ANTYKONCEPCJA

Na czym polega antykoncepcja?

Antykoncepcja jest to takie działanie, którego celem jest zapobieganie ciąży. Do zadań antykoncepcji zalicza się także

określanie czasu, który jest najwłaściwszy do wystąpienia ciąży oraz narodzin dziecka.

Obecnie istnieje kilka grup metod, pozwalających na uniknięcie ciąży.

Należą tu następujące środki:

• naturalne, na taką formę zabezpieczenia mogą pozwolić sobie pary w stałych związkach, aby właściwie używać tej metody, niezbędna jest znajomość własnego ciała i umiejętność jego obserwacji. Należy na podstawie temperatury ciała oraz rodzaju śluzu pochwowego wychwycić dni płodne;
• środki mechaniczne, zaliczamy tu prezerwatywę, wkładki domaciczne, błony pochwowe. Działanie tych środków oparte jest na fizycznej blokadzie wnikania plemników do jajowodów, a więc do hamowania zapłodnienia,
• środki chemiczne, ich działanie polega na toksycznym działaniu na plemniki albo na hamowaniu zdolności ich ruchu. Środki te mogą być uzupełnieniem dla wymienionych wcześniej metod;
• tabletki antykoncepcyjne, hormonalne, na dzień dzisiejszy jest to metoda najbardziej skuteczna, zasada ich działania opiera się na podawaniu organizmowi kobiecemu hormonów w takich stężeniach, które zablokują proces tworzenia komórki jajowej;
• pigułki hormonalne, o znikomej zawartości hormonów, w działaniu mogą przypominać środki chemiczne, ich rolą jest uniemożliwienie dotarcia plemników do uwolnionej komórki jajowej, jeśli jednak dochodzi do zapłodnienia to zygota nie ulega implantacji w błonie macicy.

Miarą skuteczności danej metody jest wskaźnik Pearla. Podaje on liczbę nieplanowanych zapłodnień, przypadającą na sto par, które stosują w ciągu jednego roku określoną metodę antykoncepcji. Dzięki temu wskaźnikowi, możliwe jest określenie skuteczności danego sposobu zabezpieczania się, ale umożliwia porównanie wszystkich znanych metod.

Na ten wskaźnik składają się dwie liczby. Liczba pierwsza określa skuteczność metody jeśli jest ona bardzo ściśle przestrzegana. Druga liczba podaje najniższą ilość niepowodzeń, jeśli metodę stosuje się nieprawidłowo.

ANTYKONCEPCJA HORMONALNA

Najłatwiejszą i zarazem najskuteczniejszą formą zabezpieczenia jest pigułka antykoncepcyjna. W jej składzie znajdują się hormony, którymi są progesteron, powodujący zahamowanie dojrzewania pęcherzyka jajowego, oraz estrogen, zapobiegający międzymiesiączkowym krwawieniom i przemianom w obrębie śluzu w macicy.

Działanie tabletek hormonalnych jest bardzo różnorodne:

- wywierają istotny wpływ na przysadkę mózgową, która wydziela hormony gonadotropowe, hormony te 

wpływają na jajniki stymulująco do tworzenia komórek jajowych, tabletki hamując przysadkę powodują tym

samym blokowanie dojrzewania komórki niezbędnej do zapłodnienia;

• hormony w tabletce powodują znaczny spadek wrażliwości jajników na hormony przysadkowe;
• jeśli gonadotropiny dostana się do krwi, substancje zawarte w tabletce spowodują ich inaktywację;
• naturalne wydzielanie progesteronu i estrogenu przez jajniki zostaje zahamowane;
• wywołane przez nie zmiany w obrębie błony śluzowej zapobiegają zagnieżdżeniu się komórki jajowej;
• śluz szyjkowy pod ich wpływem zostaje zagęszczony;
• wywołują skurcze w jajowodach, powodując zagęszczenie obecnego w nich śluzu.

Nie każda kobieta może przyjmować środek hormonalny. Aby dana metoda hormonalna była jak najbardziej skuteczna oraz miała tylko znikome skutki uboczne, musi być dobrana przez dobrego ginekologa.

Zawartość hormonów, zwłaszcza estrogenowych jest bowiem w tabletce bardzo różna a ich wpływ na niektóre kobiety bardzo szkodliwy. Ważne jest aby ginekolog indywidualnie decydował, który preparat może być stosowany przez konkretną osobę.

