Położenie geograficzne

Gmina Ujsoły położona jest w powiecie żywieckim (województwo śląskie) na pograniczu dwóch pasm górskich w Beskidzie Żywieckim: Wielkiej Raczy i Rycerzowej oraz Pilska i Lipowskiej, w dolinie rzeki Ujsoły i jej dopływów. Jest to teren typowo górski.. Wieś Ujsoły leży na wysokości 540-600 m n.p.m. Około 80% powierzchni gminy przypada na lasy, w których reprezentowany jest głównie świerk z domieszką buka i jodły. Malowniczo położona wieś Ujsoły przyciąga swoim urokiem, a przez niektórych nazywana jest "perłą żywiecczyzny".

Fragment Beskidu Żywieckiego -Położenie Ujsoł

Źródło: Beskidy - Wydawnictwo Pascal 2002

Historia regionu

Wieś Ujsoły założyli prawdopodobnie pasterze wołoscy. Pierwotna nazwa "U Soły" wywodzi się od położenia pierwszych zagród nad rzeką Sołą. Gdy po rozbiorach, zaborcy zmienili nazwę na "Uj Soła", co po węgiersku znaczy Nowa Soła. Istnieje również hipoteza, która tłumaczy, że "sol" oznacza po wołosku glebę, rolę, a "sola" - działkę, parcelę. Wówczas nazwę Ujsol można odczytać jako węgiersko-wołoski wyraz oznaczający "Nową Rolę" czy "Nową Osadę". Ostatecznie pozostała forma spolszczona - Ujsoły dla wsi, a Ujsoła dla potoku.

Rozwój wsi związany był nie tylko z gospodarką pasterską, ale także ze zintensyfikowaną w XVIII w. gospodarką folwarczną i pozyskiwaniem w okolicznych lasach drewna. W okresie międzywojennym zaczęto dostrzegać walory turystyczne Ujsoł. Wytyczono szlaki turystyczne, pojawili się pierwsi letnicy. Po II wojnie światowej, w związku z zamknięciem przejścia granicznego przez przełęcz Glinkę i likwidacją odcinka szlaku grzbietem granicznym miedzy Rycerzową a Trzema Kopcami, Ujsoły nieco podupadły.

Obecnie Ujsoły zamieszkuje ponad 2 tysiące mieszkańców, rozwinęła się tutaj baza turystyczna , ponadto miejscowość stanowi węzeł szlaków turystycznych w Beskidzie Żywieckim.

Tutejsi górale mają na temat powstania wsi swoje zdanie-legenda o powstaniu Ujsoł pisana gwarą góralską:

"Fszyśko na tym świecie Mo swojom kolejnoś i z Ujsołami było tak samo. Nojpiyrw ik stforzył Pon Bócek i fszyscy tu wiedzom dobrze, ze ik stforzył dlo siebie. I bardzo się mu piyknie to stfarzani udało i juz juz sie tu mioł przeniyś, ino pszyseł przed Jego Łoblice gorol łokropnie zlankorzony (znacy smutny) z babom. I bardzo Go tes piyknie pytoł o kawołek ziymi, zeby mogli ka - wiycie - łoraj, sioj, i po prostu zeby mieli ka zyć (bo ik skondsik wygnali i ni mieli nic). A taki był łuparty, i tak piyknie pytoł, a jego baba Pon Bocka jaze za nogi łobłapiła, ze Pon Bocek sie zgodził. I tak powstały Ujsoły, a potem ujsolanie powstali. Z tyk co tu psziśli. A pszyseł nie byle kto: chłopy harde, honorne, krzepki, baby piykne, gościnne, robotne. I za jakisik cos dojrzoł ik som sławetny wójt żywiecki Andrzej Komaniecki i w swoim "Dziejopisie Żywieckim" pod rokiem 1600 napisoł "wieś Ujsoły mo dwa zarymbki" (zarymbki to taki place). Godajom, ze nazwa "Ujsoły" jes łot tego, ze tu płynie Soła. Ale to chyba nieprowda, bo te nazwe nadawali pastyrze wołoscy co tu psziśli; w ik jynzyku Uj to nowy, Sol to sól - i moze chodziło o "Nowom Sól" (mogła tu być planowana kopalnia soli). Tego sie juz nie dowiymy nigdy. Wiymy za to, ze bywali tu zbójnicy i ze w Ujsołach som pozostałości po staryk dziejak : kaplicki, huta szkła w Złatnej, rozne sprzynty domowe, gospodarce, downe zwycaje. Co wom bydem duzo godoł, pszijedziecie to uwidzicie sami."

źródło: www.ujsoły.com.pl

Przyroda

Beskid Żywiecki tworzą trzy rozległe grupy górskie: Wielkiej Raczy, Pilska i Babiej Góry. Poszczególne masywy górskie porozdzielane są przez doliny trzech głównych rzek regionu: Soły, Skawy i Raby. Z południa na północ prowadzi przez Beskid Żywiecki główny dział wodny rzeki Soły i Skawy.

