BUDOWA ZBITEJ ISTOTY

Szkieletowy układ.

Kościec to rusztowanie całości ustroju, dla niego tworzy oparcie, wymiary ludzkiego ciała oraz jego kształt. Część kości łączy się wspólnie tworząc jednocześnie osłony, które ochraniają narządy w nim zawarte np. czaszka ochrania mózg, kręgi - kręgowy rdzeń, piersiowa klatka - serce i płuca. Duża część kości długich tworzy dźwignie, które umożliwiają ruchy danych kości względem drugich.

Budowa kości.

Kość zbudowana jest z twardej i ścisłej tkanki, nazywanej ISTOTĄ ZBITĄ KOSTNĄ oraz z tkanki mającej beleczkowatą budowę zwanej ISTOTĄ GĄBCZASTĄ KOSTNĄ. Zbita istota zlokalizowana jest w kości na jej powierzchni, podczas gdy gąbczasta istota w jej wnętrzu. Tylko trzon długich kości jest zbudowany jedynie z mocnej kostnej istoty zbitej, która otacza jamę szpikową w nim zawartą. Na każdym z końców szpikowej jamy obecna jest gąbczasta istota. W płaskich kościach warstwę gąbczastej istoty, która znajduje się pomiędzy każdą z blaszek zbitej istoty, nazywa się śródkościem. Część kości (np. kość sitowa, czołowa, klinowa) zawiera jamy będące wypełnionymi powietrzem, łączące się z atmosferycznym powietrzem. Określa się je jako kości PNEUMATYCZNE. Architektoniczny układ beleczek (konstrukcja) jest określony ściśle: stanowi połączenie większej lekkości z wytrzymałością najwyższą a także uzależniony jest od nacisku na kość wywieranego albo pociągania. Każda z kości jest pokryta mocną i cienką ochronną błoną - OKOSTYNĄ. Powierzchnia do siebie przylegających sąsiadujących ruchomych dwóch kości pokryta jest warstwą cienką chrząstki, będącej istotnym składnikiem kośćca. Charakteryzuje ona się dużą opornością a także nie kostnieje w trakcie całego życia w miejscach ustroju, będących fizjologicznie wystawionymi na nieustanny uścisk (np. w częściach żeber, chrząstkach). Większa część kości szkieletu jest zawiązana w płodowym życiu w postaci chrząstki. Ta tkanka, jeszcze przeważająca w niemowlęcym życiu, stopniowo (przede wszystkim w czasie rozwoju osobnika) jest zastępowana przez na ucisk oporniejszą, lecz mniej sprężystą kostną tkankę; wszystkie chrząstki z wiekiem okazują skłonność do kostnienie. Kształt oraz wielkość kości uzależnione są od przeznaczenia tych kości w ustroju. Pod względem kształtu podzielono kości na: krótkie, długie, różnokształtne i płaskie. Do grupy długich kości przynależy większa część kości kończyn. Długa kość złożona jest z środkowej części - trzonu, mającej kształt walca albo graniastosłupa, oraz zgrubiałych końcowych części, nazywanych końcem bliższym (nasada) - górnym oraz dalszym końcem - dolnym. Krótkie kości posiadają kształt nieforemnych małych graniastosłupów. Obecne są np. w stępie i nadgarstku. Płaskie kości posiadają kształt wygiętych, szerokich, stosunkowo cienkich płyt - przykład: kości czaszki, sklepienia, łopatka. Różnokształtne kości nie posiadają prawidłowego kształtu. Do nich należą np. kości twarzowej części czaszki.

Połączenia kości.

Wszystkie kości należące do ludzkiego szkieletu połączone są ze sobą w sposób nieruchomy lub ruchomy przy pomocy stawów. Stawowe powierzchnie kości łączących się tworzą zwykle tzw. PANEWKĘ oraz GŁÓWKĘ stawową, pokrywającą szkliste chrząstki. Przestrzeń szczelinowata, która przedziela stawowe powierzchnie, nazywana jest stawową jamą. Otacza ją woreczek zbudowany z łączącej tkanki, zwany stawową torebką. W torebce wyróżnia się warstwę zewnętrzną włóknistą oraz warstwę wewnętrzną maziową, wydzielającą do stawowej jamy lepką, śliską ciecz - stawową maź, która zmniejszającą tarcie. Stawowe więzadła to rozciągliwe, małe i mocne niezwykle pasma składające się z łącznej tkanki, przebiegające z danej kości do innej. Wzmacniają stawową torebkę, utrzymują kości w odpowiednim położeniu a także hamują jakiekolwiek ruchy, które nie wchodzą w obszar działań stawu. Płaszczyzny w jakich dane dwie kości poruszać się mogą względem siebie oraz ruchomość stawu zależą zwłaszcza od kształtu stawowych powierzchni oraz pracy mięśni, które działają na określony staw. W zależności od możliwości wykonywania ruchów (względem jednej, dwu albo kilku osi), wyróżnia się jednoosiowe stawy (np. stawy należące do członków palców, u niektórych są możliwe jedynie ruchy prostowania i zginania), dwuosiowe (np. nadgarstkowy staw) oraz wieloosiowe (np. barkowy staw).

Kości oraz stawy tułowia.

Kręgosłup (tzw. kolumna vertebratis) złożona jest z 33-34 kręgów (tzw. vertebrate). Pod względem okolicy ciała wyróżnia się następujące odcinki kręgosłupa:

  1. szyjny (karkowy); złożony z 7 kręgów
  2. piersiowy (grzbietowy); złożony z 12 kręgów
  3. lędźwiowy; złożony z 5 kręgów
  4. krzyżowy, złożony z 5 kręgów
  5. guziczny (ogonowy), złożony z 4 - 5 kręgów.

Każdy z kręgów złożony jest z trzonu kręgu, który zwrócony jest ku tyłowi oraz siedmiu od łuku odchodzących wyrostków: wyrostka kolczastego od tyłu, jednej pary poprzecznych wyrostków ku bokom oraz dwóch par stawowych wyrostków: jedna z par ku górze, ku dołowi druga. Trzon oraz łuk ograniczają kręgowy otwór. Do połączenia kręgów z sąsiadami służą powierzchnie trzonu kręgu. Pierwszy szyjny kręg SZCZYTOWY nie posiada trzonu, lecz jedynie łuki ze sobą złączone: tylny i przedni oraz rozwinięte boczne części znajdujące się miedzy nimi. Górna stawowa powierzchnia jest zwrócona do właściwych powierzchni kłykci potylicznej kości. W II szyjnym kręgu OBROTOWYM trzon ku górze przechodzi w ząb obrotowego kręgu. On łączy się stawem z tylną powierzchnią przedniego łuku szczytowego kręgu. Na bocznych powierzchniach trzonów piersiowych kręgów obecne są tzw. żebrowe dołki. Poprzeczne wyrostki na końcach są zgrubiałe, mają żebrowy dołek poprzecznego wyrostka. Ten dołek służy, by połączyć żebra z stawową powierzchnią guzka. Lędźwiowe kręgi są większe znacznie niż kręgi należące do innych odcinków kręgosłupa. Krzyżowa kość (os sacrum) złożona jest ze zrośniętych wspólnie 5 krzyżowych kręgów. Na bocznych brzegach znajdują się stawowe powierzchnie dla złączenia z biodrowymi kośćmi, podstawa u góry ulega połączeniu z V lędźwiowym kręgiem. Kość guziczka (tł. os coccygis) - kość ogonowa u człowieka obecna jest w szczątkowej formie i złożona jest z 4 - 5 kręgów które zrastają się w pojedynczą całość w dojrzałym wieku. Podstawa guzicznej kości jest zwrócona w stronę krzyżowej kości. Każdą z kości łączy więzadło. Kręgosłup tworzy jako całość podłużna kostną rurę, która stanowi oparcie dla całości organizmu. Powierzchnie sąsiadujących dwóch trzonów kręgów są połączone za pośrednictwem płytek płaskich międzykręgowych chrząstek, których wysokość stopniowo się powiększa od góry do dołu kręgosłupa; w odcinku lędźwiowym one są najwyższe i największe odpowiednio dla rozmiarów kręgów trzonowych lędźwiowych. Otwory ułożonych na sobie poszczególnych kręgów tworzą kręgowy kanał, w którym występuje kręgowy rdzeń. Poza szeregiem krótkich wzdłuż kręgosłupa przeciągnięte są dwa mocne długie więzła. One właśnie łączą kręgi w całość. Kręgosłup to niezupełnie prosty słup. Wyróżnia w nim się 4 krzywizny: lędźwiową i szyjną zwrócone ku przodowi wypukłością, krzyżową i piersiową - ku tyłowi. Te krzywizny i sprężyste międzykręgowe chrząstki sprawiają że jakiekolwiek wstrząsy, które powstają np. w czasie biegu, chodzenia itp., przenoszone na czaszkę przez kręgosłup, ulegają osłabieniu znacznemu. Ruchy kręgosłupa są możliwe wokół trzech osi:

  1. ruchy zgięcia oraz prostowania
  2. boczne zgięcia
  3. obrotowe ruchy w prawo oraz w lewo.

Kombinacja tych trzech typów ruchów to ruch obwodzenia. Piersiową klatkę (thorax) stanowiona jest przez mostek, żebra oraz piersiową część kręgosłupa. Żebro (tzw. costa) złożone jest z następujących części: tylnej dłuższej, łukowato wygiętej - kostnego żebra oraz przedniej części, krótszej żebrowej chrząstki. Pierwsze 7 par żeber, których chrząstki bezpośrednio łączą się z mostkiem, nazywane są prawdziwymi żebrami, Pozostałe 5 par zebra rzekome. 3 pary rzekomych żeber (VIII, IX, X) posiadają chrząstki ułożone w taki sposób, iż chrząstka żebra położonego niżej ulega połączeniu z chrząstką położonego wyżej żebra. Chrząstki krótkie ostatnich dwóch żeber (XI oraz XII) nie posiadają połączeń między sobą i połączeń z żebrowym łukiem. Nazywa się je WOLNYMI żebrami. Mostek (sternum) to płaska kość nieparzysta. Odróżnia się 3 odcinki mostka: górny (tzw. rękojeść), trzon środkowy i dolny odcinek (wyrostek mieczykowaty). Cały kościec piersiowej klatki posiada kształt stożka ściętego spłaszczonego z przodu i z tyłu. Klatkę piersiową ograniczają żebra, łączące się z piersiowymi kręgami, z mostkiem zaś od przodu. Pomiędzy żebrami występują międzyżebrowe przestrzenie. W trakcie wdechu piersiowa klatka, na skutek unoszenia żeber poprzez wdechowe mięśnie, zwiększa swoje rozmiary w poprzecznym wymiarze przednio - tylnym, jednocześnie nieco unosząc się ku górze. W trakcie wydechu żebra ulegają opuszczeniu nie tylko pod wpływem czynności wydechowych mięśni, ale także na skutek pociągani poprzez chrząstki żebrowe sprężyste; piersiowa klatka spłaszcza się oraz zwęża.

