Park Narodowy Wielka Rafa Koralowa stanowi dla wielu najważniejszy powód odwiedzenia Australii. Park ten utworzony został na powierzchni 248698 km kw., na północno-zachodnim wybrzeżu kontynentu, w stanie Queensland, a jego długość wynosi około 2000 km. Ze względu na ogromne rozmiary obserwacja bogactw tego parku możliwa jest zarówno ze statku czy łodzi jak i samolotu. Wielu pasjonatów woli jednak podziwiać ją z bardzo bliska (nurkując).

Żeby móc prowadzić dalsze rozważania trzeba najpierw uświadomić sobie czym tak naprawdę jest rafa. Jest to struktura uformowana przez ogromne ilości szkieletów bezkręgowców, głównie koralowców odznaczających się bardzo intensywnym zabarwieniem. Różnorodność biologiczna tego obszaru jest ogromna; występuje tu ok. 300 gatunków samych tylko koralowców o różnej wielkości, kolorze, strukturze. Tworzą one wielobarwna mozaikę, wśród której krążą niezliczone gatunki ryb i skorupiaków. Spośród najbardziej interesujących gatunków wymienić można marliny o czarnym zabarwieniu, drapieżne rekiny, humbaki, żółwie morskie, diugonie. W bezpośredniej bliskości rafy żyje tez ok. 240 gatunki ptaków oraz ok. 4000 gatunków mięczaków. Bardzo ciekawy jest fakt, że szkielet tego potężnego systemu budują organizmy tak niewielkie jak polipy koralowe. Towarzyszą im polipy, których rola polega na produkcji szkieletów bogatych w węglan wapnia. Z kolei pozostające z polipami w symbiozie rośliny jednokomórkowe (zooksantelle) maja za zadanie zapewnienie im składników pokarmowych. Swoje zadanie mają do spełnienia także glony, które wzmacniają cały system raf poprzez łączenie szkieletów obumarłych bezkręgowców. Jak zatem widać zachodzi tu cały szereg bardzo złożonych zależności pomiędzy organizmami. Właśnie dlatego jest to środowisko niezwykle cenne pod względem biologicznym. Jednak tylko górna, najbardziej zewnętrzna część rafy pokrywają żywe organizmy. Powszechnie występującymi gatunkami korali są: Acropora, grzybinki, gorgonie.

Ważnymi koralowcami z punktu widzenia nieustannego rozwoju rafy są m. in. korale madreporowe. Są one jednymi ze stu gatunków tzw. korali rafotwórczych Odpowiadają za coroczny przyrost struktury rafy. Ich rola polega na rozmnażaniu się, do którego dochodzi wiosną każdego roku. Okres godowy korali trwa kilka nocy. Wówczas samce wydzielają do wody znaczne ilości spermy, zaś samice jaja. Zapłodnione zarodki wędrują następnie bezwładnie kierowane prądami i wirami wodnymi. W momencie kiedy osiądą w jakimś miejscu rozwija się tam kolejna część rafy.

Należy mieć świadomość, że Wielka Rafa Koralowa to nie jedna rafa, ale cały ich system. Ich liczbę szacuje się na około 2900, których powierzchnia jest bardzo zróżnicowana. Te najmniejsze zajmują niespełna 10 m kw. powierzchni, podczas gdy powierzchnia największych dochodzi nawet do 100 km kw. Dodatkowo pomiędzy szkielet rafy koralowej jakby wplatane są liczne wysepki (w sumie około 600) o niewielkich rozmiarach. Mniej więcej połowa z nich posiada własne nazwy; nadano je wyspom o budowie skalistej oraz niektórym pojawiającym się ponad powierzchnią wody jedynie podczas odpływu. Nieliczne wyspy są zagospodarowane pod katem obsługi ruchu turystycznego.

Jak już zostało wcześniej wspomniane, rafa australijska stanowi istny raj dla płetwonurków. Szczególnie sprzyjające warunki oferuje część południowa parku narodowego, w której pas szelfu kontynentalnego ma bardziej rozległe rozmiary, dodatkowo wody przybrzeżne są przyjazne, spokojne. Pod względem atrakcji część ta wcale nie ustępuje rafie położonej bliżej równika.

