prąd umysłowy i kulturalny w epoce renesansu, który zaczął się rozwijać we Włoszech na początku XIV w. Poprzez nawrót do starożytnej literatury (Cycerona, Platona, Kwintyliana itp.) humaniści pragnęli poznać i zrozumieć człowieka oraz znaleźć mu odpowiednie miejsce we wszechświecie i wskazać, jak żyć. Droga do duchowego, moralnego i intelektualnego odrodzenia człowieka miała według nich prowadzić poprzez odpowiednie (humanistyczne) wykształcenie: studia filologiczne (nad językami starożytnymi), poznanie antycznej literatury, filozofii, historii i prawa.
Za najwybitniejszych intelektualistów tej epoki uchodzą: Erazm z Rotterdamu, Thomas More (Morus), Niccolo Machiavelli, Leonardo da Vinci.
Pochwała rozumu ludzkiego, poznawanie świata, wszechstronne wykształcenie, wolność jednostki to główne hasła humanistów. Choć często krytykowali Kościół i duchowieństwo, to nie poparli reformacji i nie zerwali z Kościołem, a wiarą i religijnością często uzasadniali swoją postawę. Morus czy Erazm - gdy piszą na tematy religijne - wskazują, iż chrześcijaństwo to religia miłości nakazująca doceniać i kochać życie oraz piękno, gdyż pochodzą one od samego Boga. Twierdzili też, że skoro człowiek został stworzony na boże podobieństwo, to nie może być z gruntu zły - stawiało to ich poglądy w sprzeczności z doktryną Kalwina.
Dzięki upowszechnieniu się druku nowa ideologia szybko przenikała do wszystkich krajów europejskich, zyskując sobie zwolenników na dworach i uczelniach.