Kości oraz stawy górnej kończyny

Barkowa obręcz - obręcz górnej kończyny (łac. cingulum membri superioris). Częściami składowymi obręczy górnej kończyny są: łopatka i obojczyk. Obojczyk (łac. claviula) to długa kość, wygięta w kształt litery S. Złożona jest z trzonu oraz dwóch końców: barkowego i mostkowego. W środkowej części jest wypukły ku przodowi, ku tyłowi zaś w bocznych. Łopatka (łac. scapula) to płaska kość przyjmująca kształt trójkąta. Na grzbietowej powierzchni łopatki wyróżnia się grzebień łopatki, biegnący ku górze oraz ku przodowi w barkowy wyrostek. Od brzegu górnego łopatki odchodzi wyrostek kruczy haczykowaty. Boczny kąt posiada dużą, wklęsłą nieco stawową powierzchnię, nazywaną stawową panewką. Ona służy przy połączeniu z głową ramiennej kości. Łopatka nie ulega połączeniu bezpośredniemu z kośćmi części tułowiowej, a jedynie z obojczykiem oraz ramienną kością. Ramienna kość (humerus) złożona jest z trzonu a także dwóch końców (nasad): dolnego i górnego. Górny koniec przyjmuje kształt głowy, która stanowi niemal połowę kuli. Tę głowę oddziela od pozostałej części kości rowek przebiegający dokoła nazywany anatomiczną szyjką. Na trzonie, poniżej, obecna jest chirurgiczna szyjka, której nazwa wywodzi się od złamań często występujących w tymże miejscu ramiennej kości. Na tylnej powierzchni trzonu biegnie bruzda spiralna promieniowego nerwu. W przypadku złamania ramiennej kości obecny tutaj promieniowy nerw ulec może uszkodzeniu. Po każdej ze stron dolnego końca obecne są duże chropawe guzki: boczny nadkłykieć oraz przyśrodkowy.

Kości przedramienia.

W promiennej (radius) oraz łokciowej (ulna) kości wyróżnia się także trzon oraz dwa końce. W promiennej kości górny koniec, w łokciowej kości zaś - dolny koniec mają kształt głowy. Na górnym końcu łokciowej kości obecne jest wcięcie, które służy przy połączeniu z ramienną kością. Kości nadgarstka są ułożone w dwóch ciągach. Każdy złożony jest z 4 kości.

Kości śródręcza oraz palców.

Śródręcze składa się z 5 długich kości. Palce zbudowane są z kostnych członków. I palec (kciuk) składa się z 2 członków, pozostałe cztery zawierają po 3 członki.

Stawy górnej kończyny:

Stawy barkowej obręczy.

W skład barkowej obręczy wchodzą następujące stawy: staw mostkowo - obojczykowy (łac. articulatio sternoclavicularis), który łączy mostek z obojczykiem oraz barkowo - obojczykowy staw (łac. articulatio acromioclavicularis) łączący obojczyk z barkowym wyrostkiem łopatki. Barkowy staw (ramienny; łac. articulatio humeri) to wieloosiowy staw. Największa swoboda ruchów umożliwiona jest przez panewkę, płytkę, obszerną torebkę oraz stosunkowo dużą ramienną kość. Łokciowy staw (articulatio cubiti) jest złożonym stawem. Górne końce każdej z kości przedramienia z ramienną kością tworzą 2 stawy: ramienno - łokciowy oraz ramienno - promieniowy, które w rozpatrywaniu czynnościowym stanowią jedną całość. Jedynie ruchy prostowania i zginania są możliwe w tymże stawie, więc jest to zawiasowy staw. Ruch odwracania, czyli ruch który ustawia kości należące do przedramienia w równoległym położeniu względem siebie oraz dłoń ku przodowi skierowaną, także ruch nawracania, w trakcie którego krzyżują się kości przedramienia, a dłoń jest zwrócona ku tyłowi, są wykonywane dzięki promieniowo- łokciowym stawom: bliższemu (articulatio radio- ulnaris proximalis) oraz dalszemu (articulatio radio- ulnaris distalis), ściśle ze sobą związanych mając na uwadze ich działanie. To one łączą łokciową kość z promieniową kością. Trzony należące do tych kości są połączone międzykostną błoną. Powierzchnie pierwszych trzech kości szeregu kości nadgarstka bliższego tworzą wypukłą wspólną stawową powierzchnię, ulegają połączeniu z promieniową kością promieniowo- nadgarstkowym stawem. Jest to eliptyczny (dwuosiowy) staw, tak jak śródręczno- paliczkowe stawy. Nadgarstkowo- śródręczny staw kciuka to siodełkowaty staw, także zatem dwuosiowy. W stawach pomiędzy członkami palców są możliwe jedynie ruchy prostowania i zginania. Są to jednoosiowe zawiasowe stawy.

Kości oraz stawy dolnej kończyny

Biodrowa Obręcz - obręcz dolnej kończyny (cingulum membri inferioris) złożona jest z 4 części ściśle stosunkowo połączonych ze sobą: z prawej oraz lewej miednicznej kości, guzicznej kości (ogonowej). Razem tworzą one kostną miednicę. Miedniczna kość (os caxae) dorosłego osobnika zbudowana jest z 3 kości które w jedną całość są zrośnięte: górnej - biodrowej kości (os ilium), kulszowej kości (os ischii) ku dołowi oraz do tyłu skierowanej a także łonowej kości (os pubie) do przodu ku dołowi zwróconej. Na miejscu połączenia tychże kości utworzony jest po zewnętrznej stronie głęboki dół nazywany biodrową panewką. Górną, większą, część biodrowej kości nazywana jest biodrowym talerzem. Wyróżnia się w mniejszą miednicy następujące odcinki: szerszy, górny, nazywany większą miednicą oraz węższy, dolny, nazywany miednicą. Miednica u kobiety jest krótsza stosunkowo, szersza a także plaska bardziej w porównaniu z miednica u mężczyzny. Udowa kość (lemur) to kość najdłuższa w ludzkim ustroju. Na górnym końcu odróżnia się głowę, która skierowana jest skośnie - przyśrodkowo oraz ku górze, i łączy się z trzonem szyjką. Pomiędzy szyjką a trzonem obecne są duże dwie wyniosłości nazywane krętarzami. Większy krętarz zlokalizowany jest po bocznej stronie, zaś mniejszy krętarz - po przyśrodkowej. Trzon udowej kości jest wygięty nieco ku przodowi. Dolny koniec tworzony jest przez dwa kłykcie. Obecna rzepka (patella) posiada kształt pięciokąta zaokrąglonego o podstawie która zwrócona jest ku górze oraz wierzchołku ku dołowi skierowanemu. One występują pomiędzy udową kością oraz kośćmi goleni.

Kości goleni.

Goleń złożona jest z następujących kości: grubszej, położonej przyśrodkowo piszczelowej kości nazywanej piszczelą (tibia) oraz cieńszej znacznie, położonej równolegle strzałkowej kości (strzałkami) (fibula). Piszczelowa kość sięga swoim górnym końcem ponad strzałkową kość. U dołu z kolei strzałkowa kość sięga poniżej końca dolnego piszczelowej kości. Po przyśrodkowej stronie na końcu dolnym piszczeli obecny jest wyrostek, nazywany przyśrodkową kostką, zaś dolny koniec strzałki jest przedłużony tworząc zgrubiałą boczną kostkę. Kości goleni są połączone wspólnie międzykostną błoną.

Kości stępu.

W skład tylnego odcinka stępu wliczają się 2 kości, które ułożone są jedna nad drugą; kość dolna dotykająca podłoża - piętowa kość (calcaneus) oraz nad nią leżąca - skokowa kość (talus). Skokowa kość jest połączona z golenią stawem. Przedni odcinek stępu zbudowany jest z 5 kości, 4 z nich: 3 klinowate kości (ossa cuneiformia) oraz sześcienna kość (os cuboideum), są położone w pojedynczym szeregu, a łódkowa kość (os naviculare) jest wsunięta pomiędzy skokową kość i klinowate kości.

Kości śródstopia oraz kości palców.

Śródstopie zbudowane jest z 5 długich kości, każdy palec ma 3 kostne członki, za wyjątkiem I palca (dużego), który posiada jedynie 2 członki. Kościec stopy tworzy sklepienie mające podwójną krzywiznę: w poprzecznym kierunku (od podstawy palca I do V) oraz podłużnym (od pięty w kierunku palców).

Stawy kończyny dolnej:

Stawy miednicy.

Kości, które tworzą miednicę ulegają połączeniu w całość przy pomocy 3 stawów oraz więzadeł. W dwóch krzyżowo- biodrowych stawach krzyżowa kość jest wklinowana mocno między obydwie biodrowe kości. Na przedniej stronie miednicy obydwie łonowe kości łączą się w łonowym spojeniu. Biodrowy staw jest wieloosiowy, umożliwia ruchy wokoło prostopadłych względem siebie 3 osi: ruchy prostowania i zgięcia, odwodzenia, obrotowe ruchy uda wokół pionowej osi oraz ruch obwodzenia. Porównując te ruchy z barkowym stawem są one ograniczone bardziej, ponieważ w biodrowym stawie stawowa głowa objęta jest przez panewkę wykraczając nawet poza równik.

Kolanowy staw.

