Fraszka „Na lipę” jest jednym z najbardziej znanych utworów Jana Kochanowskiego, w którym poeta opisuje rozłożystą lipę rosnącą w jego czarnoleskim ogrodzie. Wiersz ma charakter sielankowy i refleksyjny, a drzewo staje się symbolem spokoju, harmonii i prostoty życia na wsi. Warto tu wspomnieć, że czarnoleska lipa (a właściwie jej otoczenie) z ogrodu Kochanowskiego była jednym z ulubionych miejsc poety, w którym szukał natchnienia.
Utwór jest monologiem wypowiadanym przez drzewo. Lipa zaprasza gościa do odpoczynku w jej cieniu, w którym wieje przyjemnie chłodny wiaterek i gdzie słychać piękny śpiew ptaków. Lipa opowiada, że z jej kwiatów pszczoły robią pyszny miód, a wśród szumu liści gość nie tylko może odpocząć, ale nawet uciąć sobie drzemkę. Pomimo faktu, że lipa nie rodzi jabłek, jej pan (oczywiście Kochanowski) ceni ją sobie, jakby była legendarnym greckim drzewem dającym złote owoce.
Podmiotem lirycznym jest tu sama lipa. Co więcej, nie jest to tylko zwykłe drzewo, ale symbol harmonii z przyrodą i ucieczki od zgiełku świata. Fraszka „Na lipę” wpisuje się ponadto w renesansowy nurt pochwały życia na wsi. Lipa staje się symbolem beztroski, odpoczynku i prostoty, a jednocześnie ostoją spokoju w szybko zmieniającym się świecie.
We fraszce „Na lipę” Jan Kochanowski zastosował następujące środki stylistyczne:
- personifikacja – nadanie cech ludzkich drzewu. To lipa zwraca się do gościa, zapraszając go do odpoczynku („Gościu, siądź pod mym liściem”);
- epitety – przymiotniki wzbogacające opis, np. „wonnego kwiatu”, „pracowite pszczoły”, „cichym szeptem”;
- metafora – nadanie słowom nowego znaczenia, wzmaga poetyckość utworu, np. „tu szpacy wdzięcznie narzekają” o śpiewie ptaków;
- apostrofa – bezpośredni zwrot do odbiorcy („Gościu, siądź pod mym liściem”) nadaje utworowi osobisty i zapraszający ton.
Jednym z kluczowych zagadnień, które Jan Kochanowski porusza we fraszce „Na lipę”, jest harmonia człowieka z naturą. Lipa występuje tu w charakterze podmiotu lirycznego i zaprasza do odpoczynku w cieniu jej gałęzi. Drzewo symbolizuje spokój i bezpieczeństwo, które można odnaleźć w otoczeniu przyrody. Kochanowski, zgodnie z renesansowym umiłowaniem prostoty, ukazuje naturę jako źródło ukojenia i szczęścia.
Fraszka „Na lipę” jest także pochwałą życia wiejskiego. Człowiek może tu odpocząć, wsłuchać się w szum liści i odnaleźć wewnętrzną równowagę. Jest to nawiązanie do antycznego toposu arkadii, czyli miejsca idealnego, w którym życie płynie spokojnie i zgodnie z rytmem natury. Lipa symbolizuje mądrość życia w zgodzie z własnym rytmem, bez zbędnego pośpiechu i trosk.
Tytuł fraszki „Na lipę” Jana Kochanowskiego wiąże się z jej tematem, a jednocześnie wskazuje bohatera lirycznego, którym jest właśnie lipa. Tytuł rozpoczynający się od przyimka „na” jest charakterystyczny dla fraszek Kochanowskiego, z których wiele jest właśnie tak skonstruowanych (np. „Na dom w Czarnolesie”, „Na zdrowie”).
