"Alergia" to słowo pochodzące z języka greckiego. Stanowi połączenie dwóch słów: allos - inaczej i ergon - działanie. Określenie "alergia" w medycynie oznacza więc inne niż zazwyczaj działanie układu odpornościowego.
Normalne działanie układu odpornościowego
Prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny posiada zdolność rozpoznawania wnikających do organizmu lub kontaktujących się z nim substancji. Jeśli okazuje się ona nieszkodliwa, nie następuje żadna reakcja. Jeśli jest to substancja szkodliwa dla organizmu, układ immunologiczny wyzwala reakcję mającą zniszczyć lub unieszkodliwić obcy antygen. Głównym elementem takiej reakcji są przeciwciała - swoiste dla każdego antygenu immunoglobuliny wytwarzane pod wpływem obecności antygenu. Przeciwciała rozpoznają obcą substancją i unieszkodliwiają ją. Taka reakcja antygen-przeciwciało jest podstawą działania systemu odpornościowego. Po każdej infekcji wytworzone raz przeciwciała, które nie zostały "zużyte", pozostają we krwi, dzięki czemu mogą szybciej zareagować w przypadku kolejnego kontaktu z tym samym antygenem. Stan taki określa się jako uodpornienie organizmu na dany antygen.
Zaburzenia układu immunologicznego w przypadku alergii:
- System odpornościowy nie potrafi odróżnić substancji nieszkodliwej od szkodliwej, w wyniku czego zostaje uruchomiona reakcja immunologiczna, skierowana przeciwko substancji zupełnie nieszkodliwej. Taką substancję określa się mianem alergenu.
- Ilość produkowanych przeciwciał jest bardzo duża w stosunku do ilości antygenu - nawet najmniejsza jego ilość staje się przyczyną silnej odpowiedzi immunologicznej.
- Przeciwciała krążące we krwi nie powodują uodpornienia organizmu, lecz jego nadwrażliwość i za każdym kolejnym kontaktem z antygenem, reakcja jest coraz szybsza i silniejsza.
Przebieg reakcji alergicznej
Organizm wchodzi w kontakt z obcą substancją (np. kurzem) po raz pierwszy. Błędne rozpoznanie cząsteczek kurzu jako substancji szkodliwych powoduje wytwarzanie dużej ilości przeciwciał, które pozostają we krwi. Kolejny kontakt z kurzem powoduje mobilizację systemu odpornościowego i wyzwala szybką, silną reakcję obronną. Nie ma jednak na to reguły - od momentu zaklasyfikowania przez organizm danych cząsteczek jako szkodliwych do czasu uruchomienia reakcji obronnej może upłynąć nawet kilka lat.
Wytwarzane przeciwciała nie są w stanie zniszczyć "szkodliwego" antygenu, więc produkuje się ich więcej i więcej. W tkance łącznej wytwarzana jest także histamina, główny mediator, uczestniczący w reakcjach immunologicznych. To ta substancja jest odpowiedzialna za objawy reakcji alergicznej, takie jak kichanie, kaszel, obrzęk śluzówek czy podrażnienia skóry.
Alergii nie należy bagatelizować, ponieważ są to poważne choroby. Z roku na rok zwiększa się ilość alergików oraz substancji uczulających. Każda osoba cierpiąca na alergię powinna konsultować się z lekarzem i poddawać odczulaniu. Należy też wystrzegać się substancji uczulających, ponieważ skrajnie silną reakcją alergiczną jest wstrząs anafilaktyczny. Występuje on bardzo rzadko, lecz jest śmiertelnym zagrożeniem - prowadzi do silnego opuchnięcia śluzówek dróg oddechowych, co blokuje dostęp powietrza i powoduje uduszenie.
Alergia na konkretną substancję nie jest dziedziczna, ale dziedziczna może być skłonność do alergii. Badania wykazują, że dzieci alergików są znacznie bardziej podatne na alergeny niż dzieci rodziców zdrowych. Do rozwinięcia się alergii w znacznym stopniu przyczynia się współczesny tryb życia oraz psychika - stres, wieczny pośpiech, nerwowość, niezdrowe nawyki żywieniowe i zdrowotne, poczucie strachu czy agresja oraz bombardowanie przeróżnymi bodźcami ze wszystkich stron.
Najczęstsze dolegliwości będące skutkami alergii: astma, przewlekły nieżyt nosa, katar sienny, pokrzywka, egzema, atopowe zapalenie skóry, ogólne zaburzenia samopoczucia.
Substancje uczulające
Przyczyną alergii może być każda substancja - zarówno ta zupełnie nieszkodliwa, jak i trucizna występująca w niewielkim stężeniu. Lista alergenów staje się coraz dłuższa, przybywa również ludzi reagujących uczuleniem na niegroźne substancje. Alergie mogą dotyczyć pojedynczej substancji lub wspólnego działania dwóch lub kilku alergenów.
Pod względem sposobu kontaktu z organizmem alergeny dzieli się na:
- wziewne - dostają się do organizmu drogami oddechowymi, np.: kurz, pyłki roślinne, zanieczyszczenia powietrza
- kontaktowe - uczulają przez skórę, np.: tkaniny, biżuteria, kosmetyki
- pokarmowe - dostają się do organizmu drogą pokarmową i krwionośną, np.: pokarm, lekarstwa, zastrzyki, ukąszenia owadów
Pod względem pochodzenia alergeny dzieli się na:
- roślinne, np.: pyłki kwiatów i traw, olejki eteryczne, grzyby pleśniowe, opiłki drewna, pył mączny
- zwierzęce, np.: sierść, złuszczone komórki naskórka zwierząt, białko mięsa
- chemiczne, np.: metale, konserwanty, pyły przemysłowe
Najczęstsze substancje i produkty wywołujące alergie to m.in.: pyłki kwiatowe, kosmetyki, lekarstwa (np. penicylina), ubrania z określonych materiałów, papierosy, pasta do zębów, proszek do prania, rozpuszczalniki, grzyby pleśniowe, metale (złota lub srebrna biżuteria, nikiel itp.), ukąszenia owadów (pszczoły!), zwierzęta domowe (sierść), kurz, promienie ultrafioletowe (słońce!)