Podjęcie decyzji o stosowaniu antykoncepcji hormonalnej, musi być poprzedzone badaniami ginekologicznymi, które wykluczą schorzenia, będące przeciwwskazaniami do jej używania.

Na liście niezbędnych, które służą do określenia właściwej metody hormonalnej znajdują się następujące badania:

• cytologia,
• badanie ginekologiczne,
• badanie wątroby i badanie stanu krzepliwości krwi,
• określenie statusu hormonalnego kobiety,
• badanie piersi,
• pomiar ciśnienia tętniczego,
• pomiar stężenia cholesterolu we krwi.

Jak wcześniej wspomniano, zawartość hormonów w danym typie tabletki jest różna. Odpowiedni rodzaj pigułki jest dobierany na podstawie stężenia pierwotnego hormonów, we krwi. Aby móc określić stężenia estrogenu i progesteronu, wykonuje się badanie krwi.

U kobiet spotykamy najczęściej dwa rodzaje układów hormonnych.

1. Typ gestagenny.

Kobiety z tym rodzajem układu hormonalnego mają bardzo wysoki poziom progesteronu. Do ich cech należy bardzo męska budowa ciała, brak widocznych kobiecych proporcji, kobiety te są spokojne, miesiączka pojawia się u nich bardzo późno, a ich przebieg jest zazwyczaj bardzo bolesny.

2. Typ estrogenny.

Ten typ kobiet ma bardzo wysoki poziom estrogenu. Pod względem budowy ciała są one albo otyłe albo drobnej budowy. Mają suchą skórę i włosy oraz duże sutki. Pierwsza miesiączka pojawia się bardzo wcześnie i jest bardzo obfita, pod względem charakteru są to choleryczki, występuje u nich ZNP, czyli zespół napięcia przedmiesiączkowego. W czasie ciąży, zwłaszcza w pierwszym jej trymestrze, występują częste wymioty.

Dla niektórych kobiet antykoncepcja hormonalna zupełnie się nie nadaje. Jest to dostarczanie organizmowi dodatkowej porcji hormonów płciowych, które wprowadzają organizm w stan zachwianej równowagi. Pomimo, iż działanie takie umożliwia unikniecie ciąży, to wywołuje także wiele istotnych zmian w organizmie.

Aby móc zastosować tę metodę konieczne staje się wyeliminowanie chorób, które mogą być spotęgowane przez zażywane tabletki.

Do przeciwwskazań używania tabletek antykoncepcyjnych należą:

• pojawiające się bez przyczyny krwawienia, ich występowanie może być związane z toczącymi się zapaleniami lub nowotworem w obrębie dróg rodnych;
• choroby wątroby,
• niektóre choroby nowotworowe, w tym rak piersi, macicy i odbytnicy, których występowanie ma ścisły związek ze stężeniem hormonów płciowych;
• choroba wieńcowa i nadciśnieniowa,
• zaburzenia w krzepliwości krwi, żylaki,
• otyła budowa ciała,
• unieruchomienie, gdyż nastąpić może wówczas zaburzenie w przepływie krwi,
• wysoki poziom cholesterolu we krwi,
• palenie papierosów, zwłaszcza przez kobiety starsze, gdyż nikotyna wraz z estrogenami i progesteronem zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia chorób serca i układu krążenia,
• metody tej nie poleca się dziewczętom, które mają mniej niż 21 lat, gdyż ich profil wydzielania hormonów nie jest jeszcze ustabilizowany,
• bezwzględnym warunkiem odstawienia antykoncepcji hormonalnej jest ciąża, gdyż może dojść do jej utraty,
• stosowanie antykoncepcji w czasie karmienia piersią może spowodować zanik laktacji,
• przeciwwskazaniem do stosowania tabletek są choroby metaboliczne m.in. porfiria,

-choroby układu krwionośnego występujące w bliskiej rodzinie, a w tym również choroba zatorowo-zakrzepowa,

szczególnie jeśli występuje u kobiet.

Metody stosowane w antykoncepcji hormonalnej:

Pierwszą metodą jaką zastosowano była metoda jednofazowa, zwana także klasyczną. Stosowane w tej metodzie tabletki, niezależnie od etapu w cyklu miesięcznym miały takie same stężenia hormonów.

