Dzieje Tristana i Izoldy - geneza i gatunek utworu

„Dzieje Tristana i Izoldy” wydane przez Josepha Bédiera to nie jest jego autorski utwór. Bédier był historykiem i badaczem okresu średniowiecza, a także krytykiem literackim, który wydał poemat w 1900 roku na podstawie różnych jego fragmentów.

„Dzieje Tristana i Izoldy” to bowiem jeden z najsłynniejszych utworów okresu średniowiecza, który powstał najprawdopodobniej w północnej Francji około IV/V wieku, choć istnieją koncepcje mówiące, że jest to dzieło jeszcze starsze. Zgodnie z kulturą wczesnego średniowiecza był to utwór przekazywany ustnie. Ponieważ przejmowali go kolejni bajarze i opowiadacze, dokonywali oni w nim także różnego rodzaju zmian – rozbudowywali konkretne fragmenty, korzystali z dodatkowych ozdobników. Pierwsze spisane wersje tego poematu pojawiły się w XII i XIII wieku. Zapisano je w języku starofrancuskim i starogermańskim. Niektóre wersje były pisane prozą, inne wierszem. Nie było natomiast jednej, podstawowej wersji tego utworu.

Wersja, którą obecnie znamy, jest dziełem francuskiego romanisty Josepha Bédiera, który na przełomie XIX i XX wieku dokonał uwspółcześnienia poematu pod względem językowym, przekładając go na współczesny mu język francuski. To Bédier „Dziejom Tristana i Izoldy” nadał formę opowieści prozą. Warto zaznaczyć, że tekst przygotowany przez Bédiera to połączenie kilku różnych fragmentów pochodzących z różnych wersji tego utworu. W Polsce utwór pojawił się w latach 20. XX wieku dzięki tłumaczeniu Tadeusza Boya-Żeleńskiego.

„Dzieje Tristana i Izoldy” opracowane przez Josepha Bédiera to bardzo charakterystyczny przykład poematu średniowiecznego, czyli romansów rycerskich. We wczesnym średniowieczu poezja narracyjna bardzo często dotyczyła tematyki rycerskiej, szczególnie tej związanej z walkami religijnymi. Dynamicznie rozwinął się więc „przemysł” trubadurów i minstreli, który opiewali czyny rycerskiej w pieśniach określanych jako chansons de geste, czyli pieśni o czynach. Dotyczyły one jednak nie tylko bohaterskich przygód rycerzy, lecz także ich miłosnych romansów. Stąd rozwinęła się forma romansów rycerskich, do których zaliczamy na przykład opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Charakterystyczne wyznaczniki tych utworów to:

• opis niezwykłych, bohaterskich przygód,
• fabuła związana z perypetiami sercowymi i intrygami miłosnymi,
• erotyczno-awanturnicza fabuła, skomplikowany, bogaty ciąg wydarzeń,
• ważna funkcja elementów fantastycznych i magicznych; niespodziewane, przypadkowe, cudowne zdarzenia wpływające na losy bohaterów,
• często niedookreślony czas i miejsce akcji sprawiające, że rzeczywistość odbierana jest jako fantastyczna,
• idealizacja miłości,
• stałe przymioty bohaterów – mimo fabuły obejmującej często lata bohaterowie się nie zmieniają, nie ewoluują, nie starzeją, nie słabnie uczucie między nimi,
• bohaterowie są typowi, reprezentują model dzielnego rycerza, pięknej królowej, sprawiedliwego króla, wiernego giermka.