W skład kolanowego stawu wlicza się następujące kości: udowa kość, piszczelowa kość oraz rzepka. Ostatnia z nich jest wpleciona w ścięgno czworogłowego mięśnia uda a swą tylną stawową powierzchnią, przystosowana do stawowej powierzchni oraz udowej kości. W kolanowym stawie oprócz prostowania oraz zginania są możliwe ograniczone obrotowe ruchy goleni, ale jedynie przy kolanie zgiętym. Skokowy górny staw łączy każdą z kości goleni ze skokową kością. Końce dolne piszczelowej oraz strzałkowej kości tworzą wspólną, o widełkowym kształcie panewkę, która obejmuje skokową kość. Staw ten jest zawiasowy, w nim ruchy są ograniczone do prostowania i zginania. Skokowy dolny staw występuje pomiędzy skokową piętową kością a także pomiędzy łódkową i skokową kością, wspólnie tworząc jedną całość mechaniczną. W trakcie ruchu odwracania przyśrodkowy brzeg stopy umieszczony pozostaje, w trakcie ruchu nawracania - brzeg stopy boczny jest uniesiony. Wysklepienie oraz sprężystość stopy są uwarunkowane nie tylko właściwym ułożeniem oraz powiązaniem kości stóp, ale i również działaniem niektórych mięśni(jak cięciwa ruchu).

Kościec głowy

Kościec głowy - tworzy go czaszka (cranium) składająca się ze złączonych ze sobą ściśle dwóch części: górnej oraz tylnej - mózgowej czaszki, będącej kostną puszką która osłania mózgowie a także dolnej oraz przedniej - trzewnej czaszki, która składa się z wielu kości o skomplikowanej budowie, tworzących doły i jamy (np. jama nosowa, oczodół). W czaszce umieszczone są narządy zmysłów i narząd, który służy przy rozdrabnianiu pokarmu.

Mózgowa czaszka (mózgoczaszka - cranium cerebralne).

W skład mózgowej czaszki wchodzą następujące kości: potyliczna kość (os occipitale), czołowa (os frontalne), klinowa (os sphenoidale), sitowa (os ethmoidale), 2 skroniowe kości (ossa temporalna) i 2 ciemieniowe (ossa parietalia). W mózgowej czaszce odróżnia się sklepienie czaszki i podstawę. Składnikami sklepienia są: kość potyliczna z tylu, kość czołowa z przodu, 2 ciemieniowe kości u góry, 2 skroniowe kości po bokach. Wewnętrzna powierzchnia sklepienia ma wklęsłą strukturę i posiada różne zagłębienia, takie jak wyciski, które wytworzone są przez bruzdy mózgowe i zakręty oraz tętnicze rowki, które są miejscem przebiegu rozgałęzień oponowych tętnic. Wewnętrzną powierzchnię podstawy czaszki dzieli się następujące 3 doły: przedni (najwyżej położony), środkowy (głębszy niż poprzedni, niżej leżący, w środku posiadający zagłębienie, które jest miejscem spoczynku mózgowej przysadki), tylny (największy i położony najniżej). W środku jest widoczny potyliczny owalny wielki otwór, przez który rdzeń przedłużony przechodzi. Trzewna czaszka (trzewioczaszka - cranium viscerale) zbudowana jest z 6 parzystych kości: szczątki (maxilla), jarzmowej kości (os zygomaticum), nosowej (os nasale), podniebiennej (os palatinum), łzowej (os lacrimale) oraz dolnej małżowiny nosowej (koncha nasalis interior) i 2 nieparzystych kości - lemiesza (vomer) i żuchwy (mandibula). Do trzewiowej czaszki zalicza się także gnykową kość. Oczodoły, w których umiejscowiony jest narząd wzroku, posiadają kształt piramidy czworościennej. Jej wierzchołek skierowany jest ku tyłowi, podstawa zaś nieco do boku ku przodowi. Oczodoły połączone są z jamą mózgowej czaszki przez wzrokowy otwór oraz oczodołową szczelinę górną, nosową jamą z kolei przez nosowo - łzowy kanał. Nosowa jama występuje w środkowej części twarzy i jest przedzielona nosową przegrodą na równe dwie części- lewą i prawą. Przedni otwór nosowej jamy (przednie nozdrza) nazywany jest gruszkowatym utworem. Poprzez tylne nozdrza nosowa jama ma kontakt z gardłem. Jedyną kością ruchomą czaszki jest żuchwa (mandibula). Zbudowana jest z trzonu oraz z gałęzi żuchwy w liczbie 2. Górna część trzonu jest ograniczona zębodołowym łukiem, który zawiera z każdej ze stron 8 zębodołów. Zębodoły są oddzielone od siebie przez międzyzębodołowe przegrody. Gałęzie żuchwy występują po każdej ze stron na końcach tylnych trzonu i są skierowane nieznacznie ku tyłowi i ku górze. Każda posiada następujące wyrostki: przedni (jest miejscem przyczepu mięśni) oraz tylny (jego głowa jest dostosowana do wgłębienia znajdującego się na skroniowej kości, z nią tworzy żuchwowy staw). Gnykowa kość (os hyoideum) mająca kształt podkowy jest umieszczona pod żuchwą i powyżej tarczowatej chrząstki krtani. Charakteryzuje się brakiem stawowego połączenia z pozostałymi kośćmi. Zbudowana jest z trzonu oraz wyrostków (dwóch par), nazywanych rogami. Ku tyłowi od trzonu odchodzi para większych rogów, a ku górze - jedna para mniejszych rogów.

KRĘGOSŁUP

Kręgosłup (columna vertebralis ) zbudowany jest z kości, nazywanych kręgami ( vertebrae ). Łączą się one ze sobą i tworzą słup elastyczny, który jest osią tułowia. Koniec górny kręgosłupa stanowi podporę czaszki, dolny - jest połączony z kośćmi miednicy. We wnętrzu kręgosłupa zlokalizowany jest rdzeń kręgowy.

Kręgosłup zbudowany jest z 33-34 kręgów, podzielony jest na 5 odcinków.

Kręg typowy zbudowany jest z łuku, trzonu i 7 wyrostków.

Zbudowany masywnie trzon kręgu jest zwrócony ku przodowi a do tylnej powierzchni jego przylega łuk, zamykający otwór kręgowy od tyłu i stanowi odcinek kręgowego kanału. 2 pary stawowych wyrostków łączą się z łukiem i służą do łączenia z kręgami sąsiednimi, dlatego też na nich znajdują się stawowe powierzchnie. Położone symetrycznie poprzeczne wyrostki służą np. jako miejsce dla przyczepu mięśni. Kolczysty wyrostek przymocowuje dźwignię mocną dla mięśni na terenie części tylnej łuku. Kształt kręgów zależy od fragmentu kręgosłupa, do którego przynależą.

Szyjne kręgi posiadają mały trzon, spłaszczony w strzałkowym kierunku. Stawowe wyrostki są niskie, stawowe powierzchnie ustawione są skośnie względem poziomej płaszczyzny. Poprzeczne wyrostki, na końcach rozdwojone, są przebite pionowo przez otwór poprzecznego wyrostka, przez który przebiega kręgowa tętnica. Kręgowy otwór posiada trójkątny kształt.

1-szy szyjny krąg - to szczytowy kręg (atlas). Nie jest wyposażony w trzon, ale zbudowany jest z łuków: tylnego i przedniego. Położenie w których są połączone są zgrubiałe, nazywane są bocznymi częściami. Na powierzchni tylnej przedniego łuku położony jest zębowy dołek, który służy do połączenia kręgu obrotowego z zębem. Na bocznych częściach leżą stawowe dołki górne służące w połączeniu z kłykciami potylicznej kości oraz dolne, które przylegają do właściwych stawowych powierzchni obrotowego kręgu.

2-gi szyjny kręg - obrotowy kręg. Ku górze wydłużony trzon stanowi ząb obrotowego kręgu. Przednia stawowa powierzchnia zęba przylega do zębowego dołka szczytowego kręgu, tylna powierzchnia - do poprzecznego więzadła.

7-my ostatni szyjny kręg posiada długi kolczysty wyrostek, dlatego też nazwany został wystającym kręgiem (vertebra prominens ).

Piersiowe kręgi są większe w porównaniu z szyjnymi kręgami. Kręgowe trzony są płaskie, strzałkowy ich wymiar jest większy niż poprzeczny. Stawowe wyrostki są długie, należące do nich stawowe powierzchnie ustawione są w płaszczyźnie która zbliżona jest do czołowej. Pochylone w dół i długie kolczyste wyrostki zachodzą dachówkowato na siebie.

Na końcu zgrubiałym poprzecznych długich wyrostków leży żebrowy dołek poprzecznego wyrostka, który służy do złączenia się z guzkiem żebra. Na powierzchniach bocznych trzonów sąsiadujących z krawędziami obecne są żebrowe dołki. Dołki sąsiadujących dwóch kręgów budują stawowe powierzchnie, służące w łączeniu z głowami żeber.

Największe lędźwiowe kręgi, posiadają nerkowatego kształtu trzony. Ich poprzeczny wymiar jest większy niż strzałkowy. Duże stawowe wyrostki są ustawione strzałkowo. Poprzeczne wyrostki długie i cienkie są szczątkowymi właściwie żebrami, dlatego też nazywane są żebrowymi wyrostkami. Kolczyste wyrostki lędźwiowych kręgów są wysokie, rozwinięte silnie i poziomo ustawione w strzałkowej płaszczyźnie.

Krzyżowa kość (os sacrum) powstała po zrośnięciu ze sobą 5 -ciu krzyżowych kręgów. Posiada kształt graniastosłupa ku dołowi zwężającego się. W niej wyróżnia się podstawę, która zwrócona jest ku górze i wierzchołek, będący ku tyłowi zwróconym. Z przodu występuje powierzchnia miedniczna gładka, powierzchnia grzbietowa krzyżowej kości nie jest równa. Na miednicznej powierzchni są widoczne cztery pary krzyżowych otworów miednicznych, łączących się z krzyżowym kanałem. Na nierównej grzbietowej powierzchni miednicznej są widoczne cztery pary krzyżowych otworów miednicznych, połączonych z krzyżowym kanałem. Na powierzchni grzbietowej nierównej występują grzebienie, które powstają ze zrośnięcia odpowiednich kolczystych wyrostków. Stawowe wyrostki utworzyły krzyżowe pośrednie grzebienie, a poprzeczne wyrostki boczne grzebienie. Pomiędzy pośrednimi oraz bocznymi grzebieniami leżą krzyżowe grzbietowe otwory. Wzdłuż krzyżowej kości biegnie krzyżowy kanał - przedłużenie kręgowego kanału. Kanał zakończony jest krzyżowym rozworem. Na zbudowanych masywnie bocznych częściach krzyżowej kości leżą uchowate powierzchnie, które łączą się z analogicznymi powierzchniami miednicznej kości.

