Korzystne właściwości mydeł odkryte zostały już w starożytności. Szybko okazało się bowiem, że sama woda niezbyt dobrze usuwa brud z różnych materiałów. Dzieje się tak dlatego, że wewnątrz cieczy (wody) działają pomiędzy cząsteczkami siły przyciągające. Na powierzchni cieczy, tworzą siły napięcia powierzchniowego, w wyniku działania których, tworzy się stosunkowo trudna do przebicia „błonka”. To właśnie stosunkowo silne siły napięcia powierzchniowego powodują, że czysta woda nie może być wystarczająco efektywnym środkiem czyszczącym. Nie zwilża ona cząstek brudu, co znacznie utrudnia ich usunięcie.

Pod względem chemicznym mydła są solami metali alkalicznych i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Mydła produkowane są przede wszystkim z tłuszczów nasyconych, nie mniej jednak stosowane są również mydła będące pochodnymi tłuszczów nienasyconych. Proces produkcji polega zwykle na gotowaniu tłuszczów ze stężonym roztworem odpowiedniej zasady. Dochodzi wówczas do zerwania wiązań estrowych tłuszczu, co wiąże się z wydzieleniem gliceryny i powstaniem mydła właściwego. Obecnie produkuje się również mydła w wyniku bezpośredniej reakcji zasad z kwasami tłuszczowymi. Mydła można podzielić ze względu na rodzaj metalu alkalicznego obecnego w cząsteczce. Najpopularniejsze są mydła sodowe, które w temperaturze pokojowej są ciałami stałymi i bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie. Produkowane jest z nich mydła w postaci kostek. Mydła magnezowe są w temperaturze pokojowej cieczami. Wykorzystywane są do produkcji szamponów, płynów do kąpieli a także mydeł w płynie. Mydła potasowe mają postać mazistą (tzw. mydła szare). Inne rodzaje mydeł (np. litowe i wapniowe) nie są wykorzystywane do produkcji środków myjących. Mydła wapniowe powstają głownie w wyniku reakcji mydła sodowego z solami wapnia obecnymi w twardej wodzie. Są nierozpuszczalne w wodzie.

Detergenty są substancjami syntetycznymi, znacznie bardziej skutecznymi i nie tworzącymi nierozpuszczalnych soli z jonami wapnia i magnezu. Zarówno mydła, jak i detergenty syntetyczne zawierają substancje o bardzo specyficznej budowie. Składają się zwykle z dwóch bardzo ważnych elementów: części o charakterze hydrofilowym, która ułatwia rozpuszczanie w wodzie oraz części hydrofobowej, pozwalającej na wiązanie się cząsteczek środka myjącego z brudem. Cześć hydrofobową stanowi zwykle długi łańcuch węglowodorowy. Część hydrofobowa wiąże się z cząstkami brudu, natomiast część hydrofilowa, zwrócona w stronę wody ułatwia wymywanie całości. Środki o takiej budowie nazywane są substancjami powierzchniowo czynnymi. Ich podstawową funkcją jest obniżanie napięcia powierzchniowego wody, co w konsekwencji powoduje zwiększenie zwilżania brudu przez wodę. Substancje powierzchniowo czynne dzieli się ogólnie na anionowe, kationowe i niejonowe. W mydłach występują niemal wyłącznie anionowe substancje powierzchniowo czynne, podczas gdy detergenty otrzymywane syntetycznie mogą zawierać wszystkie rodzaje tych substancji zmieszane w różnych proporcjach. Obecnie proces mycia i prania staje się coraz bardziej skomplikowany, ze względu na coraz większą ilość składników wykorzystywanych do produkcji środków myjących i piorących. Cały czas jednak z punktu widzenia cząsteczek mydła i brudu wygląda on podobnie. Hydrofilowa grupa cząsteczki związku powierzchniowo czynnego otacza się chętnie wodą. Część hydrofobowa jest bardziej chętna do łączenia się z brudem. Jeśli więc cząsteczka brudu zostanie otoczona cząsteczkami substancji myjącej, część hydrofilowa będzie powodowała znaczne ułatwienie wypłukana przez wodę „całości”.

Bardzo negatywnym zjawiskiem z punktu widzenia mycia i prania jest tzw. „twarda woda”. Jest to taka woda, w której obecne są w znacznym stopniu sole przede wszystkim wapnia i magnezu. Rozróżnia się następujące rodzaje twardości wody:

  •   Twardość przemijająca - pochodzi przede wszystkim od wodorowęglanów i wodorotlenków wapnia i magnezu. Podczas gotowania takiej wody, sole te wytrącane są głównie w postaci nierozpuszczalnych węglanów.
  •   Twardość nieprzemijająca – spowodowana jest przede wszystkim obecnością siarczanów wapnia i magnezu. W odróżnieniu os soli powodujących twardość przemijającą, pozostają one w wodzie po gotowaniu.

Twardość wody wyraża się zazwyczaj w jednostkach zwanych stopniami niemieckimi (1° niemiecki = 10 mg CaO przypadający na dm3), stopniami angielskimi (1° niemiecki to 1,25° angielskiego) lub stopniami francuskimi (1° niemiecki jest równoważny 1,79° francuskiego). Przyjęte jest, że woda wykazująca twardość mniejszą niż 7° niemieckich jest uznawana za wodę miękką, a powyżej tej wartości za wodę twardą. Twarda woda ma negatywny wpływ na działanie środków myjących i piorących, gdyż utrudnia ich pienienie się. Obecne w niej jony wapnia i magnezu reagują z substancjami powierzchniowo czynnymi, tworząc nierozpuszczalne sole. Twarda woda powoduje również powstawanie tzw. kamienia kotłowego a także przyspiesza korozję niektórych elementów.

Obecnie mydła produkowane są w sposób ciągły, w specjalnie do tego przeznaczonych, nowoczesnych instalacjach. Substraty w tych instalacjach są mieszane, a następnie podgrzewane do temperatury około 1300C pod zwiększonym ciśnieniem. Pierwotnymi produktami zachodzącej reakcji są gliceryna i mydło. Glicerynę z reguły się oddziela, (choć czasem jest ona pozostawiana, gdyż ma właściwości natłuszczające). Otrzymane w ten sposób mydło poddaje się dalszym procesom technologicznym, w wyniku których otrzymuje się produkt końcowy. Zwykłe mydła sodowe otrzymuje się poprzez wysuszenie mydła stopionego, a następnie oraz dodanie odpowiednich substancji zapachowych oraz barwiących. Na samym końcu formowane jest w odpowiednie kostki. Mydła toaletowe wytwarza się z tłuszczów o lepszej jakości. Po wysuszeniu są one dodatkowo ponownie podgrzewane, w celu zmniejszenia zawartości wody. Proszki mydlane produkuje się poprzez zmieszanie stopionego mydła z różnego rodzaju dodatkami wspomagającymi i polepszającymi. Na koniec otrzymana mieszanina jest suszona w sposób rozpryskowy. Oprócz naturalnych środków myjących, obecnie produkowanych jest duża ilość detergentów syntetycznych, występujących zarówno w formie proszków jak i płynów. Mają one niejednokrotnie różne, zależne od potrzeb właściwości. Produkuje się wiele syntetycznych detergentów, spełniających coraz bardziej wyspecjalizowane funkcje (np. odpowiednich do prania ciemnych, czy białych rzeczy, stosowanych do prania tylko konkretnych rodzajów tkanin, itp.).