partie magnackie

nie były to nowoczesne ugrupowania polityczne, ale frakcje, kliki magnackie związane zazwyczaj wspólnymi, bardzo ciasno pojmowanymi interesami. Najwięcej powstało ich w czasach saskich (lata 1697-1763), kiedy decentralizacja i rozprzężenie polityczne Rzeczypospolitej sięgnęły zenitu.

Zazwyczaj stronnictwa te łączyły (obok zależności od kierującego nimi magnata) wspólne interesy zagraniczne, tzn. poparcie i pieniądze jednego z europejskich mocarstw (Rosji, Prus, Austrii, Francji i in.).

Pomiędzy tymi stronnictwami dochodziło często do waśni i rywalizacji o charakterze ideowo-politycznym, które prowadziły zazwyczaj do zrywania kolejnych sejmów. Frakcje walczyły pomiędzy sobą głównie o urzędy państwowe, które z czasem (nielegalnie) stawały się własnością rodu.

W czasach Augusta III Sasa wykształciły się dwie główne frakcje magnackie: republikańska, skupiona wokół Józefa i Teodora Potockich oraz tzw. "Familia", kierowana przez Czartoryskich.

Z czasem stronnictwa te uległy przegrupowaniom, zmieniły orientacje polityczne (wraz ze zmieniającą się sytuacją Polski). Ludzie związani z Familią wnieśli duży wkład w polskie oświecenie - publikowali broszury, czasopisma, angażowali się w reformę szkolnictwa itp.

· frakcja republikańska - Potoccy i popierający ich magnaci (Braniccy, Radziwiłłowie) opowiadali się za związkami politycznymi Polski z Prusami, Szwecją, Turcją i Francją. Byli zdecydowanymi wrogami wzmocnienia państwa i dążyli do zniesienia władzy królewskiej, postulując przekształcenie Polski w federację "Prowincji Niepodległych i Zjednoczonych Rzeczypospolitej Polskiej" - był to pomysł Szczęsnego Potockiego. Twierdził on, że siła państwa polskiego tkwi w jego słabości: "nierządem Polska stoi", bowiem państwa ościenne zostawią kraj w spokoju widząc, że nie stanowi dla nich zagrożenia ani konkurencji w planach ekspansji. Z tego powodu sprzeciwiali się próbom wzmocnienia władzy królewskiej i zwiększenia liczby wojska. Zwalczali więc kandydaturę Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla i doprowadzili (już jako stronnictwo hetmańskie) do konfederacji targowickiej.

· Familia - nazwano tak grupę magnacką skupioną wokół Michała i Augusta Czartoryskich oraz ich szwagra Stanisława Poniatowskiego (ojciec króla) i biskupa Andrzeja Załuskiego. Ich program polityczny został przedstawiony w opublikowanym w 1744 r. Liście ziemianina do pewnego przyjaciela z innego województwa autorstwa S. Poniatowskiego. Familia opowiadała się za zwiększeniem liczby wojska, reformą skarbu, sądownictwa, sejmu i sejmików.

Po ich stronie opowiedział się Stanisław Konarski, a z czasem (choć mało energicznie i na krótko) sam August III Sas. Propozycje te poparły też Austria i Rosja, gdyż były zaniepokojone rosnącą potęgą Prus. Ponieważ zatwierdzenie tych reform przez sejm i króla było niemożliwe (ciągłe zrywanie sejmów i walka polityczna pomiędzy stronnictwami), Familia zakładała nawet przeprowadzenie zamachu stanu (królem miał zostać Adam Kazimierz Czartoryski lub jego ojciec August) - pomysł ten poparła też Katarzyna II, która uznała jednak, że królem powinien zostać Stanisław (August) Poniatowski. Po śmierci Augusta III Sasa (1763 r.) na prośbę Familii, obawiającej się, że może dojść do wojny domowej (gdyż frakcja republikańska wysunęła kandydaturę Jana Klemensa Branickiego na króla), do Polski wkroczyły wojska rosyjskie, które pomogły Familii wyeliminować przeciwników politycznych, a następnie osadzić na tronie własnego kandydata.

Obradujący wcześniej sejm konwokacyjny (pod laską Adama Kazimierza Czartoryskiego) przeprowadził postulowane przez Familię reformy: głosowanie większością w sprawach skarbowych i wojskowych, ograniczenie kompetencji hetmanów i podskarbich na rzecz odpowiednich komisji (skarbowej i wojskowej), wprowadzenie cła generalnego, jednolity system miar, zakaz przysięgania posłów na instrukcje sejmikowe.

Zaniepokojona dalszymi propozycjami reform Katarzyna II próbowała skłócić króla z Familią, by nie dopuścić do zbytniego wzmocnienia Rzeczypospolitej. Doprowadziło to do zawiązania konfederacji barskiej.