Guziczna kość (os coccygis) u człowieka ma szczątkowy charakter. W jej skład wchodzi 4 - 5 kręgów , które mają postać okrągłych lub trójkątnych kostek. Podstawa guzicznej kości ulega połączeniu z krzyżową kością.

SZKIELET PIERSIOWEJ KLATKI

Szkielet piersiowej klatki zbudowany jest z 12 piersiowych kręgów , 12 par żeber oraz mostka .

Żebra (costae) posiadają postać kostnych blaszek wygiętych półksiężycowato. Każde posiada przedni koniec, (mostkowy) , trzon oraz tylny koniec - kręgosłupowy.

Przedni koniec żebrowej kości ulega połączeniu z przedłużeniem chrzęstnym żebra, nazywanym żebrową chrząstką. Tylny zgrubiały koniec żebra nazywany jest głową żebra. Guzek żebra położony jest nieznacznie bocznie od niej. Głowa żebra ulega połączeniu z żebrowymi dołkami, które leżą na krawędziach kręgowych trzonów. Guzek żebra to miejsce stawowego połączenia z żebrowym dołkiem poprzecznego wyrostka.

Trzon żebra posiada zewnętrzną wypukłą powierzchnię oraz wewnętrzną wklęsłą. Przy ostrym, dolnym brzegu żebra występuje bruzda żebra płytka, przez którą biegną nerwy międzyżebrowe i naczynia.

Pod względem sposobu połączenia żeber z mostkiem dzielimy je na:

  1. prawdziwe żebra 1-7, bezpośrednio dochodzą do mostka, z nim łączą się żebrową chrząstką
  2. rzekome żebra 8-10, łączą się pośrednio z mostkiem przez chrząstkę żebra wyżej położonego
  3. wolne żebra 11-12 , nie mają z mostkiem połączenia, swobodnie leżą przy ścianie brzucha.

Mostek ( sternum ) jest nieparzystą kością ustroju. Posiada kształt kości płaskiej, która od przodu ogranicza piersiową klatkę.

Rozróżniamy :

  • część górną rozszerzoną - rękojeść mostka
  • część środkową wydłużoną - trzon mostka
  • małą część dolną zwężającą się - mieczykowaty wyrostek

Rękojeść ulega połączeniu z trzonem od tyłu pod rozwartym kątem, nazywany jest kątem mostka.

Na krawędzi górnej rękojeści występuje szyjne wcięcie. Po każdej jego stronie leżą obojczykowe wcięcia połączone z obojczykami. Na krawędziach bocznych rękojeści mostka występują żebrowe wcięcia 1 i 2 żebra. Na krawędziach należących do trzonu mostka obecne są wcięcia dla 3 - 6 żebra. Wcięcie dla 8-go żebra obecne jest na granicy pomiędzy trzonem i mieczykowatym wyrostkiem.

Piersiowa klatka (thorax) w całości posiada kształt stożka ściętego, od przodu spłaszczonego ku tyłowi. Wyróżnia się górny otwór piersiowej klatki i otwór dolny znacznie większy. Górny otwór ograniczony jest przez trzon 1-go pochylona piersiowego kręgu, pierwsze żebra oraz brzeg górny rękojeści mostka. Płaszczyzna należąca do otworu jest do przodu. Otwór dolny klatki ograniczają: trzon 12 piersiowego kręgu, żebra 12 - go, końce 11 żeber, chrząstki rzekomych żeber oraz mieczykowaty wyrostek mostka. Płaszczyzna dolnego otworu piersiowej klatki jest pochylona ku tyłowi. Ściana piersiowej klatki tworzona jest przez mostek, żebra oraz piersiowy odcinek kręgosłupa.

KOŚCI GÓRNEJ KOŃCZYNY

Szkieletu górnej kończyny zawiera 37 kości.

Ich podział:

  1. kości obręczy górnej kończyny (łopatka i obojczyk)
  2. kości górnej wolnej kończyny (kość ramienna, 8 kości nadgarstka, 5 kości śródręcza, 2 kości przedramienia oraz 14 kości palców .

Kości obręczy górnej kończyny.

Obojczyk (clavicula) jest bezpośrednim jedynym połączeniem kości górnej kończyny ze szkieletem piersiowej klatki. Obojczyk umożliwia połączenie barkowego wyrostka łopatki z obojczykowym wcięciem mostka. Jego kształt to litera S wydłużona. Barkowy koniec obojczyka jest od góry spłaszczony ku dołowi. Powierzchnia obojczyka przednia i górna jest gładka. Dolna powierzchnia posiada nierówności, stanowiące miejsce przymocowania więzadeł. Obojczyk to struktura dobrze widoczna a także wyczuwalna przez skórę .

Łopatka (scapula) jedną z płaskich kości. Posiada kształt trójkąta. Jego dwa dłuższe boki stanowią boczny zaokrąglony brzeg oraz przyśrodkowy ostry brzeg. Na górnym brzegu krótszym obecne jest wcięcie łopatki. Od niego bocznie umiejscowiony jest wyrostek kruczy ku przodowi skierowany.

Łączące się ze sobą brzegi łopatki tworzą następujące kąty: górny, boczny i dolny. Na bocznym zgrubiałym kącie znajduje się wklęsła nieco powierzchnia dla ramiennego stawu, nazywana stawowym wydrążeniem. Łopatka posiada powierzchnię żebrową przednia, zwróconą w kierunku żeber, wklęsłą oraz powierzchnię grzbietową, przedzieloną przez grzebień wystający łopatki. Powyżej jest usytuowany nadgrzebieniowy dół, dół podgrzebieniowy poniżej. W przedłużeniu grzebienia łopatki obecny jest rozwinięty silnie barkowy wyrostek. Na tym wyrostku położona jest stawowa powierzchnia dla złączenia z końcem barkowym obojczyka.

Kości kończyny wolnej górnej .

Ramienna kość ( humerus ) jest długą kością. W niej wyróżniono górny i dolny koniec oraz trzon.

Na górnym końcu obecna jest głowa ramiennej kości. Głowa ograniczona jest przez anatomiczną szyjkę ramiennej kości. Od szyjki bocznie położone są 2 guzki od siebie oddzielone międzyguzkową bruzdą. Od niej ku tyłowi położony jest większy guzek, guzek mniejszy - ku przodowi. W stronę trzonu od guzków umieszczone są ciągi grzebieni większego oraz mniejszego guzka. Nieznacznie poniżej guzków występuje tzw. chirurgiczna szyjka ramiennej kości, tak nazwana, gdyż miejsce to jest miejscem złamań częstych. Trzon ramiennej kości, o kolistym przekroju, na powierzchni tylnej posiada przebiegającą skośnie bruzdę płytką promieniowego nerwu. Nierówność na powierzchni bocznej trzonu to miejsce przyczepu naramiennego mięśnia noszące nazwę naramiennej guzowatości.

dalszy koniec ramiennej kości jest spłaszczony w czołowej płaszczyźnie, ma złożoną stosunkowo budowę. Po każdej ze stron końca obecne są wyniosłości (nadkłykcie), z których ten środkowy jest dłuższy znacznie od bocznego. Poniżej środkowego nadkłykcia umiejscowiona jest bruzda łokciowego nerwu. Nieznacznie poniżej nadkłykci położony jest kłykieć ramiennej kości, na którym obecne są stawowe powierzchnie dla złączenia z kośćmi przedramienia.

Boczna powierzchnia, która służy do połączenia z promieniową kością położona jest na wyniosłości nazywanej główką ramiennej kości. Bloczek który łączy się z łokciową kością leży przyśrodkowo. Na powierzchni tylnej ramiennej kości powyżej bloczka występuje głęboki dół łokciowego wyrostka, w który łokciowy wyrostek łokciowej kości wsuwa się w trakcie prostowania przedramienia.

Promieniowa kość (radius) umiejscowiona jest po stronie bocznej przedramienia. Jej górny koniec jest ukształtowany w formie głowy promieniowej kości. Na szczytowej części głowy występuje wklęsła stawowa powierzchnia dla złączenia z główką ramiennej kości, a wokół głowy występuje stawowy obwód, stykający się z właściwym sobie wcięciem łokciowej kości. Poniżej głowy występuje guzowatość promieniowej kości, która jest miejscem przyczepu dwugłowego mięśnia ramienia .

Trzon promieniowej kości posiada trójkątny przekrój. Jego zgrubiały przedni brzeg ku dołowi przechodzi w rylcowaty wyrostek. Dolny, szeroki koniec promieniowej kości posiada stawową powierzchnię nadgarstka dla złączenia z kośćmi nadgarstka. Na powierzchni przyśrodkowej nasady dalszej promieniowej kości obecne jest łokciowe wcięcie, które służy do złączenia z głową łokciowej kości.

Łokciowa kość (ulna) dłuższa jest od promieniowej kości, stopniowo ku dołowi zwęża się. Na górnym końcu występuje bloczkowe wcięcie. Od góry ogranicza je łokciowy wyrostek, od dołu z kolei dziobasty wyrostek. Na bocznej powierzchni u podstawy dziobastego wyrostka występuje promieniowe wcięcie, służące przy połączenia ze stawowym obwodem głowy promieniowej kości. Poniżej nieco dziobastego wyrostka występuje guzowatość łokciowej kości. Trójkątny w górnej oraz środkowej części trzon kości, zwęża się oraz zaokrągla w dolnej części. Dalszy koniec łokciowej kości tworzy głowa łokciowej kości. Posiada ona stawową obrączkowatą powierzchnię dla połączenia z łokciowym wcięciem promieniowej kości. Na powierzchni przyśrodkowej głowy łokciowej kości występuje cienki i krótki rylcowaty wyrostek.

Kości ręki (łac. ossa manus) podzielone są na:

  • kości nadgarstka
  • kości palców
  • kości śródręcza

8 kości nadgarstka ułożone są w 2 szeregi: bliższy (sąsiaduje z kośćmi przedramienia) oraz dalszy szereg (łączą się z kośćmi śródręcza).