Tabletki stosuje się wówczas od pierwszego dnia miesiączki i zażywa przez kolejne 21 dni. Po tym czasie odstawia się je i jest to moment na wystąpienie krwawienia. Już ósmego dnia zażywa się kolejne tabletki. Przerwa pomiędzy kolejną porcja leków zależy od długości cyklu każdej kobiety. Rodzaj stosowanych tabletek zależy od profilu hormonalnego danej kobiety. Jeśli ma ona przewagę estrogenu we krwi to podaje się jej pigułki o mniejszym jego stężeniu, jeśli ma natomiast znaczne stężenie progesteronu to "lepsze" są dla niej tabletki estrogenne.

Lepszą metodą, bardzo szeroko obecnie stosowaną jest metoda dwufazowa. Dzięki niej możliwe jest dopasowanie składu tabletki do zmiennych procesów hormonalnych, które mają miejsce w cyklu kobiety.

W pierwszym etapie cyklu podawane są tabletki zawierające pochodne estrogenów oraz niewielkie dawki progestagenów. W drugim etapie cyklu przyjmuje się już tabletki o innym składzie, stężenie estrogenów jest co prawda takie samo, ale znacznie zwiększa się ilość przyjmowanych w tabletkach progestagenów.

Najlepszą metodą jest jednak metoda trójfazowa. Stężenie hormonów w tej metodzie odpowiada naturalnym zawartościom we krwi, w czasie typowego cyklu miesięcznego. Tabletki są zróżnicowane na trzy rodzaje. Przez pierwsze sześć dni stosuje się tabletki z małymi zawartościami obu hormonów. W fazie okołoowulacyjnej dawka progestagenów nieco wzrasta. W fazie lutealnej ilość progestagenów jest najwyższa a stężenie estrogenów maleje.

Terapię rozpoczyna się od momentu pojawienia się miesiączki, i kontynuuje przez 21 dni. Po tym czasie robi się przerwę około siedmiu dni. Metodę taką poleca się młodym dziewczętom oraz kobietom w okresie pokwitania, gdyż powoduje ona tylko niewielkie zmiany w stężeniach hormonów. Dla kobiet w okresie okolomenopauzalnym, może być ta metoda jedną z kuracji mających na celu unikanie objawów charakterystycznych dla tego okresu, ponieważ reguluje do pewnego stopnia przemianę hormonów.

Trudno stwierdzić która z metod jest lepsza czy trójfazowa czy raczej klasyczna. Środki antykoncepcyjne tego typu może zalecić tylko lekarz i to on wybiera rodzaj metody. W tym wyborze kieruje się predyspozycjami kobiety oraz prawdopodobieństwem wystąpienia jak najmniejszych ubocznych skutków.

Każda z wymienionych wcześniej metod ma swoje wady i zalety. Patrząc z punktu widzenia skuteczności, lepsza okazuje się być metoda klasyczna. Zażywając jednakowe tabletki w ciągu całego cyklu, prawdopodobieństwo pomyłki jest znikome. Tabletka klasyczna zawiera w swoim składzie ma małe stężenie estrogenów, które w większości przypadków są odpowiedzialne za skutki uboczne, a więc wystąpienie nowotworów sutka czy wzrost krzepliwości.

Do głównych zalet metody trójfazowej należą znacznie mniejsze różnice w poziomie hormonów płciowych w przebiegu cyklu. Dzięki temu możliwa jest regulacja cyklu okolomenopauzalnego. Tabletki te mają jednak obniżone działanie antykoncepcyjne a poza tym łatwo można się pomylić w przyjmowaniu kolejnych pigułek. Do największych wad metody trójfazowej jest duża zawartość estrogenu.

Gestagenna minitabletka:

W skład takiej tabletki wchodzi niewielka ilość lewonorgestrolu ( pochodna progestagenów). Lekarz może zalecić zażywanie tej tabletki jeśli stosowanie innej metody związane jest z pewnym ryzykiem. Taką tabletkę może przyjmować kobieta, która aktualnie znajduje się w laktacji. Lub posiada wadę zastawkową serca, jest w stanie depresji lub ma zaburzenia w procesie krzepnięcia krwi.

Działanie tej tabletki opiera się na zagęszczaniu śluzu i określonym wpływie na endometrium macicy. Taką tabletkę stosuje się przez okres 28 dni. Przy czym ważne jest aby zażywać ją codziennie o tej samej porze. Jeśli przyjmie się ją o innej porze to skuteczność antykoncepcyjna spada. Jest to metoda, która nie ma wpływu na proces karmienia piersią.