Ciekawe, że ten omawiany ekosystem australijski istnieje nieprzerwanie od milionów lat. Naukowcom jak dotąd nie udało się jednak wyjaśnić dokładnej genezy rafy koralowej. Ogromna ilość współistniejących ze sobą gatunków roślinnych i zwierzęcych jest zadziwiająca, a przez szereg lat nic nie zdołało zburzyć wzajemnych powiązań i zależności pomiędzy organizmami.

W miocenie czyli niespełna 30 mln lat temu tarcza australijska na skutek ruchów płyt litosfery znalazła się w strefie tropikalnej. Wpłynęło to rzecz jasna na zmianę klimatu tego obszaru. Stał się on zdecydowanie cieplejszy. Doszło także do powstania basenu morskiego o warunkach sprzyjających tworzeniu się raf. Proces rafotwórczy umożliwiały także wody oceaniczne, ciepłe, ale co ważne bardzo spokojne na zachodzie kontynentu.

Innym procesem, który w znacznej mierze wpłynął na powstania tej ogromnej bariery było osiadanie gruntu, który z biegiem czasu zakończył się pogrążeniem pod powierzchnią oceanu pewnego obszaru wybrzeża. Tylko nieliczne wyżej położone wzniesienia dominowały nad taflą morską. Z czasem przekształciły się one w wyspy kontynentalne, późniejsza bazę raf przybrzeżnych.

Na skutek długotrwałych procesów doszło w końcu do uformowania się rafy o współczesny wyglądzie. Najstarszą jej częścią, powstałą około 20 mln lat temu jest odcinek północny. Występujący tam pas koralowy pokrywa się praktycznie z brzegiem szelfu kontynentalnego. Odcinki środkowy i północny są zdecydowanie młodsze. Niewykluczone, ż do ich uformowania doszło zaledwie milion lat temu, jednak cały czas ulegają one rozwojowi i przebudowie z raf wstęgowych w platformowe.

Charakterystyczną cechą tej formacji jest jej nieustanna zmienność. Nieprzerwane oddziaływanie różnorodnych bodźców środowiskowych, takich jak chociażby trzęsienia ziemi, wiatry, pływy, a także samego człowieka wpływają na wygląd i kondycję australijskiej rafy koralowej.

Wartość przyrodnicza Wielkiej Rafy Koralowej jest unikalna. W żadnym innych miejscu na świecie nie doszło do powstania formacji tak ogromnej a jednocześnie tak bogatej. W celu jej ochrony władze Związku Australijskiego ogłosiły w roku 1975, że ten bezcenny obszar objęty zostanie ochrona w ramach parku narodowego. Dodatkowo utworzono specjalną jednostkę rządowa, której zadaniem jest dbanie o zapewnienie odpowiedniej kondycji tego parku (Zarząd Parku Morskiego Wielkiej Rafy Koralowej). Należało także rozstrzygnąć kwestie sprzecznych interesów jakie charakteryzowały różne grupy osób bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem strefy ochronnej. Mowa tu przede wszystkim o ekologach, naukowcach, turystach oraz rybakach. Każda z wymienionych grup w inny sposób wyobrażała sobie sposób korzystania z bogactw Wielkiej Rafy Koralowej. Bardzo sprytnie udało się bezkonfliktowo spełnić żądania i nadzieje poszczególnych grup zainteresowanych. Zgodnie z istniejącym planem zagospodarowania rafy 1% jej powierzchni przeznaczony jest wyłącznie do badań naukowych; do tej strefy wstęp maja jedynie upoważnione osoby ze świata nauki. Ponadto ściśle określono te części rafy, które służyć mają celom turystycznym oraz te przeznaczone na połowy.

O wielkości, potędze tego ekosystemu świadczy fakt, że rafa australijska widoczna jest z kosmosu. Bardzo trudno jest jednak opisywać Wielką Rafę Koralową bez posłużenia się choćby zdjęciami, przeźroczami czy filmem. Nic jednak nie odda jej rzeczywistego majestatu, który prezentuje się bezpośredniemu obserwatorowi.