedzenie rozwijające: Weszliśmy do pokoju Mateusza, z którego szybko wybiegli. W tym wypadku zdanie podrzędne nie ma za zadanie określić pokoju, ale prowadzić nową informację.
Zdanie zawierające więcej niż dwa orzeczenia jest zdaniem wielokrotnie złożonym.