Od Przełęczy Zwardońskiej ciągnie się na wschód ważny grzbiet Beskidu Żywieckiego, będący grzbietem granicznym pomiędzy Polską a Słowacją.

Najważniejsze masywy w jego zachodnim odcinku to: Wielki Przysłop (1037 m n.p.m.), Wielka Racza (1236 m n.p.m.), Wielka Rycerzowa (1226 m n.p.m.), Oszast (1147 m n.p.m.), Jaworzyna (1052 m n.p.m.), Krawców Wierch (1064 m n.p.m.), Trzy Kopce (1216 m n.p.m.), Palenica (1343 m n.p.m.) i najwyższe Pilsko (1557 m n.p.m.).

Na północ znajduje się układ szczytów, z których najważniejsze to Lipowska (1324 m n.p.m.) z Rysianką (1322 m n.p.m.), Romanka (1366 m n.p.m.) oraz Sucha Góra (1040 m n.p.m.).

Potoki wypływające u podnóży Beskidu Żywieckiego wpływają głównie do rzek Soły i Skawy, które stanowią prawobrzeżne dopływy Wisły. Górskie potoki urozmaicone są licznymi kaskadami i wodospadami - w Sopotni, Milówce i Korbielowie.

Soła, która ma źródła w rejonie tzw. Worka Raczańskiego, w zachodniej części Beskidu Żywieckiego, aż do Żywca stanowi granicę pomiędzy Beskidem Śląskim a Żywieckim. Główne jej potoki źródłowe to Roztoka i Ujsoła, a ważniejszymi dopływami spływającymi z Beskidu Żywieckiego są: Bystra, Nickulina, Milowski Potok, Żabnica. W Żywcu do Soły wpada jej największy dopływ -Koszarawa.

Cały obszar Ujsoł znajduje się na pograniczu Żywieckiego Parku Krajobrazowego, który obejmuje najatrakcyjniejsze przyrodniczo i krajobrazowo części regonu. Żywiecki Park Krajobrazowy został utworzony w 1986 roku. Powierzchnia parku wynosi 35 870 ha. Wokół parku ustanowiono otulinę na obszarze 21 790 ha. Żywiecki Park Krajobrazowy obejmuje pasmo Beskidu Żywieckiego, położone przy granicy ze Słowacją, w widłach rzeki Soły i Koszarawy oraz niewielką cześć Beskidu Makowskiego z masywem Kiczory (762 m n.p.m.). W otulinie parku znajduje się południowo-zachodni fragment Kotliny Żywieckiej ze starą częścią miasta Żywca. Ponadto dla zachowania unikalnej górskiej przyrody utworzono rezerwaty przyrody: Dziobaki (Fragmenty buczyny karpackiej i jaworzyny ziołoroślowej w reglu dolnym.), Oszast (Fragment dawnej Puszczy Karpackiej, las świerkowo - jodłowo-bukowy regla dolnego), Muńcuł (Stanowisko śnieżyczki przebiśnieg w żyznej buczynie karpackiej).

W Beskidzie Żywieckim ingerencja człowieka pozostawiła swoje ślady. W połowie XIX w. zaburzono strukturę drzewostanu w reglu górnym wycinając las bukowo - jodłowy w zamian sadząc znaczne ilości świerka. Sztucznie wprowadzony świerk dominuje dziś na znacznych obszarach (96% drzewostanu), domieszkowo rosną tu jodły, buki, limby, jawory i jesiony. W poszyciu lasów i na łąkach rośnie mnóstwo roślin niskopiennych: np. żywiec gruczołowaty, marzanna wodna, żywokost sercowaty, sałatnica leśna, a także bardziej popularny zawilec zwyczajny, przylaszczka, sasanka i dziurawiec.

Nie żyje tu zbyt wiele dużych drapieżników, choć czasami można spotkać niedźwiedzia. Zimą pojawiają się także wilki. Lasy obfitują w jelenie, sarny i zające. Lasy regla dolnego bogate są w ptactwo. Osobnicze gatunki to: orzechówka, sojka, zięba zwyczajna, czyż, trznadel, sikorki, kos, rudzik, gil, dzięcioł zielony, czarny i rzadki trójpalczasty (pod Pilskiem i na Wielkiej Raczy). W kilku miejscach można spotkać puchacza, częsta jest sowa uszata, a z drapieżnych ptaków kobuz, myszołów, jastrząb gołębiarz i kania ruda.