Z promieniową kością połączeniu ulegają pierwsze 3 kości bliższego szeregu. Tworzą one łącznie powierzchnię stawową kształtu jajowatego, która wchodzi w skład promieniowo - nadgarstkowego stawu. Powierzchnie dolne bliższego szeregu ulegają połączeniu z kośćmi dalszego szeregu. Kością centralną nadgarstka jest główkowata kość. Powierzchnie dolne szeregu dalszego kości nadgarstka ulegają połączeniu z podstawami kości śródręcza. Powierzchnia dłoniowa nadgarstka jest wklęsła jako całość i stanowi bruzdę nadgarstka, będące lokalizacją ścięgien zginaczy palców ręki.

Wśród kości śródręcza wyróżnia się 5 długich kości, oznaczanych kolejno od kciuka poczynając. Kość śródręcza złożona jest z trzonu oraz dwóch końców. Bliższy koniec jest utworzony przez podstawę, która jest połączona z kośćmi nadgarstka. Na dalszym końcu występuje głowa kości śródręcza, łącząca się z podstawą paliczka bliższego właściwego sobie palca .

Paliczki (phalanges) tworzą kości palców u ręki. Pierwszy palec - kciuk, posiada dwa paliczki, palce pozostałe wyposażone są w 3paliczki każdy. Sąsiadujący z śródręcza kością paliczek nazywany jest bliższym, drugi - środkowym, trzeci zaś - dalszym. Bliższe oraz środkowe paliczki posiadają trzon, podstawę oraz głowę. Dalszy paliczek jest spłaszczony, a na dalszym jego końcu występuje guzowatość dalszego paliczka półksiężycowatego kształtu.

Po dłoniowej stronie śródręczno - palcowego stawu 1 palca położone są małe dwie kosteczki, nazywane trzeszczkami .

Kości obręczy dolnej kończyny.

Obręcz dolnej kończyny, w porównaniu z obręczą górnej kończyny, jest zbudowana bardzo mocno oraz ma w swym składzie dwie miednicze kości i krzyżowe kości. One łączą się ze sobą i tworzą kostny mocny pierścień, nazywany miednicą (pelvis).

Rozwój miedniczej kości (os coxae) odbywa się z oddzielnych trzech kości, oddzielone warstwą chrząstki w dziecięcym wieku. Z nich największa, ku górze oraz ku bokowi skierowana, nazywana jest biodrową kością (os ilium). Od dolnej oraz tylnej strony położona jest kulszowa kość (os ischii), od dołu i przodu - łonowa kość (os pubis).

Wymienione wyżej kości ulegają połączeniu na obszarze głębokiej dużej panewki biodrowego stawu, która służy do połączenia kości udowej z głową. W części dolnej brzegu panewki widoczne jest wcięcie panewki. Usytuowany poniżej panewki jest zasłoniony otwór. Nazwa jego pochodzi od zasłonowej błony która przymocowuje się przy krawędzi otworu. Otwór zasłonięty ograniczają od dołu i tyłu trzon oraz gałąź kulszowej kości. W miejscu gdzie łączą się występuje kulszowy guz, nieznacznie powyżej niego kulszowy kolec. Kulszowy kolec oddziela kulszowe wcięcie mniejsze od głębokiego kulszowego wcięcia większego leżącego powyżej. Otwór zasłoniony od dołu i przodu ograniczany jest przez gałęzie górne i dolne łonowej kości. W miejscu złączenia każdej z gałęzi łonowej kości występuje powierzchnia spojenia, która służy do złączenia się z identyczną powierzchnią drugiej miednicznej kości.

Układ narządu ruchu

Narząd ruchu: stawy oraz więzadła, mięśnie, szkielet. Układ ruchu bierny - stawy, więzadła i kości.

Układ czynny: mięśnie.

Funkcje szkieletu:

  • dla ciała stanowi rusztowanie,
  • dla mięśni stanowi oparcie,
  • wzrost,
  • funkcja ochronna narządów,
  • funkcja krwiotwórcza,
  • funkcja magazynując.

Kości płaskie: łopatka, kości czaszki.

Kości krótkie: kości stępu, kości nadgarstka.

Kości długie: kość ramienna, udowa.

Kości różnokształtne: kręgi.

Szkielet podzielony jest na osiowy szkielet: kręgosłup, czaszka, żebra, mostek oraz szkielet kończyn.

Szkielet tworzony jest przez tkanki: kostną (duża mechaniczna wytrzymałość oraz wysoki stopień twardości) i chrzęstną tkankę.

Okostna - to błona włóknista ochraniająca od zewnątrz kość; jest silnie unerwiona i unaczyniona.

Kościotwórcze komórki - obecne są w okostnej; one rozpoczynają wytwarzanie kostnej tkanki w czasie wzrastania kości albo po złamaniu kości.

Górna nasada - zbudowana jest, tak jak dolna nasada, z kostnej tkanki gąbczastej, składającej się z beleczek kostnych różnej grubości. Przestrzenny układ tych beleczek kościom zapewnia maksymalną sztywność oraz odporność na oddziaływania odkształcających sił. Pomiędzy beleczkami występują przestrzenie, będące przedłużeniem szpikowej jamy.

Trzon - zbudowany jest z kostnej zbitej tkanki. Posiada ona postać substancji zwartej, występują w niej widoczne pod mikroskopem przerwy.

Szpikowa jama - to przestrzeń znajdująca się we wnętrzu trzonu, wypełniona jest kostnym szpikiem.

Czerwony szpik kostny - krwiotwórcza tkanka wypełniająca kostną jamę - produkuje każdy rodzaj komórek krwi. Kość składa się z osseiny (organicznej substancji, która nadaje sprężystość kości), mineralnych soli (nadają wytrzymałość i twardość kości), nasadowej chrząstki (to elementy chrzęstnej tkanki, które znajdują się w okolicy zakończeń kości rosnącej).

Krzywica - wywołana niedoborem witaminy D3. Obecne objawy: pocenie się wzmożone, niepokój, utrata łaknienia.

Złamania dzielą się na zamknięte i otwarte. Zamknięte - gdy kość nie powoduje przerwania ciągłości skóry. Otwarte - gdy kość powoduje przerwanie powłoki skóry, możliwe jest zakażenie.

Kostnina - tkanka, powstająca z komórek okostnej w trakcie procesu gojenia złamania.

Kręg - zbudowany jest z łuku, trzonu, kręgowych wyrostków (stanowią miejsce przyczepu mięśni).

Międzykręgowe krążki (dyski) - składają się z chrząstki, są umieszczone między trzonami kręgów sąsiadujących ze sobą. Pełnią amortyzacyjną funkcję w przypadku urazów kręgosłupa i umożliwiają prostowanie, zgięcie, obrotowe i boczne ruchy.

Czaszka - rusztowanie kostne głowy.

Mózgoczaszka (mózgowa czaszka) - to tylna i górna część czaszki. Tworzy ona ochronę mózgowia. Trzewioczaszka (twarzowa czaszka) - przedniodolna część, ochrania narządy zmysłów, odcinki początkowe pokarmowego przewodu (jama ustna) oraz drogi oddechowe (nosowa jama).

Szwy - poprzez nie kości czaszki połączone są nieruchomo.

Kości mózgoczaszki - to kości: kość czołowa, ciemieniowe, kości skroniowe, kość klinowa, kość potyliczna. Kości ciemieniowe - lewa oraz prawa, tworzą sklepienie oraz boczne ściany czaszki.

Czołowa kość - tworzy część przednią sklepienia czaszki.

Potyliczna kość - ogranicza od tyłu oraz od dołu czaszkę. W środkowym jej fragmencie występuje potyliczny otwór, przez który rdzeń przedłużony przechodzi.

Skroniowe kości - lewa i prawa częściowo tworzą podstawę oraz boczne ściany czaszki.

Klinowa kość - obecna na terenie podstawy czaszki.

Kości trzewioczaszki: jarzmowe kości, kości podniebienne, szczękowe kości, kości nosowe, żuchwa.

Jarzmowe kości - tworzą rusztowanie kostne policzków.

Kości podniebienne - stanowią rusztowanie kostne podniebienia.

Kości szczękowe - posiadają 16 otworów, które są miejscem osadzenia zębów.

Żuchwa - część czaszki będąca jedyną ruchomą częścią; jej funkcja główna to udział w procesach żucia, posiada 16 otworów (osadzone są w nich zęby).

Kości nosowe - stanowią grzbiet nosa.

Kręgosłup - zbudowany z kręgów. Jest on: osią a także podporą główna ciała; osłoną dla kręgowego rdzenia, narządem ruchu. Złożony jest z 33-34 kręgów, podzielony jest na 5 odcinków:

  • szyjny (7),
  • piersiowy (12),
  • lędźwiowy (5),
  • krzyżowy (5),
  • guziczny (ogonowy) (4-5).

Szyjny odcinek - jego kręgi posiadają budowę delikatną, charakteryzują się dużą ruchomością, ich trzony są mniejsze, ponieważ szyjny kręgosłup dźwiga jedynie głowę.

Piersiowy odcinek - bardziej masywne kręgi a także mniej ruchome; na poprzecznych wyrostkach posiadają tzw. żebrowe dołki, które służą do złączenia z żebrami.

Lędźwiowy odcinek - kręgi masywne najbardziej, ponieważ spoczywa na nich ciężar całości tułowia oraz głowy, posiadają rozwinięte silnie kolczaste wyrostki.

Krzyżowy odcinek (krzyżowa kość) - powstaje w wyniku zrośnięcia pięciu krzyżowych kręgów; w nim występują 4 pary otworów, przez które nerwy krzyżowe wychodzą.

Guziczny odcinek - jego kręgi ulegają połączeniu w guziczną kość, tworzącą zakończenie osi kręgosłupa; ta kość u człowieka ma szczątkowy charakter.

Szczytowy kręg (atlas) - to pierwszy z kręgów szyjnych, nie posiada trzonu, ale zbudowany jest z przedniego oraz tylnego łuku.

Obrotowy kręg - to drugi szyjny kręg, posiada tzw. ząb, który odchodzi ku górze od trzonu.

Ząb obrotowego kręgu - wchodzi na miejsce trzonu należącego do szczytowego kręgu; połączenie tego rodzaju umożliwia poruszanie głową swobodne.

Skolioza - to skrzywienie boczne kręgosłupa.

Kifoza piersiowa - to wygięcie nadmierne ku tyłowi kręgosłupa w piersiowej części.

Lordoza lędźwiowa- to wygięcie nadmierne ku przodowi kręgosłupa w lędźwiowej części.