Do głównych wad tej metody należą nieregularne cykle i miesiączki, krwawienia i plamienia, suchość w pochwie, zwiększone ryzyko występowania torbieli jajnika, zwiększenie prawdopodobieństwa ciąży pozamacicznej.

Istnieją na rynku polskim takie tabletki, które można zażyć, jeśli doszło do niezabezpieczonego stosunku. Jest to tzw. antykoncepcja postkoitalna. Jedna tabletka w swoim składzie zawiera bardzo duże stężenie lewonorgestrelu. Działa natychmiastowo. W krótkim czasie od jej zażycia śluz u ujścia macicy silnie się zagęszcza, powodując unieruchomienie w nim plemników. Po zażyciu kolejnej dawki po około ośmiu godzinach, jej działanie zostaje wzmocnione. Takie tabletki nie mogą być jednak często zażywane, gdyż powodują znaczne rozchwianie gospodarki hormonalnej organizmu.

Tabletki takie stosuje się w następujących przypadkach:

• doszło do niechcianego stosunku, w czasie którego nie użyto żadnego zabezpieczenia ( takie pigułki powinno się stosować jeśli doszło do gwałtu, a chce się uniknąć ciąży),
• zawiodła inna metoda mechaniczna- prezerwatywa).

Tabletka taka przyniesie pożądany skutek jeśli zażyje się ją nie później niż w 72 godziny po niezabezpieczonym stosunku.

Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych po porodzie.

Pigułek antykoncepcyjnych nie można używać tuż po porodzie. Należy odczekać około trzy cykle miesięczne. W czasie laktacji kobieta teoretycznie nie jest w stanie zajść w ciążę, ale można stosować w tym czasie pigułki gestagenne. Taką decyzję może podjąć jednak tylko ginekolog. Jeśli stwierdzi on, że na typową antykoncepcję hormonalną jest jeszcze zbyt wcześnie, należy porzucić tę metodę i zastosować inną.

Pigułek antykoncepcyjnych nie można stosować stale przez dłuższy czas. Powodują zaburzenia w działaniu endogennych hormonów kobiecych. Stąd po odstawieniu tabletek następuje czas w czasie którego dochodzi do ustabilizowania się wydzielania hormonów płciowych. Pierwsze cykle mogą być bezowulacyjne, oznacza to, że nie wytwarza się komórka jajowa. Okres "powrotu" do normalnego cyklu trwa nawet pięć miesięcy. Po tym czasie kobieta może normalnie zajść w ciążę.

Skutki uboczne stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Oprócz korzyści tabletka antykoncepcyjna niesie ze sobą pewne ryzyko. Do najczęstszych objawów należą : upławy, krwawienie i plamienia z dróg rodnych, obrzmienie piersi, bóle łydek, zły nastrój, obniżenie popędu płciowego, nudności i bóle głowy, w pierwszym okresie od stosowania dochodzi do podwyższenia się masy ciała, częściej dochodzi także do zakażeń w układzie moczowym, u niektórych kobiet następuje wzrost ciśnienia tętniczego.

Niepożądane objawy ustępują po około trzech miesiącach a całkowitego odstawienia preparatu wymaga tylko niewielki procent kobiet. Jeśli organizm nie jest w stanie "przyzwyczaić" się do dawki hormonów zawartych w tabletce konieczna może się okazać ich wymiana lub całkowita zmiana metody.

Jeśli tabletki antykoncepcyjne stosuje się zbyt długo to zwiększa się ryzyko powstania wielu chorób. Są to głównie schorzenia układu krążenia i naczyń wieńcowych, dochodzi do zwiększenia się krzepliwości krwi i najczęściej ma miejsce wzrost ciśnienia krwi. Następuje zwiększenie prawdopodobieństwa powstania zakrzepów i zatorów w żyłach. Zbyt długi czas zażywania pigułek może okazać się szkodliwy dla wątroby. Może pojawić się kamica pęcherzyka żółciowego. U kobiet młodych częściej mogą występować nowotwory piersi.

Istnieją także badania, które potwierdzają związek pomiędzy stosowaniem tabletek hormonalnych a powstaniem raka umiejscowionego na szyjce macicy.

Ze względu na tak groźne powikłania i skutki uboczne, w czasie stosowania tej metody antykoncepcji nieodzowne stają się częste wizyty kontrolne. Dzięki takiemu postępowaniu choroby mogą zostać wykryte stosunkowo szybko i będzie możliwe ich właściwe leczenie.

