SÓD ( z łac. natrium)
Masa cząsteczkowa = 22,99 [u]
Liczba atomowa = 11
Symbol chemiczny: Na
Konfiguracja elektronowa: [Na] = 1s2 2s2 2p6 3s1
- Charakterystyka pierwiastka
Sód jest metalem, wyjątkowo miękkim i lekkim. Jest na tyle lekki, że pływa po powierzchni wody (jego gęstość mierzona w temperaturze 20ºC to 0,97 g/cm3) oraz na tyle miękki, iż można kroić nożem. To ciało stałe o srebrzysto – szarej barwie, wykazujące charakterystyczny metaliczny połysk, pozbawione zapachu.
Ttopnienia = 98ºC
Twrzenia = 883ºC
Na powietrzu pokrywa się warstwą tlenków i węglanów, przybierając żółty kolor:
Na + O2 → Na2O
Na2O + CO2 → Na2CO3
Sód jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych pierwiastków w skorupie ziemskiej. W przyrodzie występuje głownie w postaci minerałów (chlorku sodu i tlenku sodu) oraz w formie roztworu w morzach i oceanach (kationy sodu).
Został odkryty w roku 1807 przez Humphry’ego Davy’ego, który jako pierwszy wyodrębnił metaliczny sód za pomocą elektrolizy stopionego wodorotlenku sodu.
Sód należy do najbardziej reaktywnych pierwiastków. W powietrzu natychmiast utlenia się, reagując z tlenem, azotem i dwutlenkiem węgla zawartym w powietrzu. Naturalnie sód nie występuje w stanie wolnym, gdyż reaguje niemal ze wszystkimi substancjami. Jest otrzymywany jedynie w laboratoriach chemicznych, ponieważ sam metaliczny sód nie ma ważniejszych zastosowań w przemyśle. Sód należy magazynować w specjalny sposób, by uniemożliwić mu reakcje z innymi substancjami. Zaleca się przechowywać sód w ciemnych, szczelnie zakręconych słoikach, pod ciekłym olejem parafinowym. Opakowania te powinny znajdować się w pomieszczeniach suchych i dobrze wentylowanych.
Reaktywność:
Sód bardzo łatwo łączy się z innymi pierwiastkami. Tworzy związki chemiczne, w których występuje na +I pierwszym stopniu utlenienia, jego najtrwalszym jonem jest Na+. Jest silnym reduktorem. Charakter chemiczny sodu jest zasadowy – łatwo reaguje z kwasami i wodą, ale nie reaguje z kwasami.
Energicznie łączy się z tlenem zawartym w powietrzu, tworząc nadtlenek sodu:
Na + O2 → Na2O2
Równie energicznie reaguje z wodą, wypierając z niej wodór. Reakcja przebiega gwałtownie i należy uważać, gdyż stężona zasada sodowa ma właściwości żrące. Powstający wodór jest łatwopalny – tlenem łączy się wybuchowo!
2 Na + 2 H2O → 2 NaOH + H2↑
Bezpośrednio może reagować z wodorem (tworzy wodorek sodu – NaH), z siarką (siarczek sodu – Na2S), z fluorowcami (powstają halogenki np. chlorek sodu - NaCl). Wypiera większość metali z ich soli.
- Postępowanie w sytuacjach awaryjnych:
Pracując z metalicznym sodem należy koniecznie stosować odzież (fartuch i rękawice) oraz okulary ochronne. Zalecane jest także używanie specjalnych kremów ochronno – barierowych. Po zakończonej pracy z tą substancją należy zmyć ręce oraz twarz, ponieważ może wywoływać oparzenia na skórze.
Uwaga! Metaliczny sód jest substancją żrącą oraz łatwopalną; obchodząc się z nią należy zachować szczególną ostrożność.
Sód jest silnie toksyczny, gdyż łączy się z woda zawartą nawet w powietrzu w postaci pary wodnej, tworząc bardzo mocną zasadę sodową. W przypadku jej zetknięcia z oczami, może doprowadzić do utraty wzroku; w przypadku spożycia grozi niebezpiecznymi dla życia człowieka perforacjami żołądka.
Pierwsza pomoc w przypadku poparzeń skórnych polega na przemywaniu ran dużą ilością wody oraz użyciu glikolu polietylenowego. Przy zatruciach należy podawać do picia duże ilości wody i unikać wymiotów. W każdym z tych przypadków należy niezwłocznie wezwać lekarza.
Należy uważać, by nie dopuścić do skażenia środowiska. Sód trzeba trzymać z daleka od ujęć wody pitnej, ścieków oraz gleb. W razie dostanie się go do środowiska należy natychmiast go zneutralizować.
Sód należy przechowywać z dala od źródeł ognia, gdyż jest substancją łatwopalna, która może się sama zapalić. W przypadku pożaru, ogień należy gasić metalicznym proszkiem gaśniczym , piaskiem lub cementem. W żadnym wypadku nie należy stosować wody lub piany gaśniczej.
