Receptory

Receptory odbierające bodźce ze środowiska zewnętrznego nazywamy eksteroreceptorami. Są one zlokalizowane w powierzchniowych obszarach ciała. Umożliwiają człowiekowi poznawanie otoczenia, rozpoznawanie i reagowanie na zagrożenia, bezproblemowe poruszanie się (omijanie przeszkód), skuteczne poszukiwanie pokarmu a także kontakt z innymi przedstawicielami świata zewnętrznego. Bodźce płynące spoza ustroju są warunkiem koniecznym sprawnego funkcjonowania organizmu i warunkują prawidłowe relacje międzyludzkie. Do eksteroreceptorów zaliczyć możemy między innymi: narząd wzroku, słuchu, kubki smakowe, błony węchowe oraz receptory reagujące na uczucie dotyku, bólu i zmian temperatury.

Oprócz eksteroreceptorów, organizm ludzki wyposażony jest w inne rodzaje receptorów, które przekazują do mózgu informacje dotyczące wewnętrznego środowiska ustroju. I tak, proprioreceptory, zlokalizowane w stawach, ścięgnach oraz w mięśniach, pozwalają na kontrolowanie położenia naszego ciała, poszczególnych kończyn, głowy i innych jego części. Interoreceptory natomiast umiejscowione są w różnych narządach ciała i mają za zadanie pomagać w utrzymaniu równowagi organizmu, tzw. homeostazy.

Receptory możemy podzielić również ze względu na rodzaj bodźca, na jaki są wrażliwe. W tej klasyfikacji wyróżniamy:

  • Mechanoreceptory - reagują na zmiany energii mechanicznej

Do nich zaliczyć możemy między innymi: receptory dotykowe, proprioreceptory, błędnik,

Należą tutaj np. kubki smakowe i nabłonek węchowy

Zaliczyć tu można m.in. receptory reagujące na światło znajdujące się w siatkówce oka

  • Termoreceptory - reagują na zmiany temperatury

Do nich zaliczamy np. zakończenia nerwowe umiejscowione w skórze

Receptorem nazywamy pojedynczą komórkę receptorową, jak również cały zespół tych komórek, wraz z komórkami pomocniczymi tworzącymi cały organ (narząd zmysłu).

Narządy zmysłów

OKO

Narządem pozwalającym na odbiór bodźców wzrokowych jest oko. Jest to niesamowicie złożony i delikatny mechanizm, dzięki któremu możemy widzieć nie tylko natężenie światła, kształty, ruch i całą gamę kolorów, ale także odległości. Oznacza to, że nasze widzenie pozwala odróżniać bryły od płaszczyzn, położenie przedmiotów względem siebie i odbiór wszystkich obrazów w trójwymiarze.

Gałka oczna usytuowana jest w oczodole, wgłębieniu czaszki chroniącym ją przed uszkodzeniami mechanicznymi. Od strony zewnętrznej osłonięta jest powiekami, wyposażonymi w rzęsy i stale omywana, zawierającymi substancje antyseptyczne, łzami. Światło wpadające do oka najpierw przechodzi przez spojówkę, następnie przez przezroczystą część rogówki. Promienie świetlne żeby dotrzeć do soczewki muszą zostać przepuszczone przez światło źrenicy. Ma ona zdolność reagowania na natężenie światła rozszerzając się lub zwężając w zależności od warunków. Soczewka ma zdolność akomodacji. Dzięki zmianie krzywizny tego przezroczystego elementu oka, jesteśmy w stanie widzieć ostro zarówno przedmioty znajdujące się blisko nas, jak i obrazy znacznie bardziej oddalone. Zmiana kształtu soczewki możliwa jest dzięki promieniście umocowanym wiązadełkom reagującym na skurcze odpowiednich mięśni. Załamany i odwrócony obraz pada na siatkówkę, na której zlokalizowane są właściwe receptory wrażliwe na energię świetlną. Są to pręciki i czopki. Pręciki umożliwiają widzenie zarówno w dobrych warunkach oświetleniowych, jak i w słabym świetle. Odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchu. Rozmieszczone są bardziej na obrzeżach siatkówki. Czopki natomiast skupione są bardziej w centralnej części siatkówki, szczególnie w tzw. plamce żółtej. Dzięki nim potrafimy dostrzegać szczegóły i rozpoznawać kolory. Wyróżnić można 3 rodzaje czopków a każdy z nich odpowiedzialny jest za widzenie innego koloru. Zaburzenia któregoś z nich może powodować chorobę, zwaną daltonizmem.

