humanizm (łac. humanus - ludzki)

W znaczeniu węższym, historycznym: ruch umysłowy, zapoczątkowany we Włoszech na pocz. XIV w., i później rozprzestrzeniający się na inne kraje Europy. Jego przejawem był rozwój studiów nad starożytnością i uznanie jej kultury za wzorzec działalności kulturalnej. Reprezentantami tego ruchu byli: F. Petrarka, G. Boccaccio, G. Pico della Mirandola i in. Interesowali się literaturą grecką i rzymską, tłumaczyli je, studiowali gramatykę, retorykę, historię, filozofię, poezję, etykę, religię, słowem: pasjonowali się wszystkimi dziedzinami, które określano jako studia humanistyczne. Ideałem stał się poeta doctus, człowiek wszechstronnie wykształcony. Krytykując zły styl łacińskich pisarzy średniowiecza, głosili ideał elegancji stylu, czystości języka, znajomości historii i reguł tworzenia dzieł literackich. W drugiej połowie XV w. pojawiło się określenie humanista, oznaczające uczonego, który zajmuje się studiami humanistycznymi.

W znaczeniu szerszym: termin humanizm został utworzony przez historyków początku XIX w. jako nazwa postawy filozoficznej renesansu, powstałej w opozycji do postawy średniowiecznej. Reprezentowali ją najwybitniejsi myśliciele epoki, działający w różnych krajach: Erazm z Rotterdamu, F. Melanchton, T. Morus, A. F. Modrzewski. Odrzucali oni średniowieczny teocentryzm na rzecz antropocentryzmu. Głosili przekonanie o nieograniczonych możliwościach roz- woju człowieka i jego rozumu. Za naczelne zadanie filozofii, nauki i sztuki uznawali poznanie praw rządzących światem.

W najbardziej ogólnym znaczeniu: nazwa postaw przejawiających się w uznaniu człowieka z jego potrzebami duchowymi i materialnymi za wartość najwyższą oraz w dążeniu do osiągnięcia wszechstronnego rozwoju jednostki ludzkiej.