Według współczesnej teorii ewolucji występują cztery zasadnicze czynniki ewolucyjne:
1. Zmienność.
- zmienność mutacyjna - pod wpływem czynników środowiskowych oraz przez dziedziczenie pojawiają się nagłe zmiany (mutacje recesywne) w materiale genetycznym
- zmienność rekombinacyjna występuje podczas podziałów komórkowych gdy pomiędzy chromosomami zachodzi proces crossing-over.
2. Selekcja.
- dobór naturalny polega na naturalnym promowaniu organizmów, w których na drodze zmienności pojawiła się jakaś cecha dająca im przewagę nad innymi w walce o byt
- stabilizująca - powoduje usunięcie z populacji osobników o cechach negatywnych
- różnicująca - zachowywane są osobniki obdarzone cechami skrajnymi, a te o cechach pośrednich są eliminowane, co prowadzi do wyodrębniania ras z poszczególnych gatunków..
3. Izolacja.
- geograficzna - spowodowana przez występowanie przeszkód przestrzennych, takich jak rzeki, góry lub wielkie odległości, które uniemożliwiają swobody kontakt i krzyżowanie się osobników
- ekologiczna - organizmy zajmują różne nisze ekologiczne
- sezonowa - występowanie różnych pór rozrodu i kwitnienia
- anatomiczna - różnice w budowie aparatu rozrodczego
- genetyczna - obce gamety giną w narządach żeńskich
- etologiczna - inne zachowanie w okresie godowym
4. Dryf genetyczny - z powodu zmniejszania się liczebności osobników w populacji, częstość występowania określonych genów ulega zmianie.