Obrazy odbierane przez oko są przesyłane za pośrednictwem nerwów wzrokowych w postaci impulsów elektrycznych do mózgu. Tam sygnał musi zostać rozpoznany i przetworzony by mógł stanowić podstawę postrzegania świata zewnętrznego. Jest także przez mózg interpretowany.

UCHO

Narządem umożliwiającym odbiór bodźców dźwiękowych jest ucho. Pod względem anatomicznym możemy podzielić je na trzy obszary: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne.

Ucho zewnętrzne stanowi małżowina uszna wraz z przewodem słuchowym zewnętrznym. Pełnią one bardzo ważne funkcje wychwytywania, dostrajania fal dźwiękowych i lokalizowania ich źródła. Ta część narządu słuchowego oddzielona jest od ucha środkowego nieprzepuszczającą powietrza barierą - błoną bębenkową. Jest to cieniutka błona przenosząca drgania wywołane falą dźwiękową przez układ maleńkich kosteczek (młoteczek, kowadełko i strzemiączko) znajdujących się w komorze ucha środkowego na drugą błonę, tzw. okienko owalne. Ostatnia część narządu słuchu - ucho wewnętrzne - jest właściwym obszarem receptorowym. Jest to układ kanałów kostnych i błoniastych wypełniony specjalnym płynem. W przewodzie ślimakowym znajduje się błona podstawna oraz narząd Cortiego wyposażony w ogromną ilość komórek włoskowych. Wprowadzone w ruch przez błonę podstawną komórki włoskowe, będące receptorami wytwarzają impulsy elektryczne, które następnie są przewodzone przez nerw ślimakowy do mózgu.

BŁONY WĘCHOWE

Narządem zmysłu powonienia są tzw. błony węchowe zajmujące niewielką, trudno dostępną część jamy nosowej. Obszar ten wyróżnia się sporym zagęszczeniem komórek receptorowych. Każda z nich opatrzona jest około pięcioma włoskami węchowymi, które stale pokryte są śluzem wytwarzanym przez gruczoły Bowmana. Do tej pory nie zbadano dokładnie mechanizmu odpowiedzialnego za odczuwanie zapachów, jednak podejrzewa się, że właśnie na włoskach komórek błony węchowej znajdują się receptory reagujące na rozpuszczone w kropelkach śluzu związki chemiczne. Możliwe też, że zapach zależy od kształtu cząsteczek substancji oraz od sposobu ich przyczepiania się do miejsc receptorowych. Pobudzone włoski węchowe prowokują komórkę receptorową do wytworzenia impulsu elektrycznego, który za pośrednictwem komórek nerwowych dociera do mózgu.

JĘZYK

Można powiedzieć, że organem umożliwiającym czucie smaku jest język, ponieważ to właśnie w jego obrębie znajduje się zdecydowana większość odpowiedzialnych za smak receptorów. Komórki receptorowe są uorganizowane w tzw. kubki smakowe, które zawierają także komórki podporowe oraz połączenia z zakończeniami wielu włókienek nerwowych, przewodzących bodźce do mózgu. Kubki smakowe, choć w największym zagęszczeniu obecne w brodawkach języka, znajdują się również w wielu innych częściach błony śluzowej jamy ustnej.

Język potrafi wykryć tylko cztery podstawowe smaki: słodki, kwaśny, słony i gorzki, chociaż ich kombinacje pozwalają nam na ogromny zakres doznań smakowych. Każdy rodzaj brodawek językowych nieco inaczej reaguje na określone smaki i charakteryzuje się inną wrażliwością na poszczególne ich rodzaje. Poszczególne rodzaje smaku odbierane są przez inny obszar języka.

Właściwie, odczuwanie smaku zależy od zjawisk zachodzących na poziomie cząsteczkowych reakcji chemicznych. Substancje chemiczne znajdujące się w pożywieniu reagują bowiem z błonami komórek receptorowych, co jest przyczyną powstawania impulsów elektrycznych przenoszonych z komórki receptorowej do nerwowej, następnie do mózgu.

SKÓRA

Nie ma konkretnego narządu zmysłu dotyku zlokalizowanego w określonym miejscu. Receptory reagujące na dotyk, ból oraz zmiany temperatury rozmieszczone są na całej powierzchni skóry i w wielu innych częściach organizmu, np. na błonach śluzowych.

Receptorami odpowiedzialnymi za odbiór tych bodźców są: wolne zakończenia nerwowe, organy końcowe Ruffiniego, krążki (tarczki) Merkela, ciałka Meissnera i ciałka Paciniego.