Szkielet piersiowej klatki zbudowany jest z: 12 piersiowych kręgów, mostka i 12 par żeber.

Podział żeber:

  • Żebra prawdziwe (I-VIII) - połączone są bezpośrednio z mostkiem przez żebrowe chrząstki.
  • Żebra rzekome (VIII, IX, X) - połączone są ze sobą oraz z mostkiem przez żebro VII.
  • Żebra wolne (XI, XII) - nie posiadają z mostkiem połączenia, zakończone są wolno w ścianach brzusznej jamy.

Mostek - to płaska kość, zamykająca ścianę piersiowej klatki od przodu.

Żebra - blaszki kostne wygięte półksiężycowato, łączące się od tyłu z piersiowymi kręgami, od przodu z kolei z mostkiem.

Żebrowe chrząstki - odcinki żeber które są przedłużeniem kostnych żeber, powodują zwiększenie sprężystości ścian piersiowej klatki.

Górna kończyna - podzielona jest na obręcz górnej kończyny (barkową) i wolną część.

Barkowa obręcz podzielona jest na obojczyki (2) i łopatki (2). Jest miejscem przyczepu górnych kończyn. Część wolna górnej kończyny zbudowana jest z ramiennej kości, kości przedramienia i kości ręki.

Obojczyk - to wygięta esowato długa kość, połączona jednym końcem z mostkiem, a drugim - z łopatką; wyznacza granicę pomiędzy klatką piersiową a szyją.

Łopatka - to trójkątna, płaska, szeroka kość, która łączy się z ramienną kością oraz obojczykiem; od grzbietowej strony przylega do piersiowej klatki.

Kości nadgarstka - to 8 krótkich kości, które ułożone są w dwóch rzędach.

Kości śródręcza- to 5 długich kości, każda z nich odpowiada jednej z kości palców.

Paliczki - długie kości; kciuk złożony jest z 2, pozostałe palce posiadają 3 paliczki.

Dolna kończyna podzielona jest na obręcz dolnej kończyny (miednicową) i wolną część. Obręczy miednicowa posiada: biodrowe kości (2), kulszowe kości (2), łonowe kości (2) oraz krzyżową kość. Część wolna dolnej kończyny zbudowana jest z udowej kości, kości podudzia i kości stopy.

Udowa kość - to kość najdłuższa w szkielecie, masywna bardzo i wytrzymała.

Rzepka - to zaokrąglona, krótka, spłaszczona nieco kość; od przodu osłania kolanowy staw.

Kości stępu - to 7 krótkich kości; największa z nich to piętowa kość.

Śródstopie - stanowi je 5 długich kości, które odpowiadają kościom palców.

Płaskostopie - to zniekształcenie stopy, które polega na obniżeniu fizjologicznych sklepień stopy, co powoduje iż stopa jest płaska.

Szkielet człowieka dorosłego posiada 206 kości, noworodek z kolei posiada ich 270.

Kości tworzą:

  • połączenia ścisłe,
  • połączenie półścisłe,
  • połączenia ruchome.

Ścisłe połączenia (nieruchome) - gdy kości nie posiadają możliwości zmiany położenia względem siebie (np. czaszka).

Połączenia półścisłe (chrząstkozrostne) - między dwoma kostnymi zakończeniami występują chrzęstne krążki albo chrzęstno - włókniste, np. pomiędzy kręgami.

Ruchome (stawowe) - stanowią połączenia kości które umożliwiają obszerny zakres ruchów.

Połączenia dzieli się pod względem liczby kości na:

  • proste (2 kości) np. ramienne;
  • złożone (3 albo więcej kości), np. nadgarstkowe.

Pod względem zakresu ruchów możliwych do wykonania dzieli się je na: zawiasowe i kuliste.

Stawy kuliste - dają możliwość wykonania wielokierunkowych, obrotowych ruchów. W tych stawach stawowa powierzchnia jednej kości zazwyczaj jest wypukła, tworzy tzw. główkę, powierzchnia kości drugiej z kolei jest wklęsła odpowiednio tworząc tzw. stawową panewkę. Przykład tego rodzaju stawów to: ramienny staw - łączy z ramienną kością łopatkę, charakteryzuje go ruchomość największa pośród wszystkich stawów u człowieka; biodrowy staw - łączy udową kość z biodrową kością.

Zawiasowe stawy - dają możliwość wykonywanie ruchów prostowania i zginania np. łokciowy staw - stanowi miejsce styku ramiennej kości z promieniową oraz łokciową; kolanowy staw - stanowi miejsce styku udowej kości ze strzałkową i piszczelową; jest stawem o budowie najbardziej skomplikowanej, rzepka stanowi jego wzmocnienie.

Budowa stawu:

  • stawowa torebka - błona, zamykająca jamę stawową od zewnątrz, zapewnia stawowi stabilność, odgranicza go także od otoczenia;
  • stawowa jama - przestrzeń, która wypełniona jest mazią;
  • maziowa błona - wypełnia jamę stawową od wewnątrz, produkuje płyn lepki - tzw. maź, nawilżającą stawowe chrząstki, zmniejszając tarcie;
  • stawowa chrząstka - pokrywa powierzchnię kości stykających się, zapobiega procesowi ścierania się kości, odporna jest na tarcie a także ułatwia poślizg.

Zwichnięcie stawu - przemieszczenie względem siebie stawowych powierzchni kości po wystąpieniu urazu.

Mięśnie - tworzą mięśniowy układ, są zbudowane z mięśniowej tkanki.

Tkanki mięśniowe:

  • prążkowana poprzecznie - buduje szkieletowe mięśnie, skurcz mięśni tego rodzaju jest szybki, zależny od woli.
  • gładka - buduje gładkie mięśnie; występują np. w ścianach krwionośnych naczyń, pokarmowego przewodu, dróg oddechowych, moczowego pęcherza; skurcz mięśni tego rodzaju jest długotrwały, powolny, nie zależy od woli.
  • mięśniowa serca - to rodzaj tkanki prążkowanej poprzecznie. tworzy sercowy mięsień; czynność jego jest automatyczna; skurcze nie podlegają naszej woli.

Mięśniowy układ człowieka tworzy około 600 mięśni.

Ścięgno - to miejsce przyczepu do kości ścięgna.

Pod względem kształtu mięśnie podzielono na:

  • długie (m.in. w kończynach),
  • szerokie (m.in. wyścielające ściany piersiowej klatki oraz brzucha),
  • krótkie (m.in. wokoło kręgosłupa),
  • okrężne (m.in. ust, oczu, odbytu).

Pod względem rodzaju przyczepu dzieli się mięśnie na:

  • dwugłowe (do kości przyczepiony ścięgnem rozdwojonym),
  • trójgłowe
  • czterogłowe (złożony z 3 albo 4 części opowiednio, które łączą się w ścięgno wspólne).

Pod względem rodzaju wykonywanych ruchów dzieli się mięśnie na:

  • zginacze (dają możliwość zginania kończyn),
  • prostowniki (dają możliwość zginania kończyn; praca prostowników i zginaczy jest przeciwstawna),
  • przywodziciele,
  • odwodziciele.

Pod względem położenia mięśnie podzielono na mięśnie:

    • głowy,
    • szyi,
    • grzbietu,
    • klatki piersiowej,
    • brzucha,
    • obręczy,
    • kończyn.

Mięśnie głowy - do nich zalicza się mięśnie żwaczowe (umożliwiają rozdrabnianie pokarmu) oraz mimiczne (nadające wyraz twarzy).

Mięsnie grzbietu - mają wpływ na poruszanie się obręczy górnej kończyny oraz ramienia; mają swój udział w podtrzymywaniu postawy pionowej ciała, funkcjonują jako mięśnie oddechowe pomocnicze.

Mięśnie piersiowej klatki - uczestniczą w oddechowych ruchach: mięsień większy piersiowy - przywodzi, opuszcza a także obraca do wewnątrz ramie, jest mięśniem oddechowym pomocniczym; międzyżebrowe - opuszczają i noszą żebra, są zatem mięśniami, które uczestniczą w oddychaniu; przepona - ma udział w procesie oddychania. Obecne w nim są 3 otwory dla aorty, przełyku i głównej żyły.

Mięśnie brzucha:

  1. są to wydechowe mięśnie, których skurcz doprowadza do obniżania żeber;
  2. tworzą wraz z przeponą tzw. brzuszną tłocznie, biorącą udział w oddawaniu moczu, kału a także w trakcie porodu.
  3. To ruchowe mięśnie tułowia;

Mięsnie barkowej obręczy - łączą obojczyk i łopatkę z kością ramienia.

Mięśnie górnej kończyny - zawierają w swym składzie mięśnie przedramienia, ramienia oraz dłoni.

Mięśnie miednicowej obręczy i dolnej kończyny: mięśnie miednicowej obręczy - stanowią połączenie obręcz dolnej kończyny z tułowiem; mięśnie dolnej kończyny - stanowione przez mięśnie podudzia, uda i stopy. Mięsnie stopy - umożliwiają ruch palcami; stanowią podporę obniżonej stopy przy postawie pionowej ciała, poprzecznie i podłużnie usztywniają stopę.

Mięśnie wykonują następujące rodzaje pracy:

  • dynamiczną (ma miejsce zmiana długości mięśni oraz przemieszczenie względem siebie kości),
  • statyczną (nie występuje przemieszczenie względem siebie kości, ale jedynie zmienia się napięcie mięśni).

Choroby kości:

KIFOZA [gr.] - to wygięcie ku tyłowi kręgosłupa: fizjologiczne - w piersiowym oraz krzyżowym odcinku, patologiczne - nadmierne, powstać może wskutek krzywicy, gruźlicy, nowotworów, złamań i w starczym wieku; zachowawcze leczenie (korekcyjna gimnastyka, ortopedyczne gorsety, fizykoterapia), niekiedy operacyjnie.

CHOROBA SCHEUERMANNA - młodzieńcza kifoza, martwica jałowa trzonów kręgów, która najczęściej występuje u chłopców mających 14-17 lat; zlokalizowana jest w dolnym i środkowym piersiowego odcinku kręgosłupa oraz lędźwiowym górnym; skutkiem jest deformacja trzonów kręgów oraz zniekształcenia sylwetki (nazywane okrągłymi plecami); leczenie poprzez odciążenie kręgosłupa (ortopedyczne gorsety), w ekstremalnych przypadkach - operacyjne.

