Roztwór właściwy to mieszanina jednofazowa powstała przez mechaniczne zmieszanie przynajmniej dwóch składników. Jeden z nich nazywa się rozpuszczalnikiem – substancje przeważającą ilościowo lub w przypadku ciekłych roztworów – ciecz, w której rozpuszczone są inne substancje.
Roztwory w przeciwieństwie do związków chemicznych nie podlegają prawu stałości składu; proporcje rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej w roztworze są dowolne, ograniczone jedynie rozpuszczalnością składników.
Roztwory ze względu na stan skupienie, w którym występują można podzielić na :
- roztwory ciekłe – powstają przez rozpuszczenie w cieczy substancji gazowych, ciekłych lub ciał stałych
Np. roztwór soli kuchennej w wodzie
- roztwory gazowe - powstają przez rozpuszczenie w gazie substancji gazowych, ciekłych lub ciał stałych
Np. powietrze –mieszanina różnych gazów oraz pyłów
- roztwory stałe - powstają przez rozpuszczenie w ciałach stałych substancji gazowych, ciekłych lub ciał stałych
Np. stopy metali – mieszaniny różnych pierwiastków : stal to stop żelaza i węgla
Aby określić skład ilościowy roztworu podaje się stężenie roztworu. Wyróżnia się dwa podstawowe sposoby wyrażania stężeń:
- stężenie procentowe – określa stosunek masy substancji rozpuszczonej do całkowitej masy roztworu.
- stężenie molowe – określa stosunek liczby moli substancji rozpuszczonej do całkowitej objętości roztworu.
- rozpuszczalność to pojęcie określające maksymalną masę substancji rozpuszczanej, jaką można w danych warunkach temperatury i ciśnienia rozpuścić w 100 gramach rozpuszczalnika.
Na rozpuszczalność substancji mają wpływ następujące czynniki:
- temperatura (im wyższa temperatura, tym wyższa rozpuszczalność)
- ciśnienie
- rozdrobnienie i rodzaj składników roztworu
Procesem odwrotnym do rozpuszczania nazywa się krystalizację, czyli wyodrębniania kryształków substancji rozpuszczonej z roztworów wodnych.
Oprócz roztworów właściwych istnieją jeszcze tzw. układy dyspersyjne, które są mieszaninami fizycznie niejednorodnymi . Złożone są z dwóch faz: fazy rozpraszającej i fazy rozproszonej, obie te fazy mogą występować w różnych stanach skupienia. Układy dyspersyjne ze względu na rozdrobnienie fazy rozproszonej można podzielić na:
- zawiesiny – cząstki fazy rozproszonej maja wielkość większą niż 500 nm.
Np. Alumag – lek
- koloidy - cząstki fazy rozproszonej maja wielkość od 1 do 500 nm
Np. mleko
- jeżeli cząstki fazy rozproszonej mają wielkość poniżej 1nm, to taki układ nazywamy roztworem właściwym.