Ten rodzaj antykoncepcji jest jednak obecnie bardzo popularny, ponieważ korzyści znacznie przewyższają wady tabletki. Metoda ta to nie tylko zabezpieczanie się przed niechcianą ciążą ale również korzystne zmiany w narządach płciowych. Wiele kobiet stosuje tę właśnie metodę w celu zminimalizowania nieprzyjemnych dolegliwości, które występują w czasie krwawienia. Dla innych kobiet środki hormonalnej antykoncepcji to szansa na wyregulowanie cyklu miesięcznego. Zmniejsza się u niektórych kobiet ryzyko wystąpienia niektórych chorób, do których należą torbiele czynnościowe jajnika oraz nowotwory jajników i trzonu macicy. Spada ryzyko wystąpienia osteoporozy i zmian w obrębie tarczycy.

ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE MECHANICZNE

Prezerwatywa jest stosowana przez mężczyzn. Jej pierwowzór znany był już w epoce starożytnej. Jej skuteczność nie była jednak zbyt duża, dlatego stale ją ulepszano. Obecnie metoda ta jest najczęściej wykorzystywana i jest jeśli właściwie się ja stosuje w miarę skuteczna. Jej używanie może nie tylko zapobiec ciąży ale również zakażeniu wirusem HIV. Na rynku pojawiło się jej bardzo dużo rodzajów i odmian. Każda para znajdzie dla siebie najodpowiedniejszą. Wskaźnik Pearla dla prezerwatywy wynosi od 4-ech do 13-tu. Oznacza to że na sto par stosujących tę metodę tylko wymienionej wcześniej liczbie par rodzi się dziecko. Wartość wskaźnika obniża się, dla prezerwatyw zawierających środki plemnikobójcze.

W czasie kupowania prezerwatywy koniecznie należy zwrócić uwagę na termin przydatności. Prezerwatywy po upływie ich terminu ważności są bardziej podatne na uszkodzenie. Jeśli chce się mieć absolutna pewność, że używa się dobrej prezerwatywy należy kupować tylko produkty dobrej i znanej firmy, najlepiej w aptece. Środek ten kupiony z niesprawdzonego źródła może niestety zawieść.

Prezerwatywy nie należy rozwijać i sprawdzać przed użyciem, gdyż w czasie tej czynności może ona ulec zniszczeniu.

Czasem zdarzają się przypadki, że prezerwatywa w czasie stosunku pęka. Jeśli nie ma drugiego środka zabezpieczającego należy od razu zastosować odpowiedni dopochwowy krem lub zażyć pigułkę postkoitalną.

Środkami przypominającymi prezerwatywę, tyle, że dla kobiet są krążki i kapturki dopochwowe. Kapturek jest jednak metoda mało pewną a skuteczność krążków jest porównywalna ze skutecznością prezerwatywy. Krążek lub kapturek musi mieć odpowiedni rozmiar, który jest określany przez ginekologa. Jest on również zobowiązany podać instrukcję jego zakładania. Warto dla pewności stosować wraz z środkiem mechanicznym inny środek, zwłaszcza chemiczny, np. krem lub antykoncepcyjne globulki.

ANTYKONCEPCYJNE ,CHEMICZNE ŚRODKI

Jak wcześniej wspomniano ich zastosowanie powinno być połączone z działaniem środków mechanicznych.

Ich rolą jest zatrzymywanie lub uśmiercanie plemników w drogach rodnych kobiety. Takie działanie jest możliwe dzięki znacznemu zagęszczaniu śluzu w obrębie szyjki macicy i unieruchomienie plemników.

Czas działania takich preparatów jest różny i zależy od konkretnego produktu. Większość chemicznych środków antykoncepcyjnych w swoim składzie posiada nanoxinol-9.Środki te wykazują skuteczność tylko jednorazowo. Przed każdym następnym stosunkiem należy stosować je ponownie. Czas działania może wynosić od kilkunastu minut ( Kolpotex oval) do kilku godzin ( Delfen).

Do wad w stosowaniu tego środka należy niekiedy silne uczucie pieczenia lub tworzenie się obfitej piany. Jest to celowe działanie, które ma potęgować działanie plemnikobójcze. Stosowanie tych środków staje się jednak w niektórych przypadkach niemożliwe, ma to miejsce wówczas gdy któreś z partnerów ma alergię na któryś ze składników tych środków.

Dla globulek :Patentex oval", wskaźnik Pearla wynosi około 1-en.