SKOLIOZA - wada kręgosłupa, która polega na jego skrzywieniu bocznym w odcinkach różnych; czynnościowa skolioza, powstała jako następstwo wad kończyn, bólu, wad postawy (m.in. skrócenia kończyny) jest odwracalna poprzez zastosowanie korygującego postępowania; strukturalną skoliozę cechują zniekształcające utrwalone zmiany klatki piersiowej, kręgów albo małej miednicy wskutek np. kręczu karku, porażeń mięśni; idiopatyczna (samoistna) skolioza występuje bez znanych przyczyn, na skutek najprawdopodobniej zaburzenia napięcia przykręgosłupowych mięśni; skolioza pojawia się głównie w fazach wzmożonego wzrostu (od 6 do 24 miesiąca życia, 5 - 8 i 11 - 14 roku życia dziecka), doprowadza do zniekształceń poważnych miednicy i kręgosłupa; powodować może garb (żebrowy); stosowane leczenie - gorsety ortopedyczne, gimnastyka, czasami operacyjne.

ROZSZCZEPIENIE KRĘGOSŁUPA - tarń dwudzielna, rozszczep kręgosłupa, wrodzona wada powstała w płodowym życiu na skutek niezrośnięcia ściany tylnej rdzeniowego kanału albo innych rozwojowych nieprawidłowości kręgosłupa; rozszczep kręgosłupa może okazać się jawne, widoczne jako oponowa przepuklina na grzbiecie (wykonana operacja niedługo po urodzeniu) albo ukryte (leczone jedynie w przypadkach neurologicznych powikłań).

ANENCEFALIA - rozwojowe zaburzenie, które polega na braku wytworzenia większości części mózgu oraz pokrywy czaszki, opon, przysadki oraz skóry ciemienia i rozszczepieniu kręgosłupa.

DYSKOPATIE - określenie ogólne patologicznych procesów, które toczą się wokół międzykręgowego krążka (dysku); są powodowane zwyrodnieniowymi zmianami, stanami zapalnymi lub urazami; zalicza się do dyskopatii np. wypadnięcie miażdżystego jądra międzykręgowego krążka, które zazwyczaj występuje w obrębie lędźwiowego kręgosłupa (pomiędzy IV i V lędźwiowym kręgiem) oraz szyjnego, głównie na skutek urazu; objawy rwy kulszowej ostrej oraz lumbago; w przypadkach ciężkich pojawiają się zaburzenia czucia, oraz zanik mięśni; zachowawcze leczenie poprzez unieruchomienie oraz leżenie na łóżku twardym, stosowanie właściwych ćwiczeń, czasami operacyjne (usunięcie miażdżystego jądra).

LUMBAGO [łac.] - postrzał, ból silny w lędźwiowej okolicy, najczęściej spowodowany zapaleniem nerwowych korzonków, wypadnięciem miażdżystego jądra międzykręgowej chrząstki, uciskiem, rzadziej zapalnymi oraz zwyrodnieniowymi zmianami kręgosłupa; zazwyczaj ból pojawia się nagle, często występuje po ruchu gwałtownym albo dźwignięciu ciężaru; długość trwania bólu to kilka dni albo dłużej (co uzależnione jest od przyczyn); leczenie przeciwbólowymi środkami, nagrzewaniem oraz innymi fizykoterapeutycznymi zabiegami; w razie wypadnięcia miażdżystego jądra konieczna może być operacja.

RWA KULSZOWA [ischias] - ból kulszowego nerwu; najczęściej występuje jednostronnie i nagle, przebiegając łącznie z pniem nerwu od lędźwiowej okolicy, poprzez pośladek, część tylną uda, podkolanową okolicę, łydkę, nawet w kierunku zewnętrznej okolicy kostki oraz palców stopy; najczęściej przyczyną jest ucisk wywierany na nerwowe korzonki wypadniętego miażdżystego jądra międzykręgowej tarczy, również zapalne zmiany (choroby reumatyczne, gruźlica), nowotworowe procesy, urazy; przyczynowe leczenie, czasami operacyjne (w przypadku wypadnięcia miażdżystego jądra, dyskopatii).

ŁAMLIWOŚĆ KOŚCI - choroba układowa łącznej tkanki, zaburzenia w mineralizacji kości, zmiany kształtu przynasad i/lub struktury korowej istoty trzonów; złamania kości wywołane są błahymi powodami, kościec jest zniekształcony i miękki; wrodzona jest łamliwość kości - genetyczne zaburzenie, rodzą się martwe dzieci albo umierają w noworodkowym okresie (tzw. wczesna postać) lub choroba ujawnia się we wczesnej fazie dzieciństwa, obecne są zaburzenie wzrostu, łamanie samoistne kości, słabe uzębienie, karłowatość (tzw. późna postać).

CHOROBA KOŚCI PAGETA - zniekształcające, przewlekłe zapalenie kości, którego przyczyną jest zwiększenie znaczne przepływu krwi poprzez kości dotknięte chorobą na skutek zaburzeń nerwowego autonomicznego układu, z nadmiernym jednoczesnym rozrostem krwionośnego układu kości; ukrwienie nadmierne kości wywołuje wzmożony rozpad kostnych beleczek, i jednocześnie nadmierne ich tworzenie się; choroba kości Pageta występuje rodzinnie, zwykle rozwija się po ukończeniu 40 roku życia, jej objawami są: łamliwość, kruchość, zwiększenie rozmiarów kości; leczenie poprzez podawanie witaminy A oraz D i preparatami wapnia.

ZRZESZOTNIENIE KOŚCI (osteoporoza) - schorzenie kośćca przewlekłe, zanik kostnych beleczek, ścieńczenie korowej (zewn.) warstwy kości oraz zmniejszenie masy i gęstości kości; doprowadza do kruchości oraz łamliwości kości; spotyka się najczęściej starczą osteoporozę, najprawdopodobniej spowodowaną wydzielaniem niedostatecznym płciowych hormonów i anabolicznych hormonów kory nadnerczy, a to stanowi przyczynę przewagi jaką wykazują procesy demineralizacji kości oraz pourazową osteoporozę - po unieruchomieniach przewlekłych w gipsowych opatrunkach; stosowane farmakologiczne leczenie.

KACHEKTYNA [TNFa] - czynnik martwicy nowotworów [ang. tumor necrosis factor (TNF)] - polipeptyd mający cząsteczkową masie równą około 17 kDa, należy do cytokin, głównie wytwarzany poprzez pobudzone makrofagi; został wyizolowany w czasie badań przyczyn kacheksji (wyniszczenia), która towarzyszy przewlekłym nowotworom i infekcjom; wykazuje wielokierunkowe immunoregulacyjne i przeciwnowotworowe działania; wytwarzanie wzmożone TNF obserwowane jest w zaburzeniach oraz niedoborach odpornościowych, wyrażonych klinicznie autoagresyjnymi chorobami (zapalenie stawów reumatoidalne, stwardnienie rozsiane), septycznym wstrząsem, odrzucaniem narządowych przeszczepów, AIDS; TNF powoduje zahamowanie proliferację komórek macierzystych kostnego szpiku, pobudzając reprodukcję prostaglandyny E2 oraz kolagenazy, doprowadza do zaniku struktur kości i chrząstki; podobnie jak w przypadku interleukiny 1 (IL-1) powoduje podwyższenie temperaturę ciała, jednocześnie pobudzając ośrodek centralny termoregulacji; liczne uboczne objawy niepożądane (gorączka, niedokrwistość, uszkodzenie wątroby, bóle stawów) ograniczają możliwości zastosowania terapeutycznego TNF.

ROZMIĘKANIE KOŚCI [osteomalacja] - schorzenie przewlekłe występujące przede wszystkim u ciężarnych, w trakcie laktacji oraz przekwitania; polega na zaburzeniu wapniowej gospodarki wskutek awitaminozy D oraz hormonalnych zaburzeń; odwapnienie kości skutkuje uginaniem się kości, łamliwością oraz zmniejszenie mechanicznej odporności; proces rozmiękania kości najpierw obejmuje kręgosłup oraz miednicę; spłaszczenie kręgów jest możliwą przyczyną uciśnięcia nerwowych korzeni a także silnych bólów mających charakterze kulszowej rwy; zapobieganie oraz leczenie tego schorzenia polega na zastosowaniu soli mineralnych, witamin oraz hormonów.

KOSTNO-STAWOWA GRUŹLICA - schorzenie stawów i kości wywołane poprzez prątki gruźlicy; zlokalizowana jest w gąbczastej istocie kości - nasady długich kości, trzony kręgów oraz w maziowej błonie stawów; choroba najczęściej zajmuje staw kolanowy i biodrowy oraz kręgosłup. W zależności od stopnia zjadliwości prątka oraz odpornościowych sił organizmu chorobowe ognisko może wygasnąć albo rozwinąć się do wysiękowo-martwiczej postaci, powodując niszczenie kostnej tkanki oraz powstawanie opadowego ropnia (zwanego także zimnym ropniem); w zależności do lokalizacji skutkiem choroby jest zesztywnienie stawów, deformacja kości, wygięcia kręgosłupa oraz garb; stosuje się farmakologiczne leczenie i leczenie poprzez unieruchomienie oraz odciążenie części ciała dotkniętej chorobą, czasami operacyjne.

REUMATYCZNE CHOROBY - to grupa chorób, dawniej zwanych gośćcowymi, o zróżnicowanej etiologii, wspólną ich cechą są przemijające albo trwałe bóle oraz zapalne albo zwyrodnieniowo-wytwórcze zmiany, głównie na obszarze narządów ruchu; atakować mogą stawy, mięśnie, tkanki okołostawowe, powięzie, ścięgna, tkankę podskórną, nerwy obwodowe; reumatyczne choroby są rozpowszechnione niezwykle; szacuje się, iż na nie cierpi 1/4 ludności rozwiniętych krajów; przebycie reumatycznej choroby czasami prowadzi do inwalidztwa; nie jest poznana dostatecznie etiologia licznych reumatycznych chorób.

