Jama ustna jest początkowym odcinkiem układu pokarmowego, do którego prowadzi otwór ustny. Jamę ustną ograniczają policzki (z boku), zęby oraz dziąsła (od przodu), język (od dołu) i podniebienie (od góry), natomiast usztywniają ją kości szczękowe. Podniebienie, oddzielające jamę ustną od nosowej, złożone jest z podniebienia twardego (część kostna) oraz podniebienia miękkiego (część błoniasta). Miękka część podniebienia jest pomocna w trakcie połykania pokarmu, zapobiegając przedostaniu się go w kierunku jamy nosowej. Pobieranie, rozdrabnianie oraz wstępne trawienie pokarmu umożliwia obecność zębów, języka oraz śliny (wydzielanej do jamy ustnej z ujść gruczołów ślinowych w niej się znajdujących). Ważną dla człowieka dodatkową funkcją zębów oraz języka jest ich udział w artykulacji mowy.

Funkcją zębów u wszystkich kręgowców jest rozdrobnienie pokarmu. Dlatego też, zależnie od rodzaju spożywanego przez dany gatunek pokarmu, różnią się one kształtem oraz wielkością. Jednak pomimo tych różnic istnieje pewien ogólny plan, według które wszystkie zęby kręgowców są zbudowane. Każdy ząb można podzielić na następujące części: koronę, która wystaje ponad dziąsło, szyjkę - część zęba otoczoną dziąsłem oraz korzeń, czyli tkwiący w zębodole fragment zęba. Wszystkie zęby są złożone z kilku różniących się od siebie składem i funkcjami warstw. Najtwardszą (w całym organizmie), ochraniającą ząb od zewnątrz warstwą jest szkliwo, inaczej emalia. W 97 % jest ona złożona z substancji mineralnych. Pokrywa ona koronę oraz część górną szyjki zęba. Pod tą warstwą znajduje się zębina, która otacza komorę zębową. Warstwa ta złożona jest w 72 % z substancji mineralnych (głównie fosforanu wapnia) oraz w 28 % z substancji organicznych. Składem tym bardzo przypomina chemiczny skład kości. Komora zębowa wypełniona jest miękką tkanką, tzw. miazgą, która zawiera nerwy oraz naczynia krwionośne. W kości (w zębodole) ząb jest umocowany dzięki obecności twardej substancji, tzw. cementu.

Zęby ssaków są zróżnicowane na kilka morfologicznych typów, z uwagi na specjalizację do pełnienia różnych funkcji. Wyróżnić można następujące ich rodzaje: siekacze, kły oraz zęby policzkowe, czyli przedtrzonowce i trzonowce. Siekacze umieszczone są w jamie ustnej na przedzie, a funkcją ich jest odcięcie kawałka pokarmu, przez co mają kształt dłutowaty. Szczególnie duże siekacze można zaobserwować u gryzoni, np. u wiewiórek, chomików czy szczurów. Następne w kolejności, umieszczone naprzeciwko kącików ust, są kły. Zęby te służą rozszarpaniu pokarmu, dlatego też mają kształt stożkowy. Z uwagi na pełniona funkcję, bardzo dobrze rozwinięte są u drapieżników, np. u psów, lisów czy wilków. Za kłami umieszczone są zęby przedtrzonowe oraz zęby trzonowe. Posiadają one spłaszczoną, guzkowatą powierzchnię, dzięki której możliwe jest dokładne roztarcie pokarmu. Są one pomocne roślinożercom, np. owcy.

Siekacze, kły oraz zęby przedtrzonowe pojawiają się u młodych osobników jako zęby mleczne, które następnie zostają zastąpione przez zęby stałe. Zęby trzonowe od razu wyrastają w postaci zębów stałych. U człowieka zęby są zróżnicowane, ponieważ jesteśmy gatunkiem wszystkożernym. Ciekawym zjawiskiem jest ewolucyjna tendencja do skrócenia (poprzez zmniejszenie ilości zębów) szczęk u człowieka współczesnego, objawiająca się zupełnym brakiem lub szybkim wykruszeniem się ostatnich trzonowców, zw. zębami mądrości. Zęby te, jeśli już się pojawią, są w zasadzie bezużyteczne, szybko dochodzi do ich wykruszenia się czy zepsucia.

Kolejnym elementem jamy ustnej jest język. Jest on w zasadzie dużym mięśniem. Złożony jest z ułożonych w kilku płaszczyznach warstw mięśni prążkowanych, dzięki czemu możliwe jest wykonywanie przez niego nawet bardzo skomplikowanych ruchów. W momencie wysuwania języka dochodzi do rozkurczenia się mięśni biegnących od przodu do tyłu, natomiast mięśnie biegnące z jednego boku na drugi oraz na dół i w górę kurczą się. Dzięki ruchom języka pokarm może zostać przesunięty między zęby, a ich współpraca pozwala na uformowanie kulistego kęsa pokarmu, łatwego do połknięcia (co rozpoczyna się po wepchnięciu przez język przeżutego kęsa do gardła). Działanie to umożliwia również dokładne nawilżenie pokarmu śliną. Język umożliwia również odczuwanie wrażeń smakowych, ponieważ na jego powierzchni rozmieszczone są komórki czuciowe, tzw. kubki smakowe, które rozpoznają smak pokarmu.

Ślinianki (czyli gruczoły ślinowe) w ilości trzech par wydzielają do jamy ustnej dwa rodzaje śliny, dzięki której rozpoczynają trawienie pokarmu, jak również umożliwiają łatwe jego przechodzenie poprzez gardziel. Ślinianki podszczękowe umiejscowione są w żuchwie (jej przednim kącie) i produkują mieszaninę dwóch rodzajów śliny: wodnistą i śluzowatą. Ślinianki podjęzykowe, znajdujące się pod językiem (dno jamy ustnej), wytwarzają podobną mieszaninę. Tymczasem ślinianki przyuszne, które są umieszczone w policzku (przed uchem), wydzielają jedynie wodnisty rodzaj śliny. Wydzielina ślinianek o charakterze śluzowatym zawiera mukoproteid, który umożliwia cząstkom pokarmu zlepienie się w kęs, by równocześnie zwilżyć ten kęs oraz nabłonek przełyku, dzięki czemu przełknięcie pokarmu jest znacznie łatwiejsze. Natomiast wodnisty typ śliny rozpuszcza (i jednocześnie nawilża) suchy pokarm. Z jamą ustną wszystkie trzy pary gruczołów śliniankowych połączone są specjalnymi przewodami, wydzielając do niej łącznie ślinę w ilości ok. 1,5 litra dziennie. Ślina jest sokiem trawiennym, który zawiera m.in. amylazę - enzym hydrolizujący skrobię do postaci maltozy. Najlepiej działa ona w środowisku kwaśnym, dlatego też pH śliny jest lekko kwaśne, w granicach 6,5 - 6,8. W żołądku odczyn jest już mocno kwaśny, co ją denaturuje, więc przestaje ona działać zaraz po zetknięciu się z tym środowiskiem. Jednak pokarm uformowany jest w zbitą masę, dzięki czemu amylaza może działać jeszcze przez pewien czas, aż do momentu dezaktywacji na skutek przeniknięcia kwasu żołądkowego do wnętrza kęsa. Dodatkowymi funkcjami śliny są: zabezpieczenie nabłonka przed wyschnięciem czy ułatwianie mowy poprzez zwilżanie języka, przez co nie przyklei się do podniebienia.