Klimat

Ujsoły otoczone zewsząd górami, znajdują się w klimacie kształtującym się pod wpływem gór. Mają specyficzny mikroklimat, który sprawia, że okres wegetacji roślin trwa tu od 140 (regiel górny) do 220 dni, średnia roczna temperatura wynosi 6° C, średnia roczna suma opadów 1400 mm. Największe opady występują w czerwcu i lipcu, najmniejsze w styczniu. Luty i marzec to okres obfitych opadów śniegu, który zalega na szczytach nawet pięć miesięcy.

Turystyka

Do ożywienia ruchu turystycznego i rozpropagowania wsi przyczyniło się niewątpliwie objęcie przez PTTK w 1978 r. patronatu nad gminą Ujsoły i nadanie jej statusu gminy turystycznej. W ostatnich latach wieś ucierpiała od kolejnych powodzi, jednak dzięki wspólnym wysiłkom władz samorządowych i mieszkańców odbudowała straty. W 2000 r. Ujsoły wygrały konkurs Radia Katowice "Złota miejscowość" Radia Katowice. Celem konkursu jest aktywizacja społeczno-gospodarcza i kulturalna miejscowości oraz jej promocja w mediach. Każda z dziesięciu biorących udział w turnieju miejscowości miała swój dzień na zaprezentowanie się w mediach i zgromadzonej publiczności. W ramach prezentacji odbyło się w Ujsołach bicie rekordu świata w utrzymaniu sztangi 500 kg na czas. Podczas zmagań padł rekord świata - 15 sekund. Ponadto odbył się mini maraton kolarski na trasie Ujsoły - Novot - Ujsoły, oraz konkurs drwali w obcinaniu gałęzi na pniu. Dla ożywienia ruchu turystycznego miało też znaczenie otwarcie w 2000 roku pieszego i drogowego przejścia na Słowację na przełęczy Glinka (na zasadach małego ruchu granicznego).

Ujsoły oferują turystom bogatą ofertę aktywnego i urozmaiconego wypoczynku.

Latem jest to doskonałe miejsce do uprawiania turystyki górskiej. Bezpośrednio z Ujsoł wychodzą dwa szlaki turystyczne: czarny (na przełęcz pod Kiczorą, dalej żółtym szlakiem można dojść do Hali Lipowskiej oraz zielony na Wielką Rycerzową przez Muńcoł. Z pobliskich miejscowości odchodzą także szlaki: na Halę Rysiankę (czarny szlak ze Złatnej) na Krawców Wierch (żółty szlak z Glinki, niebieski szlak ze Złatnej) oraz krótsze szlaki na Wielką Rycerzową (żółty i czarny z Soblówki). Można także zaplanować dłuższe wycieczki np. na Pilsko przez Halę Rysiankę oraz na Przegibek i Wielką Raczę przez Wielką Rycerzową. Z okolicznych szczytów roztacza się piękny widok na Pilsko, Babią Górę a przy dobrej widoczności nawet na Tatry. Pobliskie lasy obfitują w maliny, jagody, jeżyny, poziomki, a także w liczne gatunki grzybów.

Dla miłośników wycieczek rowerowych wyznaczono kilkadziesiąt kilometrów szlaków rowerowych biegnących zarówno dolinami, jak i szczytami gór.

Zimą Ujsoły stają się natomiast bardzo dobrą bazą noclegową dla narciarzy, którzy przyjeżdżają poszusować po beskidzkich stokach.. Najbliższe wyciągi znajdują się w Złatnej, Korbielowie, Rycerce i Zwardoniu.

Ujsoły to miejscowość dobrze zagospodarowana pod względem turystycznym. Każdy odwiedzający może tu znaleźć coś dla siebie. Funkcjonują zarówno schroniska ( PTTK na Hali Lipowskiej , PTTK na Hali Rysianka), bacówki (Bacówka na Rycerzowej), pensjonaty (pensjonat za Borem) i hotel (Hotel Myśliwski). Ujsolskie gospodarstwa agroturystyczne oferują prawdziwie domowy wypoczynek i regionalną kuchnię z wyrobów własnej produkcji (sery, mleko, masło, maślanka, wędliny, jaja).

Walory krajobrazowe, korzystny klimat i dobre zagospodarowanie sprawiają, że Ujsoły są miejscowością atrakcyjną turystycznie przez cały rok. Dodatkowo gości przyciągają imprezy kulturalne organizowane w celu promocji regionu. Najpopularniejszy jest Tydzień Kultury Beskidzkiej i tzw. "Wawrzyńcowe Hudy". Wawrzyńcowe Hudy wywodzą się ze starej tradycji góralskiej, kiedy to w dzień św. Wawrzyńca /10 sierpnia/ na szczytach gór palono ogniska, a czyniono to na pamiątkę świętego Wawrzyńca - męczennika, który spłonął na stosie.

Źródło: www.ujsoły.com.pl, www.przewodnik.onet.pl

Widok na wieś Ujsoły

Źródło:www.ga.com.pl