Do najważniejszych reumatycznych chorób należą:

  1. reumatyczna choroba czyli reumatyczna gorączka (zwana dawniej gośćcem stawowym ostrym) - zapalenie ostre stawów, wywołane przez zakażenie ustroju beta-hemolizującym paciorkowcem; zwykle występuje u dzieci mających 6-12 lat; ogniska zakażenia to gardło, migdałki, przynosowe zatoki; choroba najczęściej atakuje także serce, nierzadko pozostawiając trwałe uszkodzenia; obserwowane są także nawroty tej choroby;
  2. gościec postępujący przewlekły (zapalenie reumatoidalne stawów) oraz pokrewne stany - charakteryzują się zapalnym długotrwałym stanem stawów kręgosłupa lub kończyn, ze zniekształceniem postępującym a czasami z zesztywnieniem; przyczynowymi czynnikami mogą być drobnoustroje dotąd nie zidentyfikowane oraz uwarunkowane genetycznie osobnicze predyspozycje;
  3. zwyrodnieniowo-wytwórcze zmiany kostno-stawowe - występują u ludzi w wieku przewyższającym 50 lat;
  4. pozastawowy reumatyzm (miękkich tkanek) - objawy to bóle (nasilone pod wpływem wilgoci i zimna), zapalne odczyny ścięgien, powięzi, kaletek maziowych, mięśni, okostnej itp.

Leczenie wspomnianych grup reumatycznych chorób: przeciwbólowe środki (głównie salicylany) oraz preparaty przeciwzapalne złota, antybiotyki, hormonalne leki (kortykosteroidowe); czasami stosowana jest fizykoterapia, czy ortopedyczny zabieg chirurgiczny.

CHOROBA BLOUNTA - ustawienie szpotawe piszczeli, wywołane zaburzeniami wzrostu kłykcia przyśrodkowego piszczeli; etiologia choroby blounta nie jest do końca wyjaśniona (prawdopodobnie jej przyczyna to martwica jałowa); głównie występuje u dzieci; stosuje się leczenie operacyjne.

CHOROBA CALVÉGO - polega na spłaszczeniu w piersiowym odcinku trzonu kręgu (martwica jałowa, kwasochłonny ziarniniak); pojawia się u dzieci mających 2-11 lat; powoduje wygarbienie stopniowe ku tyłowi kręgosłupa; leczenie sprowadza się do odciążenia chorego kręgu.

CHOROBA HAGLUNDA - jałowa martwica piętowego guza, choroba, która pojawia się u rosnących szybko dzieci (zwykle chłopców) w wieku 8-13 lat; objawia się bolesnością piętowego guza w trakcie fizycznego wysiłku; leczenie sprowadza się do odciążenia pięty oraz ograniczenia chodzenia trwającego kilka tygodni.

CHOROBA OSGOOD-SCHLATTERA - martwica jałowa jądra kostnienia guzowatości piszczeli; najczęściej występuje u chłopców mających 10-14 lat; jej etiologia nie jest znana; objawy choroby: bóle oraz obrzęk kończyn; stosuje się zachowawcze leczenie (odciążenie kończyny chorej).

ACHONDROPLAZJA [gr.] - chondrodystrofia, uwarunkowane genetycznie zaburzenia w rozwoju szkieletu, które polega na upośledzeniu śródchrzęstnego kostnienia; wskutek achondroplazji skrócone są kończyny, potyliczny otwór powiększony, zwężone otwory międzykręgowe, niedostatecznie rozwinięta podstawa czaszki, guzowate czoło; brak jest leczenia przyczynowego.

OSTEODYSTROFIA [gr.] - to określenie paru chorobowych jednostek kostnego układu, których cechą wspólną jest włóknisto-torbielowate zwyrodnienie kości oraz ich odwapnienie; to włóknista choroba kości, której przyczyny są nieznane; występuje w dziecięcym wieku oraz w czasie pokwitania, przede wszystkim u dziewcząt; powstające zmiany obecne są w długich kościach, zazwyczaj po jednej ze stron ciała, powodując wygięcie tych kości; włóknisto-torbielowate zwyrodnienie kości (choroba Recklinghausena) najprawdopodobniej jest następstwem niedoczynności przytarczyc, wywołującej odwapnienie kości, uginanie oraz łamliwość kości; nerkowa ostedrytrofia (tzw. nerkowa krzywica) występuje w dzieciństwie wczesnym; jest następstwem rozwojowych wad nerek albo ich zapalenia długotrwałego.

JAŁOWE MARTWICE KOŚCI - chorobowe zespoły powstające na skutek obumarcia kostnej tkanki i częściowo chrzęstnej tkanki bez udziału chorobotwórczych drobnoustrojów; najczęściej dotyczą nasad rosnących szybko kości; występują różne liczne postacie jałowych martwic kości, pojawiające się najczęściej to: choroba Blounta (martwica kłykcia przyśrodkowego piszczeli), choroba Calvégo (martwica trzonu kręgu), choroba Haglunda (martwica piętowego guza), choroba Osgooda-Schlattera (guzowatość piszczeli), choroba Scheuermanna (martwica nasad kręgowych trzonów); leczenie sprowadza się do odbarczania kości chorych, również operacyjne.

KOSTNIAK [osteoma] - niezłośliwy nowotwór kości, płaski albo w formie guza; nie powoduje na ogół bólów; nie wykazuje nawrotów i przerzutów; operacyjne leczenie; złośliwa postać kostniaka nazywana jest mięsakowym kostniakiem.

BRUCELOZA - zakaźna choroba zwierząt, głównie hodowlanych; przenosi się na człowieka przez skórę oraz śluzowe błony i pokarmową drogą; u zwierząt także płciową drogą; wśród kilku gatunków pałeczek należących rodzaju Brucella chorobotwórczymi są: Brucella melitensis (wywołuje u ludzi tzw. maltańską gorączkę, u kóz, u owiec oraz bydła rzadziej - bezpłodność i poronienia); Brucella abortus bovis (u ludzi wywołuje tzw. chorobę Banga, u zwierząt - głównie u krów - poronienia); Brucella abortus suis (występuje rzadko u ludzi, stanowi przyczynę poronień u świń); Brucella ovis oraz Brucella canis (spotykane rzadko u człowieka, mało chorobotwórcze dla zwierząt). U ludzi bruceloza w ostrym okresie charakteryzuje się gorączką, często o falującym typie, potami zlewnymi, ogólnym osłabieniem, stawowo-mięśniowymi bólami oraz u mężczyzn stosunkowo często zapaleniem jąder oraz najądrzy; gorączka maltańska przebiega najciężej - powoduje u dzieci zapalenie mózgu i opon, zachorowania przybierać mogą formę epidemii (np. w śródziemnomorskich krajach); choroba Banga przechodzi łatwo w przewlekłą postać, łącznie z bólami stawów, które utrzymują się przez wiele lat, bólami kręgosłupa, zmniejszoną psychiczną i fizyczną i wydolnością. Zakażenie pałeczką Brucella u zwierząt oprócz poronienia jest również przyczyną zmian stawów kończyn, zapalenia wymienia (mlecznego gruczołu) u osobników żeńskich oraz zapalenia jąder czy najądrzy u męskich. Zapobieganie to zwalczanie bezwzględne u zwierząt brucelozy, czasami ochronne szczepienia; leczenie tej choroby jest trudne, mało skuteczne często.

RZEŻĄCZKA [tryper] - weneryczna choroba wywoływana poprzez dwoinkę rzeżączki (tzw. gonokoki); najczęściej zakażenie następuje przez płciowy kontakt; chora matka może także zakazić nowo narodzone dziecko, u którego następuje rozwój zapalenie rzeżączkowego spojówek, które prowadzi do ślepoty. Rzeżączka u mężczyzn ujawnia się po upływie 2-5 dni od kontaktu zakaźnego, w formie wycieku ropnego z moczowej cewki, oddawania moczu bolesnego oraz wzwodów bolesnych prącia; nie leczona rzeżączka albo niewłaściwie leczona przechodzi w przewlekły stan, połączony z niedużym wyciekiem z moczowej cewki i powikłaniami w formie zwężenia moczowej cewki, zapalenia krokowego gruczołu, zapalenia najądrza. Rzeżączka u kobiet zwykle ma utajony przebieg, w ostrym okresie objawia się pieczeniem w trakcie oddawania moczu i upławami; w przewlekłym stanie zakażeniem objęta jest moczowa cewka, szyjka macicy, dochodzi często także do zapalenia śluzowej błony macicy oraz przydatków, prowadzące do niepłodności. Zdarza się na tle tej choroby (u każdej z płci) zapalenie stawów (np. łokciowego, kolanowego). Leczenie (przymusowe w Polsce) antybiotykami (penicylina jest lekiem z wyboru). Najważniejsze znaczenie w zapobieganiu posiada wykrywanie wczesne oraz leczenie właściwe osób, które stanowią źródło zakażenia, stosowanie prezerwatyw, unikanie stosunków płciowych przygodnych.

KIFOSKOLIOZA [gr.] - skrzywienie kręgosłupa (w piersiowym odcinku najczęściej) ku tyłowi oraz na bok jednocześnie, głównie wskutek wad rozwojowych i krzywicy; czasami wymaga operacyjnego leczenia.

LORDOZA [gr.] - wygięcie ku przodowi kręgosłupa; fizjologicznie - w szyjnym oraz lędźwiowym odcinku, patologiczne - nadmierne, powstawać może na skutek zmian gruźliczych, krzywiczych, nowotworowych albo zwichnięcia biodrowych stawów, porażeń mięśni; zachowawcze leczenie (z wykorzystaniem gorsetu) albo operacyjne.

GARB - wygięcie ku tyłowi oraz bokowi kręgosłupa i żeber zwykle w piersiowym odcinku kręgosłupa; powoduje deformację sylwetki ciała oraz upośledzenie pracy serca i płuc; najczęściej przyczyną wytworzenia się garbu jest skolioza oraz gruźlica kręgosłupa; przyczynowe oraz objawowe leczenie.

KIŁA [syfilis, przymiot, lues] - weneryczna choroba o przebiegu przewlekłym, wywoływana poprzez blade krętki, które atakują każdy z narządów; charakterystycznym jest pojawianie się okresów remisji (bez widocznych chorobowych objawów) oraz nawrotów, które świadczą o postępie stałym choroby. Pod względem sposobu zakażenia wyróżnia się nabytą i wrodzoną kiłę. W nabytej kile zakażenie zwykle występuje przez płciowy kontakt; wyróżnia się wczesną kiłę (w niej: pierwotną oraz wtórną), która trwa 2-3 lata począwszy od faktu zakażenia oraz późną kiłę, która trwa przez lata od około 3 roku od momentu zakażenia.