Znaczenie zmysłów w życiu człowieka

Zmysły są dla człowieka, podobnie jak dla innych zwierząt, elementem łączącym organizm ze środowiskiem zewnętrznym. Dzięki nim mamy bezpośredni kontakt z otaczającym nas światem, możemy odbierać bodźce, które do nas docierają a następnie analizować je. Połączenie wszystkich informacji, jakie otrzymujemy dzięki narządom zmysłów pozwala na wytworzenie pewnego obrazu otoczenia. Umożliwia nam to normalne funkcjonowanie, poruszanie się, jedzenie, pracę, kontakty z innymi ludźmi i przedstawicielami pozostałych gatunków. Utratę możliwości korzystania z któregokolwiek ze zmysłów da się, przynajmniej częściowo, zrekompensować innymi. Często organizm reguluje to automatycznie "wyostrzając" np. słuch w przypadku utraty wzroku. Możliwe, że dzieje się tak dlatego, iż większą uwagę zwracamy wtedy na bodźce dźwiękowe, na tym zmyśle skupia się nasz mózg. Kiedy jednak wyobrazimy sobie że pozbawieni zostaniemy jakichkolwiek informacji docierających do naszego ośrodkowego układu nerwowego spoza organizmu, nie będziemy widzieć, słyszeć, czuć dotyku, bólu, zmian temperatury, nie będziemy odczuwać smaku ani zapachu, to prawie tak jakbyśmy przestali żyć. W takiej sytuacji trudno mówić o normalnym funkcjonowaniu, jesteśmy całkowicie uzależnieni od innych ludzi a życie zmienia się w zwykłą wegetację w jakiejś nieokreślonej przestrzeni. Nie wiemy, co się dzieje wokół nas ani co się dzieje z nami.

Zmysły odgrywają więc ogromne znaczenie w naszym życiu i często nie zdajemy sobie sprawy z ich wagi. W dużej mierze oddziałują bowiem na naszą podświadomość wywołując nieprzemyślane reakcje. Są one bardzo przydatne, szczególnie w sytuacjach zagrożenia, kiedy trzeba działać szybko i nie ma czasu na myślenie.

Wzrok jest chyba najważniejszym zmysłem człowieka, dającym około ¾ wrażeń odbieranych przez organizm z otoczenia. Narządem pozwalającym na odbiór bodźców wzrokowych jest oko. Jest to niesamowicie złożony mechanizm, dzięki któremu możemy widzieć nie tylko natężenie światła, kształty i całą gamę kolorów, ale także odległości. Oznacza to, że nasze widzenie pozwala odróżniać bryły od płaszczyzn, położenie przedmiotów względem siebie i odbiór wszystkich obrazów w trójwymiarze.

Drugim po wzroku, bardzo ważnym zmysłem człowieka jest słuch. Dzięki niemu możemy się porozumiewać, co jest jednym z podstawowych czynników rozwoju naszej kultury i cywilizacji. Poza tym bodźce dźwiękowe mogą ostrzegać nas przed grożącym niebezpieczeństwem. Posługując się samym słuchem, możliwe jest także zlokalizowanie emitujących dźwięki elementów otoczenia, nawet, kiedy nie jesteśmy w stanie ich zobaczyć (np. po ciemku, w przypadku uszkodzenia wzroku). Narządem umożliwiającym odbiór bodźców dźwiękowych jest ucho.

Zmysł smaku, podobnie jak zmysł powonienia, działa na zasadzie odbioru bodźców chemicznych. Można powiedzieć, że organem umożliwiającym czucie smaku jest język, ponieważ to właśnie w jego obrębie znajduje się zdecydowana większość odpowiedzialnych za smak receptorów. Komórki receptorowe są uorganizowane w tzw. kubki smakowe, które zawierają także komórki podporowe oraz połączenia z zakończeniami wielu włókienek nerwowych, przewodzących bodźce do mózgu. Kubki smakowe, choć w największym zagęszczeniu obecne w brodawkach języka, znajdują się również w wielu innych częściach błony śluzowej jamy ustnej.

Powonienie jest uważane przez większość ludzi za jeden z mniej ważnych zmysłów. Jednak, jego rzeczywiste znaczenie dla postrzegania i reagowania na otoczenie może być niedoceniane, ponieważ w dużo większym stopniu wpływa on na ludzką podświadomość niż świadome wrażenia. Prawdopodobnie jest to jeden ze starszych zmysłów naszego organizmu, i to właśnie dzięki niemu wysyłamy niezależne od świadomości sygnały dla innych ludzi. Uważa się np. że ciało człowieka zaopatrzone jest w szereg gruczołów zapachowych mających związek z pociągiem płciowym, które uaktywniają się dopiero w okresie dojrzewania. Mówi się także o specyficznej więzi, jaka wytwarza się między matką i jej nowo narodzonym dzieckiem dzięki zapachowi, stanowiącemu dodatkowy czynnik pozwalający na wzajemne rozpoznawanie się. W momencie ograniczenia innych, bardziej bezpośrednio działających zmysłów, jak wzrok, powonienie dostarcza wielu ważnych informacji o świecie zewnętrznym. Narządem zmysłu powonienia są tzw. błony węchowe zajmujące niewielką, trudno dostępną część jamy nosowej.

Znaczenie zmysłu dotyku nie do końca jest doceniane, a to przecież między innymi dzięki możliwości czucia potrafimy bardzo szybko, niezależnie od świadomości reagować na zagrożenie. Automatycznie cofamy rękę w momencie, w którym poczujemy ukłucie lub oparzenie. Dzięki takim reakcjom unikamy przeważnie większych obrażeń ciała. Rozmaite receptory znajdujące się w skórze człowieka informują, że ktoś nas dotyka lub, że to my dotykamy innego przedmiotu. Potrafimy ocenić stopień twardości, fakturę, rozmiary i temperaturę dotykanej rzeczy. Poza tym jesteśmy świadomi, w jakim położeniu znajdują się poszczególne części naszego ciała bez konieczności patrzenia na nie. Jest to bardzo ciekawy i dość nietypowy zmysł, gdyż odpowiedzialny jest za odbiór i interpretację bodźców nie tylko jednego rodzaju. Ponadto nie ma konkretnego narządu zmysłu dotyku zlokalizowanego w określonym miejscu. Receptory reagujące na dotyk, ból oraz zmiany temperatury rozmieszczone są na całej powierzchni skóry i w wielu innych częściach organizmu, np. na błonach śluzowych.

Poszczególne zmysły uzupełniają się wzajemnie np. zmysł smaku i powonienia. Odczuwanie smaków byłoby mocno upośledzone gdybyśmy nie czuli jednocześnie zapachu spożywanego pokarmu.